نمایه ویژه دین و لیبرالیسم (مقاله ترویجی حوزه)

مطالب نمایه این شماره عبارتند از فهرست اهم مقالات، گفتگوها، میزگردها و نقد و بررسی کتب در زمینه دین و لیبرالیسم که در فاصله زمانی شهریور ماه سال 1380 لغایت شهریور ماه 1381 در مطبوعات چاپ شده و کتابشناسی توصیفی که حاوی اهم کتب منتشر شده تا اوائل سال 1381 می‏باشد.
گفتگوها
ـ چه کسی لیبرال است/ گفتگو با عزت اللّه‏ فولادوند/ همشهری ماه، 6.
ـ دین و آزادی/ گفتگو با محمد مجتهد شبستری/ علوم سیاسی، 3.
ـ آزادی و چالش آزادی/ گفتگو با ویرجینیا هلد/ صدای عدالت، 27/6/80.
ـ دموکراسی، شیوه حکومت صلح‏آمیز است / گفتگو با موسی غنی نژاد/ معیار، 47 و 46.
ـ دین و آزادی/ گفتگو با همایون همتی/ کیهان فرهنگی، 179.
ـ ولتر مدافع آزادی اندیشه در عصر روشنگری/ محمد حسین نعیمی/ غرب در آیینه فرهنگ، 10.
ـ تبیین زوایای مردم سالاری دینی/ گفتگو با اصغر افتخاری، امیر حسین تحقیق/ جام جم، 14/7/80.
ـ آمریکا کشوری دموکراتیک با آزادی‏های فراوان است/ گفتگو با سعید رجایی خراسانی/ ملت، 6/8/80.
ـ مشکلات دموکراسی در اندیشه سیاسی عرب (2و1)/ گفتگو با محمد عابد الجابری/ محمد کریشان، مترجم محمدتقی کرمی، پگاه حوزه، 23.
ـ حکومت اسلامی نه دیکتاتوری است نه دموکراسی/ گفتگو با محمد تقی مصباح یزدی/ ایران، 4و 5و 6و 8/10/80.
ـ دموکراسی راه بی‏بازگشت/ گفتگو با علیرضا رجایی/ علی بذرافشان، علیرضا ساریخانی/ طبرستان سبز، 22و21.
ـ دموکراسی همین است که در جهان واقع شده است/ گفتگو با مهدی ارگانی/ ایران، 13و 16و 17/10/80.
ـ دین و آزادی/ گفتگو با همایون همتی/ خبرنامه دین پژوهان، 4.
ـ آزادی از دیدگاه امام علی علیه‏السلام / گفتگو با احمد جهان بزرگی/ سیاست روز، 7/11/80.
ـ در لیبرالیسم دین و سیاست از هم جدا نیستند؛ بررسی مفهوم لیبرالیسم در غرب/ گفتگو با فرشاد شریعت/ ایران، 10/11/80.
ـ نقض حقوق و آزادی‏های اتباع خارجی در آمریکا/ گفتگو با مارا ورهیدن هیلیارد/ جام جم، 29/11/80.
ـ برنامه ریزی و سازمان یافتگی راهی به سوی دموکراسی/ گفتگو با مراد ثقفی/ جهان اندیشه، 5.
ـ آزادی خواهی لوازمی دارد/ گفتگو با محسن سازگار/ آبان، 9.
ـ آیا قدرت‏گیری سوسیال دموکراسی رو به پایان است/ گفتگوی هفته نامه آلمانی «سیاست» با آنتونی گیدنز جامعه شناس معروف و نظریه پرداز راه سوم سوسیال دموکراسی/ مترجم احمد سمایی/ صدای عدالت، 18/12/80.
ـ مبانی دموکراسی بومی ایران (2)/ گفتگو با ناصر جلائیان/ چشم انداز ایران، 12.
ـ رویکردی اسلامی به آزادی و حقوق بشر/ گفتگو با ابراهیم جناتی/ خبر نامه دین پژوهان، 5.
ـ جایگاه لیبرالیسم، سوسیالیسم و دموکراسی در جهان جدید/ گفتگو با حسین عظیمی/ آزاد، 18و 19/1/81.
ـ همه پرسی علیه دموکراسی [مصاحبه سی.ان.ان. با پات جنیر]/ انتخاب، 18/1/81.
ـ دموکراسی، روش یا ایدئولوژی میز گرد مردم سالاری به اتفاق: خسرو پناه، الهام و دیگران/ شما، 253 (ضمیمه).
ـ اندیشه لاک سرآغاز پرش غرب/ گفتگو با فرشاد شریعت (مؤلف کتاب جان لاک و اندیشه آزادی)/ اندیشه جامعه، 21.
ـ تمرین دموکراسی نداشتیم/ گفتگو با غلامعباس توسلی/ آفتاب یزد، 9/2/81.
ـ از مبارزه برای دموکراسی حمایت کنید/ گفتگو با انون سان سوکی (برنده جایزه صلح نوبل و عضو حزب اتحاد ملی برای دموکراسی/ حیات نو، 29/2/81.
ـ شاخص آزادی سیاسی در اسلام، آزادی اندیشه است/ گفتگو با صاحب نظران/ مردم سالاری، 30/3/81.
ـ دموکراسی، روشنفکران و اصلاحات/ گفتگو با دکتر غلامرضا رجایی/ آزاد، 30/3/81.
ـ سوسیال دموکراسی در اروپا [مصاحبه با آنتونی گیدنز]/ ترجمه و تنظیم بهنام قلی پور/ همشهری، 18/4/81.
ـ آزادی بدون اصول اخلاقی زوال‏پذیر است/ گفتگو با پدروماتی نزمون تابز/ استاد دانشگاه ائوتونومای مادرید/ محمود اسعدی، جام جم، 512/81.
ـ عقل و آزادی در اندیشه اسلامی/ سخنرانی عبدالکریم سروش در دانشگاه جورج تاون/ ترجمه امیر حسین تیموری/ همشهری، 10/6/81.
ـ لیبرالیسم و تحجر دو مانع ورود دین به سیاست/ گفتگو با عماد افروغ/ رسالت، 9/6/81.
ـ جمع بین دین و دموکراسی اشتباه بود/ گفتگو با محمد قوچانی/ گلستان امروز، 13و20/6/81.
ـ حرارت سنج‏های استبداد و دموکراسی/ گفتگو با محمد شریف/ ایران، 4/6/81.
ـ تقابل لیبرال دموکراسی غرب با مردم سالاری دینی/ گفتگو با میرزاده/ سیاست روز، 3/6/81.
ـ آزادی در نظام حکومتی اسلام/ گفتگو با معرفت، محمد هادی/ اندیشه حوزه 20/ ص 170-154.
ـ آزادی، دین و دانشگاه/ گفتگو با رمضانی، رضا/ فروغ اندیشه 3و2 / ص 78-65.
ـ لیبرالیسم برداشت ایرانی نشانی نادرست [گزارشی از گفتگو با موسی غنی نژاد و اللّه‏ کرم میرزایی]/ یک هفتم، 17.
نقدها و معرفی‏ها
ـ اکبری، محمد علی: آزادی، هرج و مرج، استبداد/ نقد و بررسی در بازتاب اندیشه، 3.
ـ معینی، شهرام: آیا دموکراسی لیبرال تجربه موفقی است/ نقد و بررسی در بازتاب اندیشه، 9.
ـ فاضلی، مسعود: اسلام، آزادی، تجدد/ نقد و بررسی در بازتاب اندیشه، 10.
ـ آغاجری، هاشم: آزادی و مردم سالاری در اندیشه شهید مطهری/ نقد و بررسی در بازتاب اندیشه، 14.
ـ محمودی، علی: عدالت و آزادی / نقد و بررسی کتاب از عبدالعلی دستغیب/ انتخاب، 13/6/80.
ـ هابز، تامس: لویاتان، ترجمه حسین بشریه/ معرفی کتاب از سعید حجاریان/ ایران، 617/80.
هابز، تامس: لویاتان، ترجمه حسین بشریه/ معرفی کتاب/ همشهری، 16/806.
ـ روسو، ژان ژاک: قرارداد اجتماعی/ ترجمه مرتضی کلانتریان / نقد و معرفی کتاب از مصطفی رحیمی/ بخارا، 16.
ـ حجاریان، سعید: از شاهد قدسی تا شاهد بازاری/ نقد و معرفی کتاب: عرفی شدن دین در سپهر سیاست/ آبان، 5.
ـ گری، جان: فلسفه سیاسی آیزایا برلین، ترجمه خشایار دیهیمی/ نقد و بررسی کتاب: لیبرالیسم در ترازوی نقد/ ایران، 1/8/80.
ـ صحافیان، عباسعلی: آشنایی با دموکراسی / معرفی کتاب/ دندانپزشکی امروز، 13.
ـ میل، جان استوارت: انقیاد زنان، ترجمه علاء الدین طباطبایی / نقد و بررسی کتاب: از انقیاد تا آزادی/ کتاب ماه (علوم اجتماعی)، 44و43.
ـ شریعت، فرشاد: جان لاک و اندیشه آزادی / نقد و بررسی کتاب: جان لاک و اندیشه آزادی/ نوروز، 10/10/80.
ـ آربلاستر، آنتونی: دموکراسی/ ترجمه حسن مرتضوی/ نقد و بررسی کتاب: در دفاع از دموکراسی/ ایران، 20/12/80.
ـ آرمین، محسن: عدالت خواهی و آزادی‏طلبی علی علیه‏السلام در اندیشه سیاسی / نقد مقاله از حسین صادقی پناه/ عصرما، 252.
ـ صفا تاج، مجید: سیمای آزادی در اندیشه اسلامی/ جام جم، 25/1/81.
ـ روسو، ژان ژاک: قرارداد اجتماعی/ ترجمه: مرتضی کلانتریان/ معرفی‏کتاب/ پل فیروزه، 1.
ـ گنو، ژان ماری: پایان دموکراسی/ ترجمه عبدالحسین نیک گهر/ معرفی کتاب یعقوب حیدری/ همشهری، 28/4/81.
ـ عـقلانیت و آزادی، مـقالاتی از مـاکس وبر/ مـعـرفی کـتاب/ خـبرنامه دیـن پژوهان، 8 و 7.
مقالات
ـ حنایی کاشانی، محمد سعید/ مدینه احرار درباره لیبرالیسم، استبداد شرقی، اسلام/ کیان 48، ص 28ـ22.
چکیده: مقاله حاضر تطبیقی درباره لیبرالیسم غربی و استبداد شرقی عرضه می‏کند. نخست به اصطلاح‏شناسی واژه لیبرالیسم می‏پردازد، سپس به سراغ چگونگی نسبت لیبرالیسم با آزادی، تساوی حقوق و آزادی وجدان می‏رود. در ادامه آرای هگل و اندیشه‏های کارل مارکس را به عنوان مهم‏ترین منتقدان جدی لیبرالیسم نقل می‏کند. نویسنده مقاله، بحث خود را درباره لیبرالیسم در سه بخش و به این ترتیب پی می‏گیرد.
