منصوره اتحادیه

با ادغام ایرانِ دوره قاجار در شبکه جهانی تجارت و سیل واردات اروپایی به کشور، تراز بازرگانی ایران منفی شد. اقتصاد ایران در واکنش به این موضوع و برای تأمین مالی واردات روزافزون، درصدد یافتن یک منبع عمده مالی برآمد. در همین راستا، در نیمه قرن نوزدهم میلادی/ سیزدهم قمری تولید ابریشم خام و صادرات آن به اروپا در اولویت قرار گرفت. ولی با شیوع بیماری کرم ابریشم در دهه 1860م/1270ق، تولید و صادرات کالاهایی همچون پنبه، برنج، تریاک و سرانجام فرش رونق گرفت. در اواخر این قرن، تقاضای روزافزون برای فرش ایران در بازارهای جهانی، و وجود نیروی انسانی فراوان در داخل، باعث جذب شرکت های غربی برای سرمایه گذاری در صنعت فرش ایران شد. هدف: هدف اصلی در این پژوهش، تبیین گستره سرمایه گذاری و فعالیت تجاری شرکت های غربی در صنعت فرش ایران در دوره قاجار است. روش/ رویکرد پژوهش: این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد آرشیوی و منابع کتابخانه ای تهیه شده است. یافته ها و نتیجه گیری: سرمایه گذاری، و فعالیت تجاری شرکت های غربی در صنعت فرش ایران در دوره قاجار بسیار گسترده بود. این شرکت ها با تأسیس نمایندگی های تجاری در مراکز قالی بافی ایران، نه تنها در تجارت (خرید و صادرات) فرش ایران سرمایه گذاری کردند، بلکه با انجام قرارداد کنترات بافت با بافندگان محلی و ایجاد کارگاه های قالی بافی، ضمن مشارکت در تولید این کالا، مدیریت آن را نیز در دست گرفتند.

در دوران قاجاریه پس از اینکه آرامش نسبی در زمان پادشاهی فتحعلیشاه و ناصرالدین شاه قاجار برقرار شد، بستری برای تولید فرش های نفیس ایرانی مهیا گردید. در این عصر سیاحان اروپایی توجه تاجران و مردم اروپا و آمریکا را به فرش دستباف ایران جلب نمودند. در اواسط قرن 19م/13ق تحولی در تولید فرش دستباف در جهت تأمین نیاز بازار جهانی رخ داد و شرکت های خارجی به سرمایه گذاری در تولید و تجارت فرش دستباف ایران علاقه مند شدند. در پی این تحولات بود که برخی از کشورهایی که در صنعت فرش دستباف دارای مزیت بودند به فکر توسعه این صنعت افتاده و به عرصه رقابت در تجارت بین المللی آن وارد شدند. این رقابت در بازار جهانی بعد از جنگ بین الملل اول شدت یافت و همواره تولیدکنندگان بزرگ فرش در تصاحب بازارهای جهانی بخصوص بازار اروپا و آمریکا در رقابت با یکدیگر قرار داشتند. کشورهای چین، هندوستان و ترکیه از مهمترین رقبای ایران بودند که در سال های پایانی دوره قاجاریه توانستند سهم خود از بازار بین-المللی فرش را افزایش دهند. نظر به آغاز تجارت فرش دستباف و رقابت بین المللی آن در اواسط دوره قاجاریه و تحولات مهمی که در بازار فرشِ دنیا در این دوران رخ داد و از آنجا که تاکنون بازار بین المللی فرش در دوران مذکور به صورت تخصصی و با پرداختن به جزئیات مورد بررسی قرار نگرفته است، در این مقاله سعی شد با مراجعه به اسناد دست اول بجای مانده از دوره قاجاریه با استفاده از مرکز اسناد و تارخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، مرکز اسناد کتابخانه ملی و منابع تاریخ اقتصادی این دوران، تجارت فرش ایران در دوره قاجاریه معرفی و وضعیت تجارت این کالا در بازار بین المللی آن مورد بررسی قرار گیرد.

دوران سلطنت رضاشاه با شعار ایجاد دولت مدرن و ایفای وظایف دولت در برابر ملت، به شکل گیری سیاست هائی انجامید که در قالب شاخصه هائی چون، تأکید بر ناسیونالیسم، عرفی گرائی و نظامی گری نمایان شد.مقاله ی حاضر، مستخرج از رساله ی دکتری نگارنده که در موضوع وسیع تری انجام پذیرفته، بر آن است که با نگاهی به شرایط مترتب بر دوره ی رضاشاه، و با تکیه بر اسناد و مدارک منتشر نشده ی آرشیوهای اسنادی، روزنامه ها و منابع دوره ی پهلوی اول به روند اقدامات زنان در حوزه ی فعالیت های خیریه ی بهداشتی ، تفاوت های احتمالی در رویکرد زنان به انجام کارهای خیر در حیطه ی بهداشت در مقایسه با ادوار قبل، سیاست های حکومت و جهت گیری های خاص در ایجاد و گسترش مؤسسات خیریه ی بهداشتی این دوره بپردازد.موقعیت اجتماعی و سیاسی موجود این فرضیه را تقویت می کند که تلاش دولت در به دست گرفتن ارکان قدرت و تحدید فعالیت های اجتماعی، نقش آفرینی در حوزه هائی که به زعم دولت بی خطر تقسیر می شد را فراهم نمود که اقدامات خیریه را می توان در زمره ی این فعالیت ها برشمرد.از این رو، در مقاله حاضر به منظور پاسخ به مسائل ذکر شده، اقدامات خیریه ی بهداشتی زنان مورد بررسی و تحلیل قرار خواهد گرفت.