درباره «نشانه استمرار در لهجه ها و گویش های ایرانی (مقاله علمی وزارت علوم)

عنوان مقاله: نامه ها: درباره «نشانه استمرار در لهجه ها و گویش های ایرانی

نویسنده : فتحی، آذر

با سلام،

در شماره اوّل مجلّه گویش‏شناسی مقاله‏ای با عنوان «نشانه استمرار در لهجه‏ها و گویش‏های ایرانی» به چاپ رسید و در آن مثال‏هایی از گویش بندرعباسی (لهجه محلّه پشت شهر) به نقل از پایان‏نامه این جانب ذکر گردید. طبق شواهد پایان‏نامه، اشکالات و کاستی‏هایی به مقاله مذکور راه یافته است. بنابراین، توضیحاتی در این باب ضروری به نظر می‏رسد.

1. از آنجا که در شهر بندرعباس محلّه‏های مختلفی هست که بین آنها اختلافات لهجه‏ای وجود دارد و بخشی از پایان‏نامه نیز به بررسی اختلافات لهجه‏ای در ساخت فعل پرداخته است، ذکر نام لهجه در مقابل مثال‏ها ضروری می‏نماید.

2. از کاستی‏های مقاله فقدان مثال‏هایی است که نشان دهنده ساخت فعل در زمان مضارع اخباری مستمر باشد. در لهجه محلّه پشت شهر در زمان مضارع اخباری مستمر از پیشوند na یا ne استفاده می‏شود و در لهجه محلّه خواجه‏عطا از پیشوند na یا a استفاده می‏گردد.

nagoftam(محلّه پشت شهر)دارم می گویم

در مثال فوق na- پیشوند فعل goft ستاک ماضی و -am شناسه است.

neraftam(محلّه پشت شهر)دارم می‏روم

naraftam یا araftam(محلّه خواجه‏عطا)دارم می‏روم

در مقاله مذکور تنها به صورتی از زمان مضارع اخباری مستمر اشاره شده است که محدود به برخی از اسم‏ها است و در صیغه‏های سوم‏شخص مفرد و سوم‏شخص جمع به کار می‏رود و در آن از حرف اضافه ne یا na به معنای «در» یا «اندر» و فعل «بودن» (به صورت متصل) استفاده می‏شود. در مثال ذکرشده در مقاله صورت na negaھhen صحیح است که اشتباها مصوّت حرف اضافه e ثبت شده است. مثال:

ne girikenدارد گریه می‏کند

این گونه اسم‏ها در ساخت افعال مرکّب نیز به کار می‏روند برای مثال فعل ne giriken به صورت girik nakerden نیز به کار می‏رود.

3. در زمان حال ساده از پیشوندهای a- و e- استفاده می‏گردد. در واقع، پیشوند a- در صورت وجود مصوّت بسته i یا u در اولین هجای ستاک فعل تبدیل به e می‏شود. در مقاله مذکور برای پیشوند e- مثالی ذکر نشده است. مثال:

anosomمی‏گذارم

eniniمی‏نشینی

4. در این گویش شکل فعل در زمان ماضی استمراری و ماضی استمراری مستمر یکسان است، لذا افعال mara به معنای می‏رفتم/ داشتم می‏رفتم و magofti به معنای به او می‏گفتم/ داشتم به او می‏گفتم به کار می‏رود. در مقاله مذکور تنها به یک معنا اشاره شده است.

شایان ذکر است که در زمان ماضی استمراری (یا ماضی استمراری مستمر) پسوند -a نیز به کار می‏رود که پسوندی اختیاری است. فعل mara به صورت marafta و فعل magofti به صورت magoftiša نیز به کار می‏رود.

ضمنا در مقاله‏ای که از نگارنده محترم در شماره اوّل سال هفدهم (بهار و تابستان 1381) مجلّه زبان‏شناسی با عنوان «نقش و جای شناسه فعلی و ضمیر پیوسته در گویش‏های ایرانی» به چاپ رسید مواردی موجود است که ذکر توضیحاتی درباره آنها نیز ضروری به نظر می‏رسد.

در مثال من غذا خورده‏ام صورت صحیح فعل omxwârden است که اشتباه ثبت شده

است. این فعل در لهجه سورویی به صورت omxardi و در لهجه محلّه خواجه‏عطا به صورت omxârden ادا می‏شود. کاستی‏هایی که در موارد 1 و 4 در مورد مقاله قبلی ذکر شد در مقاله اخیر نیز موجود است. فعل šalarzi به معنای می‏لرزید/ داشت می‏لرزید و فعل taraبه معنای می‏رفتی/ داشتی می‏رفتی است. افعال مذکور به ترتیب به صورت šalarzida و taraftaنیز به کار می‏روند.