1. تجربه غرب: لیبرالیسم؛
2. تجربه شرق: استبداد شرقی؛
3. تجربه اسلام:.
ـ مناظره: واعظی، احمد و نقیب زاده، احمد/ نسبت سنجی گفتمان لیبرالی با دین و حکومت دینی/ پگاه حوزه، ص 5-2.
ـ سروش، عبدالکریم/ رهایی از یقین و یقین به رهایی/ کیان 48، ص 9-2.
چکیده: این مقاله پاسخ‏های مؤلف به پرسش‏های مجله کیان درباره دین و لیبرالیسم است. مؤلف در این مقاله به 8 پرسش کیان پاسخ گفته و نسبت میان دین و لیبرالیسم را تبیین نموده است. برخی سؤالات چنین است:
تلقی شما از لیبرالیسم چیست؟
آیا ظهور لیبرالیسم در غرب واکنش در مقابل دین بود؟
در لیبرالیسم، دینداری یک حق است؛ آیا این تلقی با تلقی سنتی دینداران که انسان را مکلف می‏دانند قابل جمع است؟آیا در صورت پذیرش تنوع ادیان و تنوع قرائت‏های گوناگون از یک دین، بی طرف دانستن حکومت در قبال ادیان گوناگون و قرائت‏های گوناگون از دین لازمه آن است؟
آیا اصل برابری حقوقی در لیبرالیسم با آموزه‏های ذاتی اسلام ناسازگار است؟
در جامعه دینی کدام امور را نمی‏توان وارسی کرد؟
ـ ملکیان مصطفی/ سخنی در چند و چون ارتباط اسلام و لیبرالیسم/ کیان 48، ص 13-10
چکیده: در این مقاله به لیبرالیسم اخلاقی، لیبرالیسم سیاسی و لیبرالیسم الاهیاتی پرداخته شده است. نویسنده مقاله، نخست سه نحوه تلقی معاصر از اسلام را بررسی می‏کند و ربط و نسبت هر یک را با لیبرالیسم نشان می‏دهد. به اعتقاد نویسنده اسلام بنیاد گرایانه، با لیبرالیسم به هیچ روی سر آشتی ندارد. نویسنده می‏گوید در قرائت تجدد گرایانه و حتی در قرائت سنت گرایانه، مفهوم اسلام لیبرالی تعبیری تناقض آلود نیست.
ـ محمدی، مجید/ نوگرایی دینی و تابلو لیبرالیسم/ کیان 48، ص 21-14.
چکیده: لیبرالیسم در اندیشه مهدی بازرگان، مرتضی مطهری، علی شریعتی و عبدالکریم سروش بررسی شده است. نویسنده مقاله بر این باور است که نوگرایان دینی علی رغم آنکه سعی کرده‏اند بسیاری از مفاهیم واندیشه‏های مدرن را در چارچوب اندیشه دینی جای دهند، در پذیرش لیبرالیسم و مفاهیم مربوط به آن، مردد بوده‏اند. وی آزادی را گوهر لیبرالیسم می‏داند و معتقد است که نوگرایان دینی هرگز از منظر جامعه‏شناسی سیاسی به مقوله آزادی توجه نکرده‏اند و بر این نکته اصرار دارد که در اندیشه‏های مطهری و شریعتی، آزادی به منزله یک حق طبیعی به رسمیت شناخته نشده است و در اندیشه‏های بازرگان و سروش نیز نسبت به لوازم این حق طبیعی، رفتاری دوگانه و تردیدآمیز وجود داشته است. نویسنده در نهایت به این نتیجه می‏رسد که طرح سه متفکر مذهبی (مطهری، شریعتی و بازرگان) در مواجهه با لیبرالیسم ناکام و ناتمام ماند.
ـ واعظی احمد/ امام خمینی و مبحث آزادی / حکومت اسلامی 12، ص 123-112.
چکیده: نگارنده ابتدا برخی جوانب مفهوم آزادی به معنای امروزی را مورد ارزیابی قرار داده و سپس در باب نسبت آن با آموزه‏های دینی به داوری پرداخته است. در بخش دیگری از این مقاله، سه تعریف از رویکرد آزادی شامل آزادی منفی، آزادی مثبت حداقلی و آزادی مثبت داکثری شرح داده شده است. دیدگاه امام خمینی نسبت به تعاریف یاد شده از آزادی، به علاوه مفهوم آزادی حقیقی و مرزبندی‏های آن در ارتباط با شریعت نیز مورد بررسی قرار گرفته است. مفهوم آزادی، حق یا ارزش بودن آزادی، مطلق یا مقید بودن آزادی، ارزش مطلق بودن آزادی، منابع تحدید آزادی، نحوه سازگاری حفظ اقتدار دولت در عین دفاع از آزادی و مبانی نظری آزادی از دیدگاه لیبرالیسم، دیگر عناوینی هستند که در این مقاله به آنها پرداخته شده است.
ـ ظهیری سید مجید/ در آمدی بر مبانی معرفت‏شناختی آزادی در اسلام و لیبرالیسم / اندیشه حوزه 20، ص 42-27.
چکیده: یکی از موضوعات مهم فکری و در عین حال مبهم و پیچیده، آزادی است. هدف از این پژوهش توضیح معنا و مفهوم، جایگاه و محدوده آزادی در فرهنگ اسلامی و مقایسه آن با فرهنگ سکولار است. نویسنده بر اساس مبانی معرفت‏شناختی و انسان‏شناختی هر کدام از این دو فرهنگ و بررسی حقوق در اسلام و لیبرالیسم، ویژگی‏ها، لوازم و محدوده آزادی در دو نظام اسلامی و سکولار را نشان داده است. وی در پایان بیان می‏کند که بر خلاف تصور غلطی که گمان می‏شود در جوامع سکولار برای آزادی قیودی وجود ندارد، محدودیت‏های زیادی برای آزادی در نظر گرفته شده است.
ـ محمودیان، محمدرفیع/ اخلاق، عقل و آزادی، نقدی برجایگاه اخلاق در آراء عبدالکریم سروش/ کیان 50/ ص 51-48.
چکیده: در این مقاله مؤلف می‏کوشد از منظری تازه به نقد جایگاه اخلاق در آثار و اندیشه‏های دکتر سروش بپردازد. نویسنده در این مقاله معتقد است نظریه اخلاق دکتر سروش علی رغم طرح مفاهیم مدرنی چون عقل، آزادی، لیبرالیسم و نظایر آن، همچنان سنتی است. در حالی که این مفاهیم تنها در نسبت با اخلاق فردمحور جدید معنا و مبنای خود را باز می‏یابند. مؤلف در توضیح مدعیات خود به سراغ نظریات متفکرانی چون لاک، کانت و میل می‏رود. به اعتقاد او پرداختن به مفاهیمی مانند عقل و آزادی نزد این متفکران همواره وجهی فردی و اخلاقی نیز داشته است. مؤلف در این مقاله همچنین به نظریات هابرماس و راولز نیز اشاراتی می‏کند.
ـ ظهیری، سید مجید/ بازکاوی پدیده خشونت در جامعه مدرن / اندیشه حوزه 23 / ص 146-128.
چکیده: این مقاله مقایسه‏ای است میان خشونت در اسلام و لیبرالیسم. مؤلف، ضمن تشریح تئوریک خشونت در نظام لیبرال، مصادیق عملی و خارجی اعمال خشونت را از سوی سرمایه داری غرب بر می‏شمارد و معتقد است که خشونت در اسلام، ابزاری برای کمال است و خشونت تئوریزه غربی یک اهرم فشار برای بسط و توسعه سرمایه داری است. نویسنده با تکیه بر متون اقتصادی، فلسفی و جامعه‏شناسی غربی به مباحث زیر می‏پردازد: عوامل اصلی نیاز به مجازات، مقایسه مجازات در سیستم‏های دینی و لائیک و خشونت اسلامی و لیبرالی.
ـ نوایی، علی اکبر/ تولرانس بنیادها و پیامدها/ اندیشه حوزه 23/ ص 127-104.
چکیده: موضوع مقاله، معنا و مصادیق مختلف تساهل است. مؤلف کلمه تولرانس را تساهل معنا می‏کند و تفاوت‏های ماهیتی آن را با تسامح یادآور می‏شود. وی پیشینه تاریخی تساهل و فرضیه‏های مختلفی چون تئوری جان استوارت میل را بر می‏شمارد و از ارکان ایجاد تساهل، مانند لیبرالیسم، پلورالیسم و فردگرایی سخن می‏گوید. انواع فرهنگی، عقیدتی و اخلاقی تساهل و پیامدهای تساهل لیبرالی، از دیگر مطالب مقاله است.
ـ نوایی، علی اکبر/ نگرشی تحلیلی بر مقوله‏های آزادی، مدارات و خشونت/ اندیشه حوزه 21/ ص 138-103.
چکیده: این مقاله، تحقیقی است درباره ماهیت آزادی در اسلام. مؤلف ضمن مقایسه آزادی در سیستم اسلامی و دموکراتیک، انواع آزادی در دیدگاه الهی را تشریح می‏کند. سپس به شبهات و اتهاماتی که در مورد خشونت گرایی اسلامی مطرح شده است، پاسخ می‏گوید و قوانین قصاص، جهاد و حدود را مورد کند و کاو قرار می‏دهد. چارچوب آزادی در اسلام، مفهوم خشونت، انواع خشونت و پاسخ به اتهام خشونت از دیگر مباحث این مقاله هستند.
ـ اصغری، محمود/ نقد نظریه تضاد دین و آزادی/ اندیشه حوزه 20/ ص 53-36.
چکیده: این مقاله در دو بخش به بحث دین و آزادی پرداخته است: بخش اول درباره اهمیت آزادی و جایگاه آن در قرآن کریم و بخش دوم درباره ریشه یابی تهمت‏هایی است که در قرون اخیر درباره ناسازگاری اسلام با آزادی زده شده است. نویسنده در بخش اول بر اساس آیات قرآن، نتیجه می‏گیرد که آزادی، عامل دستیابی به مقام و منزلت انسانی و رسیدن به مقام قرب الهی است و اساس خلقت انسان بر آزادی بنا شده است. وی در ادامه به این شبهه پاسخ داده است که بعضی به بهانه دفاع از آزادی که اسلام به انسان داده، در صدد براندازی حکومت اسلامی بر آمده‏اند.
ـ ربانی گلپایگانی، علی / دین و آزادی / مجله تخصصی کلام اسلامی 32/ ص 53-36.
چکیده: این مقاله به چگونگی ارتباط دین با مفهوم آزادی اختصاص دارد. نویسنده در ابتدای بحث خود به گزارشی از تاریخ نظریاتی که راجع به آزادی مطرح شده، پرداخته و سپس مراد خود را از دین توضیح داده است. واژه‏شناسی آزادی و ارتباط آن با مقوله قانونمندی بخش دیگری از مقاله است که مفهوم آزادی و قانون را در دو تمدن غربی و اسلامی پیگیری کرده است. بحث دیگری که نویسنده در رابطه با آزادی به آن پرداخته، مفهوم عدالت است.
ـ رحیم پور ازغدی، حسن و زیبا کلام، صادق/ مناظره پیرامون آزادی/ اندیشه حوزه 20/ ص 191-171.
ـ حداد عادل، غلامعلی/ عبودیت و آزادی‏های بشری/ اندیشه حوزه 20 / ص 87-67.
چکیده: نوشتار حاضر که به قصد تبیین نسبت پرستش خدا و آزادی‏های بشری تهیه شده است، برگردان سخنان آقای دکتر حداد عادل در سمینار آزادی و منطق دیانت است. محتوای بحث شامل تعریف صحیح آزادی و خدا، رابطه انسان و خدا، رابطه مفهوم آزادی با مفهوم خدا و تبیین اندیشه خداپرستی عاشقانه و جایگاه آزادی در آن می‏شود و در تمام مباحث دیدگاه‏های اسلام و غرب به صورت تطبیقی بررسی می‏شود.
ـ احمدی، سید محمد/ نقدی بر مقوله دین و آزادی / فروغ اندیشه 3 و 2 / ص 21ـ18.
ـ لک زایی، شریف/ در آمدی بر بحث آزادی / با معارف اسلامی آشنا شویم، 40/ ص 44-36.
ـ عبدی، عباس/ رابطه میان دین و آزادی / مجموعه مقالات: رابطه دین و آزادی/ ص 130-120.
چکیده: نویسنده در این مقاله که ضمن کتاب رابطه دین و آزادی منتشر شده است، سعی می‏کند تا چگونگی این رابطه را توضیح دهد. وی با اشاره به اهمیت موضوع و اینکه اهمیت آن برای حکومت مذهبی دو چندان است، دین را دستورات خداوند و آزادی را امکان بروز رفتارهای متفاوت در چارچوب قانون، تعریف می‏کند. آنگاه هفت پرسش زیر را مطرح می‏کند و خود به آنها پاسخ می‏دهد:
1ـ آیا تصور و برداشت یکسانی از دین نزد ما وجود دارد؟
2ـ آیا همه دستورات دین، حکمی کلی و همیشگی است و یا اینکه باید شرایط زمان و مکان را نیز در مورد آنها لحاظ کرد؟
3ـ آیا دین برای کلیه حوزه‏هایی که در جامعه برای آنها باید و نباید تعیین می‏شود، نظر قطعی و روشن دارد؟
4ـ اگر کسی به هر دلیل، برداشت اکثریت علمای دین از دین را قبول نداشت، چه کند؟
5ـ تجربه تاریخی در رابطه با دین و آزادی چه می‏گوید؟
6ـ آیا هنجارهای اجتماعی که تحدید کننده آزادی‏ها هستند، اموری اجتماعی‏اند یا فراتر از اجتماع می‏توان آنها را به مردم تحمیل کرد؟
7ـ اگر پذیرفتیم که با برداشت از دین می‏توان قوانینی را تدوین و اجرا کرد، در صورت مخالفت مردم با آن، مسأله عرف و اخلاق را که پایه آن پذیرش قبلی مردم است چگونه می‏توانیم حل کنیم؟
ـ شریعتمدار جزائری، نورالدین/ آزادی و عدالت در اندیشه امام خمینی قدس‏سره / علوم سیاسی 5 / 147-121.
چکیده: در این مقاله مفاهیم سیاسی آزادی و عدالت مورد بحث و بررسی قرار می‏گیرد. ابتدا برخی از مصادیق آزادی ارائه شده است و سپس آزادی سیاسی در اسلام به طور مشروح آمده است. مفهوم لغوی و اصطلاحی عدالت بخش دیگر این مقاله را شامل می‏شود. عدالت با آزادی ارتباط مستحکمی دارد و در این پیوند به چند شکل تجلی می‏کند، از جمله: عدالت اداری، عدالت جزایی، عدالت اقتصادی و عدالت در قضاوت که در این مقاله مورد بحث و بررسی قرار گرفته‏اند.
ـ سعدی، ابراهیم/ آزادی در نگاه امیرالمؤمنین علیه‏السلام / فراسو 4و3 / ص 55-52.
ـ شریعتی، علی/ آزادی، خجسته آزادی/ مجموعه مقالات: دین داری و آزادی/ ص 345-355.
چکیده: این مقاله، خطابه‏ای است در ستایش آزادی. نویسنده وجود انسان را بدون آزادی، پوچ و توخالی توصیف می‏کند. وی در سراسر این مقاله دردمندانه از آزادی، سخن می‏گوید.
ـ بلاغی، صدرالدین/ اسلام و آزادی فکر/ مجموعه مقالات: دین داری و آزادی/ ص 153-146.
چکیده: نویسنده مقاله بر این عقیده است که آزادی فکر در اسلام به رسمیت شناخته شده و به عنوان یک فضیلت مهم انسانی بر آن تأکید شده است. در پاسخ به کسانی که تصور می‏کنند با پذیرش اسلام و اعتقاد به خدا، آزادی اندیشه نمی‏تواند تحقق یابد، یادآوری می‏کند که اسلام از این نظر با مسیحیت متفاوت است و مقایسه دین اسلام با آنچه که ارباب کلیسا در قرون وسطی به نام خدا و مسیح ساخته و پرداخته بودند، قیاس درستی نیست. نویسنده مقاله پس از آن که در دفاع از اسلام، دیکتاتوری و ظلم را در تضاد با اسلام می‏داند و دین اسلام را عاری از ظلم پذیری و دور از خرافات و زورگویی تعریف می‏کند، در پایان نتیجه می‏گیرد که اسلام، بشر را از کلیه مراتب آزادی بهره‏مند ساخته و در تحت لوای توحید، آزادی از مظالم جباران و آزادی از قید شهوات و آزادی از بند خرافات را به طور کامل‏تری تأمین کرده است.
ـ داعی نژاد، سید محمد علی/ آزادی از دیدگاه امام علی علیه‏السلام / معرفت 39 / ص 37-32 (قسمت اوّل).
چکیده: این مقاله مقایسه‏ای است میان آزادی سکولار با آزادی دینی. نویسنده پس از تبیین و نقد آزادی در تفکر غربی، به مفهوم آزادی در بینش امام علی علیه‏السلام و نیز نسبت سنجی آزادی با مفاهیمی از قبیل حقوق انسان، ایمان و دین، عقل و عقل گرایی و عدل و عدالت ورزی پرداخته است. نویسنده از منابع غربی و کتب روایی استفاده کرده است.
ـ جوادی آملی، عبداللّه‏/ رابطه دین و آزادی / پیام حوزه 22 / ص 15-8.
چکیده: نویسنده مقاله با استفاده از آیات قرآن به تبیین آزادی و حدود آن پرداخته و آزادی را ثمره اعتقاد دینی می‏داند. وی پس از بیان عدم توانایی علوم انسانی از تبیین آزادی به مغالطه‏ای که در باب آزادی رخ داده، اشاره می‏کند. نویسنده در عنوان تبیین آزادی از منظر دین دو نوع آزادی تکوینی و تشریعی را توضیح می‏دهد. وی دین را مزاحم آزادی ندانسته و در بحث حدود آن به عدالت اشاره کرده است. نویسنده در بخش شیوه برخورد با مخالفین بر این باور است که طرح مباحث علمی جایز ولی انتشار شبهات با آزادی سازگار نیست. وی در پایان می‏گوید آزادی، عدالت و سایر مبانی حقوق را کتاب و سنت تبیین می‏کند.
ـ مددپور، محمد و قیرحی، داوود/ دین و آزادی، تباین یا تطابق [میزگرد]/ کیهان فرهنگی 154/ ص 10-4.
ـ ذاکری، علی اکبر/ دین و آزادی از دیدگاه شهید مطهری/ حوزه 97/ ص 144-112.
ـ ندیمی، هادی/ آزادی در قلمرو دین/ مجموعه مقالات دین داری و آزادی / ص 372-363.
چکیده: در این مقاله، جایگاه و منزلت آزادی، به ویژه آزادی اندیشه و بیان، بر مبنای چند مدل دین شناسانه از اسلام و در قلمرو دین، نقد و بررسی شده است. نویسنده مقاله بر این باور است که در مدل‏های مبتنی بر رویکرد فقهی، آزادی اندیشه، امری زائد و در غالب موارد زیان بار تلقی می‏شود. اما در چارچوب مدل‏های مبتنی بر رویکرد عرفانی یا حقیقت گرا، آزادی، رکنی اساسی و انفکاک‏ناپذیر در قلمرو دین به شمار می‏آید.
ـ طباطبائی، سید محمد حسین/ معنی آزادی در اسلام / مجموعه مقالات دین داری و آزادی/ ص 430-426.
ـ مجتهد شبستری، محمد/ رویارویی مجذوبانه با خداوند: معنای دیگری از ایمان و استواری آن بر آزادی اندیشه و اراده انسان / مجموعه مقالات دین داری و آزادی/ ص 295-284.
چکیده: در این مقاله از طریق تحلیل آزادی اندیشه و اراده انسان معنای دیگری از ایمان توصیف شده است که در رویارویی مجذوبانه با خداوند خلاصه می‏شود. نویسنده ارتباط وثیق این معنای جدید را با آزادی اراده و اندیشه انسان تبیین کرده است. در این مقاله سه مسأله درباره آزادی مطرح شده است: 1. آزادی از... 2. آزادی در... 3. آزادی برای....
نویسنده پس از توضیح این موارد چنین نتیجه گرفته است که حقیقت انسان بودن، همیشه آزاد بودن است؛ انسان زیستن نیز، آزاد زیستن است؛ انسان عین آزادی است. وی در باره ایمان و آزادی چنین نتیجه گرفته است که رویارویی مجذوبانه با خداوند تنها هنگامی پدید می‏آید که اندیشه آدمی نیز از اسارت هر گونه دگم آزاد شده باشد. چرا که اندیشه اسیر و دربند، توفیق مجذوب شدن در برابر خداوند را پیدا نمی‏کند.
ـ حائری، عبدالهادی/ آزادی گرایی اسلام و اروپا/ مجموعه دین داری و آزادی/ ص 224-216.
چکیده: در این مقاله، آزادی در اسلام، حاصل توحید و دارای اصالت دانسته شده است. سپس بر این واقعیت تأکید گشته است که اسلام واسطه آشنایی اروپا با آزادی بوده است و پژوهشگران و دانشمندان اروپا نیز خود بر این معنا اذعان کرده‏اند. در این مقاله نوشته‏های صریح چند تن از نویسندگان اروپا در این باره نقل شده است.
ـ جعفری تبریزی، محمد تقی/ حق آزادی در اسلام / مجموعه مقالات دین داری و آزادی/ ص 201-154.
چکیده: در این مقاله آزادی در اسلام به عنوان یک حق از حقوق انسان پذیرفته شده، به پنج نوع آزادی در اسلام پرداخته شده است که به ترتیب عبارت است از: 1. آزادی عقیده؛ 2. آزادی اندیشه؛ 3. آزادی بیان و تبلیغ؛ 4. آزادی رفتار؛ 5. آزادی از هرگونه بردگی. نویسنده مقاله مباحث مربوط به آزادی را بیشتر در قالب قضایای کلیه و به صورت گسترده و از جوانب مختلف بررسی می‏کند. هنگام بحث از آزادی بیان و تبلیغ از دیدگاه اسلام، ضمن دفاع از آزادی معقول، آزادی مطلق را از منظر اسلام مردود می‏داند و آن را نامعقول می‏خواند. در نهایت نیز بیشتر به نتیجه آزادی انسان از هرگونه بردگی نظر دارد و با استناد به آیات قرآن یاد آوری می‏کند که یکی از بزرگترین وظایف انبیای بزرگ رهایی بخشی انسان‏ها از انواع زنجیرها و بردگی‏ها بوده است.
ـ جوادی آملی، عبداللّه‏/ آزادی/ مجموعه مقالات دین داری و آزادی/ ص 215-202.
چکیده: در این مقاله به موضوع آزادی از منظر اسلام پرداخته شده است. نویسنده مقاله، سخن را با این جمله آغاز می‏کند که: همه انبیا پیام‏دار آزادی بشر بودند. سپس از تفاوت دیدگاه اسلام و مکاتب دیگر در باره آزادی سخن می‏گوید. در ادامه از توجه قرآن به آزادی یاد می‏کند و بر ارزش والای آزادی در نگاه قرآن تأکید می‏کند. نویسنده برای تکمیل بحث از آزادی تکوینی و آزادی تشریعی سخن می‏گوید و آن دو را متفاوت می‏داند و مقاله را با سخنی در بیان رابطه حیات و آزادی به پایان می‏برد.
ـ بازرگان، مهدی/ دین و آزادی/ مجموعه مقالات دین داری و آزادی/ ص 145-116.
چکیده: در این مقاله نسبت میان دین ـ ابتدا به معنی عام و سپس به معنی خاص (اسلام) ـ و آزادی بررسی شده است. نویسنده مقاله، نخست از دین و تمدن، رنسانس اروپا و کلیسا سخن می‏گوید و سپس به مباحثی چون روحانیت و آزادی؛ آزادی و محبت پرداخته است. نویسنده از شیطان و آزادی سخن می‏گوید و حضور و عمل شیطان را روی انسان‏ها دلیلی بر اختیار و آزادی آدم می‏داند. پس از آن به تفصیل از دین و سیاست و دین و ملت بحث می‏کند و نتیجه می‏گیرد که "آزادی ضرورت حیاتی برای حکومت و دیانت" است. در پایان پس از بیان این نکته که تضاد، عامل حرکت و حیات است، سخنانی دارد با مخالفین آزادی، که در ضمن آن، دلایل آنها را نقد و بررسی می‏کند و آنها را قابل پذیرش نمی‏داند.
ـ منتظر قائم، مهدی/ آزادی سیاسی در اسلام/ مجموعه مقالات: درآمدی براندیشه سیاسی اسلام، ص 324-295.
چکیده: نویسنده با دیدگاهی فقهی و تاریخی، ابعادی از آزادی در اندیشه سیاسی اسلام را تبیین می‏کند. هفت مورد از آزادی سیاسی ذکر شده همراه با دلایل آنها طبق مبانی انتصابی و انتخابی ولایت فقیه عبارت اند از: انتخاب، نظارت، شکایت، ارشاد، نصیحت، امرونهی و مخالفت.
ـ قابل، احمد/ آزادی‏های بشر از نگاه دین/ مجموعه مقالات: رابطه دین و آزادی، ص 170-149.
چکیده: مصاحبه شونده در پاسخ به این سؤال که چرا به قول برخی، در منابع دینی مسلمانان چنان که از عدالت سخن گفته شده از آزادی چندان سخن به میان نیامده است، می‏گوید: عدالت و حق در متون دینی مرادف یکدیگر قرار داده شده و آزادی یکی از عمده‏ترین و عام‏ترین حقوق انسانی است که در این متون به آن توجه شده و گاه در قالب توصیه به عدالت، به آزادی سفارش گردیده است. وی تأکید می‏کند که در مقوله رابطه دین و آزادی، مجموعه‏ای حاوی بیش از چهارصد مورد از مستندات قرآنی و روایی موجود است و نمی‏توان به هیچ وجه این همه را نادیده گرفت. درباره اینکه از حق یا تکلیف کدام یک مقدم است، اعتقاد دارد که تلازم حق و تکلیف از دیدگاه اسلام، امری پذیرفته شده است.
ـ میر معزی، سید حسین/ نقدی بر اهداف نظام سرمایه‏داری از دیدگاه اسلام/ کتاب نقد، 11.
ـ باوند، نعمت اللّه‏/ جامعه مدنی و مبانی هستی شناختی آن در غرب/ کتاب نقد، 9.
ـ جهانیان، ناصر/ فرد گرایی و نظام لیبرال ـ سرمایه‏داری/ کتاب نقد، 11.
ـ فراتی، عبدالوهاب/ آزادی در اندیشه امام خمینی قدس‏سره / حکومت اسلامی، 12.
ـ حکیم پور، محمد/ اسلام و سرمایه‏داری/ کتاب نقد، 9.
ـ شمالی، محمدعلی/ لیبرالیسم در چالش: مروری بر افکار آلسدیر مکنتایر/ حوزه و دانشگاه، 8.
ـ فولاد کار، محمد باقر/ مقاله‏های اندیشه و فقه سیاسی اسلام/ حکومت اسلامی، 3.
ـ لک زایی، شریف/ آزادی مطبوعات از منظر امام خمینی/ حضور، 34.
ـ رجائی، سید محمد کاظم/ آزادی اقتصادی یا دخالت دولت/ معرفت، 14.
ـ لگنهاوزن، محمد/ پلورالیسم، لیبرالیسم و سکولاریسم/ ترجمه آزاد از: حسین زاده، محمد/ معرفت، 22.
ـ زارعان، محمد جواد/ تربیت دینی، تربیت لیبرال/ معرفت، 33.
ـ داعی نژاد، سید محمد علی/ آزادی از دیدگاه امام علی علیه‏السلام / معرفت، 39.
ـ توسلی، حسین/ مبنای عدالت در نظریه جان رالز/ نقد و نظر، 10.
ـ ریچارد سن/ آرمان «جان راولز» / ترجمه: مینا فاطمی/ همشهری ماه، 6.
ـ رامین جهانبگلو/ آزادی از دیدگاه کانت و هگل / ترجمه: منصور گودرزی/ نوروز، 19/6/80.
ـ علی اکبرنوایی/ کاوشی مقایسه‏ای در مقوله کار آمدی فرهنگ اسلامی و لیبرالی / اندیشه حوزه 29.
ـ علی موسوی/ آزادی از نگاه شریعتی/ انتخاب، 20/6/80.
ـ منوچهر صانعی دره بیدی/ کانت، اخلاق مدرن و آزادی‏های مدنی/ همشهری، 19/7/80
ـ محمد ظفری/ آزادی دینی و بی طرفی دولت‏ها: جایگاه اسلام در اتحادیه اروپا/ غرب در آیینه فرهنگ، 11.
ـ غلامرضا خمر/ تحقق امنیت بدون آزادی، تحمل و تکثر یک توهم است/ ایران، 2/7/80.
ـ محمد زارع/ عبور از لیبرالیسم، جان گری و اندیشه پست لیبرالیسم/ همشهری ماه، 7.
ـ ناصر حسن پور/ هابز چه می‏گوید: به انگیزه انتشار ترجمه لویاتان/ آفتاب یزد، 2/7/80.
ـ محمد تقی فاضل میبدی/ استبداد دینی یا دموکراسی دینی/ نوروز، 17/7/80.
ـ روان بخش/ نه طالبان، نه لیبرال، اسلام ناب محمدی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله / فیضیه، 459.
ـ مهدی براتعلی پور/ بررسی تاریخی جدال فضیلت و آزادی در اندیشه سیاسی غرب/ حوزه و دانشگاه، 25 و 24.
ـ یوسف عزیزی بی‏طرف/ فساد و آزادی بیان [قسمت دوم: دولت قانونی و حقوق]/ همشهری، 11و12/7/80.
ـ مسعود سوری/ عدالت، آزادی، برابری و نظام بین الملل/ حیات نو، 2/7/80.
ـ خسرو قبادی/ محدودیت‏های آزادی سیاسی از دیدگاه امام خمینی قدس‏سره و شهید مطهری/ پژوهش، 4.
ـ عباس فتاح زاده/ دموکراسی، دورنمایی مبهم: یک نظر سنجی در امریکای لاتین/ جام جم، 1/7/80.
ـ جوشوا موداوچیک/ دموکراسی، حق ملت‏ها/ علیرضا سمیعی/ همبستگی، 3/7/80.
ـ زکی احمد/ دموکراسی و گفتمان اسلامی معاصر / ترجمه حسین عباسی/ پگاه حوزه، 21.
ـ محمدرضا جلالی/ مقدمات دموکراسی / اندیشه جامعه، 18 و 17.
ـ محمد رضا حقیقی جواهری/ نگاهی به مبانی نظری دموکراسی / انتخاب، 7/7/80.
ـ تساهل و تسامح مقوله‏ای سیاسی یا اجتماعی/ ایران، 19/8/80.
ـ نسرین پاشایی/ ادیان شرق و دموکراسی / هفت آسمان، 10 و 9.
ـ محمد تقی رهبر/ اباحیگری زیر لوای آزادی [1]، ریشه یابی پدیده اباحیگری [2]/ ماهنامه پاسدار اسلام، 238.
ـ علی وزوایی/ اسلام لیبرالی، انکار جامعیت اسلام/ جمهوری اسلامی، 22/8/80.
ـ شریف لک زایی/ تکمله ماخذشناسی آزادی/ حکومت اسلامی، 20.
ـ محمد جعفر محالتی/ مقارنه‏ای مبارک در ساحت دین و دموکراسی / صدای عدالت، 5/8/80.
ـ ارماتیا سن/ دموکراسی مناقشه بی پایان/ ترجمه فرشاد روحی، علی فلاح نژاد/ انتخاب، 5و6/8/80.
ـ محمد حریری اکبری/ دموکراسی و جامعه مدنی / پژوهشنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 29.
ـ عباسی کاکاوند/ مردم سالاری دینی و یک مانع / رسالت، 15/8/80.
ـ محمدرضا جلینی/ دموکراسی حکومت همه مردم نیست / جام جم، 22/8/80.
ـ عبداللّه‏ هدیه/ دولت و دموکراسی در سایه جهانی شدن/ ترجمه ع. بروجردی/ سیاست روز، 17/8/80.
ـ شریف لک زایی/ آزادی در قانون اساسی / انتخاب، 14/8/80.
ـ همایون همتی/ دین و آزادی (2): آزادی با اباحیگری متفاوت است/ پگاه حوزه، 22.
ـ همایون همتی/ دین و آزادی (3): آزادی گوهر ایمان و دیانت است / پگاه حوزه، 23.
ـ محمد تقی رهبر/ در مصاف با اباحیگری[3] / ماهنامه پاسدار اسلام، 239.
ـ اسلام و دموکراسی/ حیات نو، 26/9/80.ـ موسی محمدی/ چون و چرا بر لیبرال دموکراسی: نگاهی به لیبرال دموکراسی از دیدگاه دکتر علی شریعتی/ جام جم، 26/9/80.
ـ رضا حسین پور/ دموکراسی درونی/ آزاد، 28/9/80.
ـ کریم اسد سنگابی/ آزادی، دموکراسی و دشمنان آنها / نوروز، 12/9/80.
ـ آمیزه دموکراسی غرب و اخلاق سیاسی مایکیاولی/ جمهوری اسلامی، 6/9/80.
ـ امیر محبیان/ اهمیت دموکراسی در پارادایم مردم سالاری دینی / رسالت، 5/9/80.
ـ ایران در جستجوی دموکراسی/ حیات نو، 16/9/80.
ـ باید و نبایدها در مردم سالاری دینی/ کیهان، 18/9/80.
ـ علی فلاح نژاد/ چالش‏های نوین دموکراسی / انتخاب، 20 و 21/9/80.
ـ حمید پارسانیا/ حقیقت و دموکراسی (2): آسیب‏شناسی دموکراسی در اندیشه ارسطویی/ پگاه حوزه، 22
ـ حمید پارسانیا/ حقیقت و دموکراسی (3): آسیب‏شناسی دموکراسی در اندیشه افلاطون/ پگاه حوزه، 23
ـ موریس، کرنستن/ تسامح و تساهل/ ترجمه: خیامی کاشانی، محمد سعید/ نامه فرهنگ، 28.
ـ حمید پارسانیا/ حقیقت و دموکراسی (3): نسبت سنجی مدینه‏ی فاضله و دموکراسی در آرای حکیمان اسلایم / پگاه حوزه، 24.
ـ سروش وفا/ مبانی فرهنگی دموکراسی / فرهیختگان، 22.
ـ شیدا امینی/ آزادی از نگاه یا سپرس/ انتخاب، 5/10/80.
ـ استفن پالم/ علم و آزادی در چشم انداز کانت / مترجم حسین سلیمانی/ نامه فرهنگ، 37.
ـ علی اکبر علیخانی/ آزادی انسان از دیدگاه قرآن / علوم سیاسی، 15.
ـ منصور احمدی/ مفهوم آزادی از دیدگاه قرآن/ علوم سیاسی، 15.
ـ ابراهیم جناتی/ رویکردی اسلامی به آزادی و حقوق بشر/ علوم سیاسی، 15.
ـ رضا داوری اردکانی/ علم، آزادی و توسعه / نامه فرهنگ، 37.
ـ محمد مجتهد شبستری/ آزادی و اخلاق/ توسعه، 2/10/80.
ـ حیدر رقابی/ آزادی از دیدگاه علم/ نامه فرهنگ، 37.ـ بزرگ نادرزاد/ آزادی در معرض پرستش / اطلاعات سیاسی، اقتصادی، 170 و 169.
ـ مصطفی رحیمی/ اجمالی درباره سیر دموکراسی / اطلاعات سیاسی، اقتصادی، 170 و 169.
ـ حمید پارسانیا/ حقیقت و دموکراسی (4): فیلسوفان تجربه گرا و اندیشه‏ی دموکراسی/ پگاه حوزه، 25.
ـ فیاض زاهد/ درباره دموکراسی / مردم سالاری، 11 و 18/10/80.
ـ آنتونی کیدنز/ درآمدی بر دموکراسی/ ترجمه رضا استاد رحیمی/ همشهری، 16/10/80.
ـ مصطفی کواکبیان/ دموکراسی متدیان یا مردم سالاری دینی؟/ مردم سالاری، 11/10/80.
ـ حمید پارسانیا/ دموکراسی در دو نظریه قرار دادهای اجتماعی و اراده همگانی (قسمت پایانی) [عنوان اصلی: حقیقت و دموکراسی]/ پگاه حوزه، 26.
ـ حمید ضیایی پرور/ رکن چهارم دموکراسی/ خراسان، 29/10/80.
ـ محمد رضا جواهری حقیقی/ مبانی معرفتی دموکراسی / انتخاب، 15 و 16/10/80.
ـ محمد هاشمی/ آزادی بیان احزاب و مطبوعات/ رسالت، 30/10/80.
ـ رحیم نجفی برزگر/ آزادی و حقیقت / اطلاعات، 5/10/80.
ـ علیرضا خدا دوست/ جان لاک و اندیشه آزادی / ایران، 1/11/80.
ـ محمد علی کرباسفروشان/ عدالت از نگاه نازیک/ انتخاب، 9/11/80.
ـ نسبت دین و دموکراسی: در معنا و منشا دموکراسی دینی/ نوروز، 10/11/80.
ـ رجبعلی مرزوعی/ آزادی و فساد/ نوروز، 8/11/80.
ـ سعید حقی/ برای آزادی می‏جنگیم/ مردم سالاری، 17/11/80.
ـ احمد بخارایی/ تأملاتی درباب سنت، دین و دموکراسی / نوروز، 24/11/80.
ـ عبدالحسین هراتی/ توتالیتاریسم، استبداد، دموکراسی (مردم سالاری) از منظر آزادی‏های خودی و اجتماعی/ مردم سالاری، 23/11/80.
ـ شهرام کرمی/ عوامل و موانع تکوین دموکراسی / جهان اندیشه، 5.
ـ محمد توحید فام/ دموکراسی پیش نیاز گفتگوی تمدنها/ مطالعات ملی، 7.
ـ احمد فعال/ دموکراسی از آتن تا مدینه/ نوروز، 21/11/80.
ـ علاء جوادی/ دموکراسی و متفکران مصر (1): نسبت شورا و دموکراسی در دیدگاه محمد غزالی/ پگاه حوزه، 34.
ـ رضا دلبری/ نقدی بر دموکراسی دینی/ مردم سالاری، 2/11/80.
ـ فرانک عطیف/ نهادینه شدن دموکراسی و گسترش فرهنگ صلح توسط رسانه‏های گروهی/ نوروز، 13/11/80.
ـ حسین سلیمانی/ آزادی از چشم غربی/ همشهری، 9/11/80.
ـ ایرج رضایی نژاد/ آزادی بیان در نظام بین‏المللی حقوق بشر/ وکالت، 8.
ـ الیوت لانگ منز/ آزادی و دموکراسی از نظر جان استوارت میل / مترجم فریبرز درجزی/ مردم سالاری، 2/11/80.
ـ مصطفی میرسلیم/ استقلال و آزادی احزاب / شما، 246.
ـ آزادی در فلسفه کارل یاسپرس/ انتخاب، 21/12/80.
ـ فریبرز درجری/ آزادی، جامعه مدنی، اصلاح و انقلاب از نظر هگل / مردم سالاری، 1221/80.
ـ ویلیام آ.گالستون/ دین و اخلاق عمومی در حکومت لیبرال/ ترجمه و تلخیص عباس کردستانی/ آبان، 7.
ـ مهدوی کنی/ آزادی اندیشه/ شما، 252 (ضمیمه ماه).
ـ شریف لک زایی/ مفهوم آزادی در اندیشه‏ی سیاسی آیة اللّه‏ سید محمد باقر صدر/ پگاه حوزه، 38.
ـ عباسی بصیر/ بی اعتنایی لیبرالیسم به بعد معنوی انسان؛ چالشهای نظری میان اسلام و لیبرالیسم / جام جم، 20/12/80.
ـ کارل پوپر/ آزادی و مسؤولیت روشنفکرانه/ ترجمه شاه پویایی/ همبستگی، 27/12/80.
- بیژن کیامنش/ تمدنها و آزادی / طبرستان سبز، 32.
ـ ع.معتمدی/ این است واقعیت دموکراسی/ کیهان، 25/12/80.
ـ جعفر گلابی/ لکه‏های برتابلوی دموکراسی ایران/ آفتاب یزد، 1/12/80.
ـ علاء جوادی/ دموکراسی و متفکران مصر (2): نسبت شورا و دموکراسی در دیدگاه یوسف قرضاوی/ پگاه حوزه، 35.
ـ علاء جوادی/ دموکراسی و متفکران مصر (3): رای مردم و جابجای قدرت در حکومت دینی / پگاه حوزه، 36.
ـ یورگن هابرماس/ سه الگوی هنجار دموکراسی / ترجمه کورش برادری/ صدای عدالت، 22/12/80.
ـ محمد صادق جنان صفت/ آزادی انتخاب/ همشهری، 7/12/80.
ـ محمد تقی تقوی/ آیا آزادی و دموکراسی کالای لوکس هستند/ آفتاب یزد، 8 و 9/12/80.
ـ ماشاءاللّه‏ براتی/ دموکراسی و احزاب / همبستگی، 18/12/80.
ـ حمید رضا عابدیان/ تحلیلی بر همگرایی دین و دموکراسی / نوروز، 20/1/81.
ـ شاهین آرپناهی/ آزادی از چه؟ برای چه؟ (1) نگرشی تطبیقی بر مفهوم آزادی در غرب و اسلام/ دیدار، 20.
ـ مرضیه امیری/ ارتباط اسلام و دموکراسی / رسالت 26 و 27 و 29/1/81.
ـ مقصود رنجبر/ اسلام، دموکراسی و انقلاب اسلامی/ علوم سیاسی، 16.
ـ حسن ابراهیم‏زاده/ رد پای تسامح و گفتمان در سقوط تمدن ایران / دیدار، 18.
ـ عباس کاکاوند/ لیبرالیسم بی معناتر از همیشه / رسالت، 21/1/81.
ـ وداع با آزادیهای فردی [حوادث پس از 11 سپتامبر]/ ترجمان سیاسی، 315.
ـ حمید رضا جلالی پور/ هیچ جریانی آزادی خواهی در ایران بیش از پنج سال دوام نداشته است / همبستگی، 22/1/81.
ـ امیر محبیان/ دموکراسی بازیچه نیست، تحلیل رفتاری ضد دموکراتیک / رسالت، 25/1/81.
ـ غلامحسین یاسری/ پژواک و موانع دموکراتیزه شدن / مردم سالاری، 18/1/81.
ـ مصطفی تاج زاده/ دموکراسی اسم یا رسم/ نوروز، 26/1/81.
ـ حسین لقمانیان/ دموکراسی در سحر گاه تاریخ / نوروز، 27/1/81.
ـ آلن سیاروف/ دموکراسی زودرس / ترجمه علیرضا سمیعی اصفهانی/ اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، 172 و 171.
ـ علی اکبر رشاد/ دین و دموکراسی (تبیین تلائم وحی، رای و خرد در تدبیر حیات جمعی آدمی) / قبسات، 21 و 20.
ـ روزبه میر ابراهیمی/ شهر دموکراتیک لازمه تحقق دموکراسی / همبستگی، 21/1/81.
ـ ابوالفضل فراهانی (حرآبادی)/ دموکراسی و محدودیت قدرت/ نوروز، 7/1/81.
ـ محمد کاظم انبارلویی/ آزادی مطبوعات/ رسالت، 14/2/81.
ـ حمید رضا شکوهی/ آزادی مطبوعات/ مردم سالاری، 11/2/81.
ـ محمد هاشمی/ آزادی مطبوعاتی و جرائم مطبوعاتی / صدای عدالت، 17 و 18/2/81.
ـ محسن کدیور/ آزادی مطبوعات/ بنیان، 14/2/81.
ـ محمد رضا مهدیزاده/ دموکراسی مشورتی: سیری در اندیشه متأخر هابرماس/ حیات نو، 26/2/81.
ـ تامس مک کارتی/ پیچیدگی و دموکراسی، یا اغواگریهای نظریه سیستمها/ ترجمه: علی مرتضویان/ ارغنون، 17.
ـ روح اللّه‏ حسین پور/ استوارت میل و آزادی/ همبستگی، 18/2/81.
ـ توماس فریدمن/ لیبرال‏های غرب قربانیان بحران خاورمیانه / ترجمه: شهرام جمالیان/ همشهری، 16/2/81.
ـ روزبه میر ابراهیمی/ دموکراسی بیمار است [بررسی اوضاع سیاسی کشورهای اروپایی]/ مردم سالاری، 30/2/81.
ـ حسین صفار هرندی/ دموکراسی پنجر شده/ کیهان، 7/2/81.
ـ محسن حسینی/ دموکراسی در خدمت فاشیسم نوین [انتخابات اخیر فرانسه]/ حیات نو، 29/2/81.
ـ دموکراسی‏های غربی و اصول حکومتداری [دور دوم انتخابات در فرانسه]/ ابرار، 16/2/81.
ـ زیبا اسماعیلی/ رکن چهارم دموکراسی چرخ پنجم وفاق فیزیکی/ مردم سالاری، 25/2/81.
ـ حسین نیاک زاده/ پیروزی دموکراسی / توسعه، 26/2/81.
ـ مجتبی حسینی/ جامعه بستر دموکراسی / توسعه، 14/2/81.
ـ قاسم شریعت/ درسهای برای دموکراسی / آزاد، 14/2/81.
ـ محمد عاملی/ درسهای برای دموکراسی / نوروز، 14/2/81.
ـ ناصر ایمانی/ دموکراسی به مثابه یک روش/ رسالت، 8/2/81.
ـ توماس، اشوپر/ دموکراسی ناقص/ صدای عدالت، 11/2/81.
ـ مصطفی تاج زاده/ دموکراسی و قوم لوط؟/ نوروز، 17/2/81.
ـ حسین دهشیار/ زیبایی دموکراسی/ همشهری، 14/2/81.
ـ مجتبی حسینی/ ساختار دوگانه پارادوکس دموکراسی/ توسعه، 4/2/81.
ـ حمید حسینی/ سرکوب دموکراسی در سایه جنگ با تروریسم / خراسان، 16/2/81.
ـ رضا علیجانی/ فرهنگ و دموکراسی / صدای عدالت، 7و8و9و10و12/2/81.
ـ گسترش دموکراسی/ نوروز، 3/2/81.
ـ ارسلان مقیمی/ مردم سالاری یا دموکراسی؟ / حیات نو، 24/2/81.
ـ عبدالکریم سروش/ نکاتی در باب دموکراسی و نسبت آن با دین/ صدای عدالت، 5و7/2/81
ـ جمهوری و آزادی به ورایت سعید حجاریان/ صدای عدالت، 8/2/81.
ـ عباس کاکاوند/ آزادی: مثبت یا منفی/ رسالت، 5/2/81.
ـ حسن کربلایی/ آزادی حداکثری؟/ رسالت، 22/2/81.
ـ حبیب چینی/ آزادی و حقوق بشر را پاس بداریم/ آسیا، 12/2/81.
ـ محسن غرویان/ آزادی و مفهوم آن از دیدگاه کلام چیست/ رسالت، 12/3/81.
ـ علی اکبر رستمی/ جایگاه اکثریت در نظام اسلامی و دموکراسی / مجله دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1.
ـ محمد مهدی بهداروند/آزادی مقوله‏ای دینی یا فرادینی: آزادی، اختیارات و تحدیدها در نظام توازن اجتماعی / صدای عدالت، 11/3/81.
ـ اصغر زاده/ آزادی بدون عدالت منافع طبقات ثروتمند را تأمین می‏کند / ابرار، 4/3/81.
ـ آزادی سیاسی پیش شرط جامعه مدنی یا نافی آن/ گزارش تحلیلی از سخنان محسن یحیوی و.../ اعتماد، 28/3/81.
ـ جاوید اقبال، اصغر افتخاری/ دموکراسی معنوی، مردم و رسالت سیاسی اسلام/ کتاب نقد، 21 و 20.
ـ فواد دانشور/ شریعتی و نقد دموکراسی / کتاب نقد، 21 و 20.
ـ رضا صالح جلالی/ شریعتی ترسیم منزلت لیبرال دموکراسی در گفتمان روشنفکری دینی / اعتماد، 2/4/81.
ـ انبار لویی/ آزادی سیاسی آری آزادی توطئه نه/ رسالت، 9/4/81.
ـ ابراهیم اصغرزاده [دبیر کل حزب همبستگی ]/ نمی‏شود دموکراسی را با ژنرال‏های غیر دموکرات جلو برد/ اعتماد، 2/4/81.
ـ چارلز آربیتز/ لیبرالیسم اجتماعی و جهانی / مترجم نوید لسانی/ اعتماد، 2/4/81.
ـ مهندس سید مرتضی نبوی/ دموکراسی لیبرال در تلاش برای ایجاد نوعی فاشیسم بین المللی است/ رسالت، 26/5/81.
ـ جلال جلالی زاده/ آزادی بیان در زمان پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله / مردم سالاری، 5/6/81.
ـ مرضیه امیری/ رابطه اسلام و دموکراسی/ خبرنامه دین پژوهان، 8 و 7.
ـ جمشید ایرانی/ آزادی / مردم سالاری، 31/6/81.
ـ جان‏گری/ لیبرالیسم جدید و تخلیه حیات سیاسی/ ترجمه فرهاد مشتاق صفت و محمد زارع/ حوزه و دانشگاه، 30.
ـ حسین رحمانیان/ آزادی نیرو محرکه اصلاحات و دموکراسی/ مردم سالاری، 18/6/81.
ـ مهدی محمدی/ لیبرال‏های نماز خوان/ کیهان، 12/6/81.
ـ بهنام قلی پور/ بحران دموکراسی زیر پوست سیاه/ جام جم، 12/6/81.
ـ حسین دهشیار/ تعارض فقر و دموکراسی / همشهری، 28/6/81.
ـ علی کریمی/ دموکراسی حقیقت/ اعتماد، 25/6/81.
ـ علی شیرازی/ شبهه تعارض دین و آزادی / رسالت، 17/6/81.
ـ قدمهای سست دموکراسی و توسعه انسانی/ همشهری، 31/6/81.
کتاب‏شناسی توصیفی
ـ لیبرالیسم / بوردو، ژرژ/ مترجم: احمدی، عبدالوهاب/ ناشر: نشرنی / 1378.
چکیده: این کتاب شامل مباحثی تحلیلی و انتقادی درباره اصول، مفاهیم و روند تغییرات لیبرالیسم در بستر مدرنیته است. در این کتاب نخست به سرچشمه و روندهای اندیشه‏ای که به ساختار مفاهیم پایه‏ای لیبرالیسم انجامید، اشاره می‏شود. سپس از شرایط مادی و تاریخی سخن به میان می‏آید که در سده شانزده میلادی بالندگی و گسترش این پدیده را ممکن ساختند. آن‏گاه مفاهیم بنیادی و شیوه‏های نگرش لیبرالیسم در سده‏های بعدی و تحولات آن بررسی و ارزیابی می‏گردد.
در بخش دوم با عنوان نظام سیاسی اجتماعی، این مطالب به چشم می‏خورد: دولت لیبرالی و لیبرالیسم، امرسیاسی و امر اجتماعی و دموکراسی لیبرالی.
در بخش سوم که «امیال کاستی‏ناپذیر لیبرالی» عنوان گرفته با این مباحث سامان یافته است:
جنبشهای آزادی خواهی، بازگشت به سرچشمه‏ها و آزادی‏ها. در پایان کتاب، واژه نامه، فهرست منابع، گروه‏ها، رویدادها، اتحادیه‏ها، اشخاص و اعلام به چاپ رسیده است.
ـ لیبرالیسم / رجبی، فاطمه/ ناشر: کتاب صبح/ 1378.
چکیده: در فصل اوّل کتاب ابتدا مؤلف تعریفی از لیبرالیسم به دست می‏دهد، سپس تاریخ پیدایش آن را به همراه طیف‏های لیبرالیسم (لیبرالیسم فرهنگی، لیبرالیسم سیاسی و اقتصادی) به اجمال بررسی می‏نماید. در فصل دوم پیشینه تاریخی ورود لیبرالیسم به جهان اسلام، ایران، مصر و ترکیه و ارتباط لیبرالیسم با سکولاریسم در ایران، تجزیه و تحلیل می‏گردد. در فصل سوم نیز وضعیت کنونی لیبرالیسم در ایران با نگاهی به عقاید «عبدالکریم سروش» ارزیابی می‏شود.
ـ اشاراتی درباره لیبرالیسم در ایران / پدید آورنده: زرشناس، شهریار / ناشر: کیهان/ 1378.
چکیده: این کتاب به اجمال در بررسی نقادانه ایدئولوژی لیبرالیستی و سیر تحولات تاریخی آن در ایران با ساختار تحلیلی، نگارش یافته است. نویسنده با برشمردن مبانی لیبرالیسم و بیان ناهمخوانی آن با مبانی اسلامی، به بررسی اندیشه‏های جدید لیبرالیستی در اروپا و معرفی منادیان آن می‏پردازد، سپس چگونگی پیدایی و حضور لیبرالیسم در ایران و عقاید و مواضع اشخاص، احزاب و تشکلهای دارای مسلک لیبرالی را تا به امروز مورد کاوش قرار می‏دهد. عناوین مهم این اثر عبارت اند از: مبانی فلسفی: شاخص‏های اخلاقی و ویژگی‏های سیاسی ـ اجتماعی لیبرالیسم، لیبرالیسم و پروتستانتیزم، لیبرالیسم و داعیه ایدئولوژی زدایی، لیبرالیسم در بحران، راسل و پوپر، تشکل‏های لیبرال دوران مشروطیت و پهلوی.
ـ سلسله مباحث اسلام، سیاست و حکومت / پدید آوردنده: مصباح یزدی، محمد تقی / ناشر: چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی/ 1378.
چکیده: این مجموعه گفتار در شش بخش، مباحثی زیر عنوان: اسلام و قانون، مبانی و اصول سیاسی اسلام، مقایسه رویکرد اسلام و لیبرالیسم به قانون، رابطه دین و آزادی، معیار اعتبار قانون از منظر اسلام و مکاتب دیگر و قلمرو ارزش‏های لیبرالیستی در تبیین مفهوم آزادی را مورد بررسی قرار می‏دهد. منشأ اعتبار قانون اساسی، تأکید ولی فقیه است، چرا که ولایت فقیه در حقیقت حکومت خدا بر مردم است. آزادی به معنای بی بندوباری و ارضای نامشروع غرایز در کشور اسلامی جایز نیست. از این رو حکومت اسلامی و ولی فقیه براساس تعالیم اسلامی یعنی آنچه از خدا و پیامبر رسیده است، اجازه این نوع از آزادی را نمی‏دهد.
ـ آزادی در نهج البلاغه: رفتار علی علیه‏السلام با مخالفین سیاسی / بازرگان، عبدالعلی/ ناشر: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا/ 1378 (چاپ دوم)
چکیده: در نوشتار حاضر با استناد به خطبه‏ها، نامه‏ها و پندهای حکمت‏آمیز و شیوه‏های حکومتی امام علی علیه‏السلام دیدگاه‏های آن حضرت و مقولاتی از این قبیل تشریح می‏شود: اختیار مردم در نظام حکومتی، روابط متقابل رهبر و ملت، روابط سیاسی علی علیه‏السلام با مخالفین و نحوه مقابله با اقدامات خصمانه دشمن داخلی. در این کتاب همچنین نحوه برخورد علی علیه‏السلام به سه گروه از دشمنان «آزادی»، «آگاهی» و «عدالت» یعنی قاسطین، مارقین (خوارج) و ناکثین توصیف شده است.
ـ رابطه دین و آزادی / به کوشش: ستوده، امیر رضا و سید ناصری، حمید رضا/ ناشر: ذکر / 1378.
چکیده: این کتاب، حاوی آراء و اندیشه‏های گوناگونی است که کوشیده‏اند به اساسی‏ترین پرسشهای مطرح و مورد بحث درباره رابطه دین و آزادی پاسخ‏های جامع و کارآمد دهند. این اثر، قصد دارد ارتباط میان معارف دینی و مقبولات عام انسانی به ویژه آزادی را نشان دهد و تعارضات مطرح در این زمینه را رفع کند. کتاب شامل یازده مقاله و مصاحبه به قرار زیر است: 1. دین، آزادی و واقعیت‏هایی اجتماعی و فرهنگی از محسن آرمین؛ 2. صورتبندی جمعی آزادی در جامعه دینی از سید هاشم آقاجری؛ 3.دین، آزادی و مسؤولیت از سید محمد علی ایازی؛ 4. آزادی، ارزش بنیادین اسلام از شهید سید محمد بهشتی؛ 5. حکومت دینی و آزادی از سید محمد خاتمی؛ 6. رابطه میان دین و آزادی از عباس عبدی؛ 7. دین و آزادی در تقابل یا تعامل از محمد تقی فاضل میبدی؛ 8. آزادی‏های بشری از نگاه دین از احمد قابل؛ 9. دین، آزادی و دموکراسی از نگاه شهید مطهری به کوشش محمد حسین کبیر؛ 10. کدام حکومت دینی؟ کدام آزادی؟ از محسن کدیور؛ 11. آزادی، هم حق هم تکلیف از حسین واله.
ـ دین، سیاست، آزادی / حجتی، مهدی/ ناشر: تخت جمشید/ 1379.
چکیده: نگارنده در این نوشتار، به برخی احکام پیامبران الهی درباره زندگی سیاسی و اجتماعی انسان‏ها اشاره کرده است. علاوه بر آن، نظریات اندیشمندان چون «روسو» را درباره نقش مذاهب در رهبری سیاسی حکومت‏ها بررسی نموده است.
ـ آزادی فرد و قدرت دولت / گردآوردنده: صناعی، محمود/ ناشر: هرمس/ 1379.
چکیده: موضوع این کتاب بحث درباره عقاید سیاسی و اجتماعی تامس هابز، جان لاک، جان استوارت میل و... می‏باشد.
ـ لیبرالیسم غرب، ظهور و سقوط / آربلاستر، آنتونی/ مترجم: مخبر، عباس/ ناشر: نشر مرکز/ 1377.
چکیده: مؤلف این کتاب، ابتدا تجلی لیبرالیسم را در زمینه‏های گوناگون سیاسی، اخلاقی، اقتصادی، هنری و ادبی بررسی می‏کند، سپس با مروری بر تاریخ و شرح اندیشه‏های نمایندگان برجسته آن، نقد و تحلیلی از آن به دست می‏دهد. مباحث کتاب درسه قسمت سامان یافته است «تحلیل لیبرالیسم» شامل: مبانی فردگرایی، فرد و جامعه، ارزش‏های لیبرالی، در قسم دوم ذیل عنوان «تکامل لیبرالیسم» این مباحث مطرح شده است: سرآغاز، مبانی فلسفی لیبرالیسم، لیبرالیسم بورژوازی، در هلند و انگلستان، پیروزی ویگ گرایی، روشنگری، حقوق بشر، انقلاب فرانسه، اقتصاد سیاسی لیبرالیسم، ترس از دموکراسی و لیبرالیسم جدید و در قسمت سوم که «سقوط لیبرالیسم» عنوان گرفته این مباحث به چشم می‏خورد: مسلک کناره‏گیری، لیبرالیسم جنگ سرد و لیبرالیسم امروز.
ـ تاریخ اندیشه‏های سیاسی در قرن بیستم: لیبرالیسم و محافظه کاری [در دو جلد] / بشریه، حسین / ناشر: نی/ 1378.
چکیده: «لیبرالیسم و محافظه کاری» دومین جلد از مجموعه «تاریخ اندیشه‏های سیاسی در قرن بیستم» است که در دو بخش کلی سامان یافته است. مؤلف طی دو بخش، نخست زمینه تاریخی و فکری لیبرالیسم و محافظه کاری را بررسی می‏کند، سپس آراء اندیشمندان شاخص لیبرال و محافظه کار قرن بیستم را بر می‏شمارد. در بخش لیبرالیسم اندیشه‏های کارل پوپر، فریدریش هیک، آیزایا برلین، جان رالز و هانا آرنت و در بخش محافظه کاران آرای اورتگا گاست، دوژوونل، مونیه، ویل، لئواشتراوس و مایکل اوکشات بررسی و تحلیل شده است.
ـ آزادی / سیلم بیگی، حمزه/ ناشر: نوین پژوهش /1378.
چکیده: در این کتاب، نخست از آزادی و نقش قید و بندها در زندگی انسان سخن به میان آمده، سپس ارتباط آزادی با مقوله‏هایی چون خلقت، انتظار، اختیار، هدایت، اندیشه و حاکمیت شرح و ارزیابی شده است.
ـ آزادی / گرد آورنده: یزدی، حسین/ ناشر: صدرا/ 1379.
چکیده: در این نوشتار، ابعاد گوناگون آزادی با استناد به گفته‏ها و نوشته‏های شهید مرتضی مطهری بررسی و ارزیابی می‏شود. برخی مباحث کتاب بدین قرار است: «عامل تضمین آزادی»، «محدودیت‏های انسان»، «آزادی در تعبیرات اسلامی»، «تقوا و آزادی»، «شرط آزادگی»، «رابطه عبادت و آزادی»، «آزادی و مساوات» و «آزادی مخالفان و حد مرز آن».
ـ آزادی از دیدگاه اسلام / عطایی اصفهانی، علی/ ناشر: عصر ظهور،/ 1378.
چکیده: مؤلف با استناد به آیات قرآن و سنت نبوی سعی در اثبات این حقیقت دارد که دین اسلام نه تنها عاری از هر گونه اجبار، اکراه، تعدی و خشونت است، بلکه تماما رحمت، رأفت، عطوفت، کرامت و عزت است. نگارنده همچنین این نکته را خاطر نشان می‏کند که هیچ یک از ادیان آسمانی استبداد و خشونت ندارند.
ـ آزادی در قرآن / ایازی، محمد علی/ ناشر: ذکر / 1379.
چکیده: کتاب با تعریف آزادی و سابقه آن در میان مسلمانان آغاز می‏شود. سپس ذیل موضوعات مختلف تحلیل از مقوله آزادی فراهم می‏آید. از جمله این موضوعات عبارت اند از: تسامح، تعصب و آزادی، استقلال و آزادی، رابطه قدرت و آزادی، آزادی غربی و شرقی، آزادی معنوی و آزادی اجتماعی. بخشی از کتاب نیز به مباحثی در باب آزادی بیان و دلایل شرعی و عقلی آن و موانع آزادی، آزادی‏های اجتماعی و سیاسی و آزادی احزاب اختصاص یافته است.
ـ آیین و اندیشه در دام خودکامگی: سیری در اندیشه سیاسی مسلمانان در فراز و فرود تمدن اسلامی/ خاتمی، محمد/ ناشر: طرح نو/ 1378.
چکیده: این کتاب مشتمل بر مباحثی است که نگارنده طی سالهای 1373 و 1374 برای دانشجویان دوره کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس فراهم آورده است. مؤلف در این کتاب در صدد تشریح و بیان اندیشه سیاسی مسلمانان خصوصا وقایع پس از خلافت است. وی بر این باور است که علة العلل امتناع اندیشه سیاسی در جهان اسلام پس از فارابی و نیز غلبه گونه‏ای صوفی‏گری بر ذهن و ادب بسیاری از مسلمانان چیزی جز قدرت سیاسی متکی بر درفش و دینار و دروغ نبوده است و گرفتار آمدن ایمان و اندیشه در دام خود کامگی «منشأ بسیاری از خسارت‏ها و فلاکت‏های مسلمانان شده است که کتاب آسمانی‏شان بیش از هر چیز بر خرد ورزی و اندیشه گری و ایمان مبتنی بر آن تأکید کرده است و هر گونه سلطه را جز از سوی خدای حکیم از مصادیق بارز شرک و انحطاط به حساب آورده است. بخش نخست ذیل عنوان «زمینه‏ها» مشتمل است بر مباحثی چون «چیرگی خودکامگی و طوفان تقلب»، «اوضاع سیاسی در غرب اسلام»، «اندیشه سیاسی در فراز و فرود تمدن اسلامی» و «جلوه‏های باور و اندیشه»، بخش دوم با عنوان «اندیشه سیاسی» متضمن مباحثی است که در خصوص سیاست فلسفی ابونصر فارابی، گذر از فلسفه سیاسی به سیاست شاهی، سیمای شاهان در آیینه فرد جاویدان، فقه سیاسی و دیدگاه‏های جامعه‏شناسی ابن خلدون و بخش سوم کتاب به نتیجه‏گیری اختصاص یافته است.
ـ آزادی و برابری / سن، آمارتیا کومار / مترجم: فشارکی، حسن/ ناشر: شیرازه / 1379.
چکیده: مؤلف نخست موضوع برابری را از دیدگاه مکاتب مختلف فلسفی و اقتصادی تبیین نموده سپس با توجه به چند گانگی انسان‏ها و تعداد متغیرهایی که برابری بر حسب آنها ارزیابی می‏شود، تعریفی از مسأله برابری به دست می‏دهد. «عملکرد و قابلیت‏ها»، «آزادی، تکلیف و رفاه»، «عدالت و قابلیت»، «اقتصاد، رفاه و نابرابری»، «فقر و ثروت» و «مقتضیات برابری» از مباحث کتاب به شمار می‏روند.
ـ در ستایش و نکوهش آزادی / سجودی، محمد حسن/ ناشر: افشار/ 1379.
چکیده: این کتاب متضمن سخنان کوتاه یا اشعاری است از شخصیت‏های مختلف جهان در باب جنبه‏های مختلف آزادی اعم از ستایش یا نکوهش، که به ترتیب نام گرد آوری شده است: لینکلن، آلبرت انیشتن، آلبرکامو، آندره ژید، اپیکور، احساس نراقی، احمد شاملو، اسکار وایلد، اریک هافر، و اکتاویوپاز از جمله شخصیت‏هایی هستند که در کتاب حاضر عباراتی از آنان نقل شده است.
ـ دین و آزادی / قاسملو، یعقوب/ ناشر: مکتب اهل البیت/ 1378.
چکیده: مؤلف ابتدا تعریفی از دین و آزادی به دست می‏دهد، سپس با بهره‏گیری از نظریات علمای دین و دیگر اندیشمندان، ارتباط آزادی بیان، تفکر، عقیده، سیاست و نظایر آن را با «دین» تبیین می‏کند.
ـ فرهنگ و آزادی / پیره بابی، آر/ ناشر: گفتمان/ 1379.
چکیده: آنچه در این نوشتار به طبع رسیده مطالب پراکنده‏ای در باب فرهنگ و آزادی است. این مطالب در دو بخش سامان یافته است. بخش نخست شامل این مباحث است: «فرهنگو تهاجم فرهنگ»، «عوامل اساسی به وجود آورنده تهاجم فرهنگی»، «علل و عوامل اساسی در تقویت یا تضعیف تهاجم فرهنگی» و «مقابله با تهاجم فرهنگی». در بخش دوم نیز این موضوعات به چشم می‏خورد: «فرهنگ و دانشجو»، «تکنولوژی جدید ارتباطات و تهاجم فرهنگی (اینترنت و ماهواره)»، «نگرش روشنفکری نسبت به مسأله آزادی»، «ایمان و آزادی» و «حجاب و آزادی».
ـ فلسفه سیاسی هایک / گری، جان / مترجم: دیهیمی، خشایار/ ناشر: طرح نو/ 1379.
چکیده: در این کتاب فلسفه سیاسی «فردریش فون هایک» نظریه پرداز فلسفه اجتماعی که عمده تفکرات وی در حوزه شناخت‏شناسی و روان‏شناسی فلسفی بوده است، بررسی و نقد شده است. نگارنده کتاب کوشیده است با رجوع به تحولات و وقایع تاریخی پس از 1984 میلادی اندیشه‏های وی را بازخوانی نماید. «قانون آزادی»، «نظریه اقتصادی و سیاست عمومی دولت» و «اندیشه نظام اجتماعی خود انگیخته» از جمله موضوعات دیگری است که نگارنده در اندیشه‏های «هایک» آن را بررسی می‏کند. وی یاد آور می‏شود که هایک در زمینه آزادی از خطاها و اشتباهات عقل گرایانه‏ای که لیبرالیسم جان استوارت میل را از ریخت انداخته است، بر می‏گذرد و دفاعی از آزادی فردی عرضه می‏کند که بسیار قابل تعمق است. ضمن آنکه تحلیل مفهومی اصطلاحات اساسی گفتمان سیاسی و بحث بی پایان درباره اصول متفاوت در بستر شک گرایی اخلاقی از عمده‏ترین دل مشغولی‏های هایک بوده است.
ـ مفهوم آزادی از دیدگاه مسلمانان / روزنتال، فرانس / مترجم: میر احمدی، منصور/ ناشر: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم / 1379.
چکیده: در این کتاب مفهوم آزادی طی شش فصل تشریح شده است. نگارنده با مراجعه به آثار و منابع متعدد کوشیده است مفهوم آزادی را از دیدگاه مسلمانان در سطوح مختلف فلسفه، حقوق فقهی، جامعه‏شناسی سیاسی و عرفانی بررسی و تبیین کند. وی در فصل نخست با اشاره به تاریخچه مفهوم آزادی و تفکیک سطوح مختلف آن، نوعی تفاوت زبان شناختی در واژگان اسلامی را یاد آور می‏شود. در فصل دوم: ریشه این واژه را در زبان‏های عبری، سریانی، کلدانی، سامی، فارسی و به ویژه عربی پی کاوی نموده، تحولات و تطورات آن مفهوم را دنبال می‏کند. در فصل سوم، تعریف آزادی از منظر مسلمانان بیان شده و فصول بعدی به این مطالب اختصاص یافته است، ابعاد جامعه شناختی و حقوقی مفهوم آزادی و نظریات فلسفی درباره آزادی.
ـ نظریه آزادی در فلسفه سیاسی هابز و لاک / محمودی، علی/ ناشر: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی/ 1378.
چکیده: هدف نوشتار حاضر تحقیق در نظریه‏های «هابز» و «لاک» در باب آزادی است که با تحلیل و ارزیابی انتقادی و تطبیقی همراه شده است. در بخش نخست کتاب، ارکان اصلی فلسفه سیاسی «هابز» تشریح می‏شود که طی آن به آراء فلسفی او در باب طبیعت انسان و آزادی طبیعی انسان‏ها اشاره می‏گردد. بخش دوم در باب فلسفه سیاسی «لاک» به رشته تحریر در آمده است. این بخش با فلسفه محض «لاک» به ویژه مباحث معرفت شناختی او در باب دانش بشری آغاز می‏شود، آن گاه مفهوم آزادی لاک به مثابه نظریه‏ای عقلانی ارزیابی می‏گردد. در بخش سوم نیز، نظریه آزادی هابز و لاک با نگرش به وجوه اشتراک و افتراق آراء آنان مقایسه و ارزیابی شده است. جنبه‏های «عقلانی»، «روان شناختی» و «اخلاقی» آزادی از دیگر مباحث این کتاب به شمار می‏آید.
ـ ایمان و آزادی / مجتهد شبستری، محمد/ ناشر: طرح نو/ 1378.
چکیده: مؤلف با طرح مقوله «ارتباط میان ایمان و آزادی در سنت اسلامی» بر این باور است که «گوهر ایمان، قائم بر آزادی اندیشه و اراده انسان است و این که ایمان دینی با هر گونه نظام اجتماعی و سیاسی سازگار نیست و در جامعه‏های زورمدار و توتالیتر بذر ایمان می‏پوسد و نابود می‏گردد». وی علاوه بر بررسی «ایمان و آزادی» در سنت اسلامی، مقوله یاد شده را با سنت مسیحی مقایسه می‏کند. نگارنده، کتاب را با این مباحث نظام می‏بخشد: «معناهای ایمان نزد متکلمان، فیلسوفان و عارفان مسلمان»، «تجربه ذات فراگیر مطلق و تجربه خطاب خداوند»، «ایمان و پیامبری»، «ایمان، سیاست و حکومت»، «ایمان و سنت» و «چگونه می‏توان در جهان معاصر از ایمان سخن گفت». در پنج پیوست کتاب نیز گفتگوهای پیروان سنت‏های ایمانی متفاوت اسلام و مسیحیت با یکدیگر و همچنین گفتگوی مؤمنان با غیر مؤمنان مطرح شده است. گفتنی است مجموعه فصول و پیوست‏های این کتاب، سلسله مقالات، مصاحبه‏ها و سخنرانی‏های مؤلف طی چند سال گذشته است که پیش‏تر در نشریات مختلف کشور به چاپ رسیده و هم اکنون با تجدید نظر و اضافات به صورت کتاب منتشر شده است.
ـ فراخوان جاودانه به آزادی / پیمان، حبیب اللّه‏/ ناشر: چاپخش/ 1378.
چکیده: کارکرد اجتماعی ادیان توحیدی، همچنین شرح ویژگی معرفت دینی آنها مباحثی است که در کتاب با این مشخصات بررسی می‏شود: «تعریف دین»، «دین در سحر گاه زندگی انسان»، «ظهور ادیان توحیدی»، «سرنوشت ادیان توحیدی در ادوار بعد»، «روایاتی از مبارزه مذهب علیه مذهب» و «فراخوان به آزادی».
ـ نظریه سیاسی اسلام؛ قانون گذاری: سلسله سخنرانی‏های قبل از خطبه‏های نماز جمعه تهران/ مصباح، محمد تقی/ ناشر: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قدس‏سره / 1378.
چکیده: بیست و سه سخنرانی از آیة اللّه‏ مصباح یزدی که پیش از خطبه‏های نماز جمعه تهران ایراد شده در این مجموعه گرد آمده است. وی در این سخنرانی‏ها با اشاره به مهمترین سؤالات مطروحه در حوزه سیاست اسلامی، اهمیت و ضرورت طرح بحث نظریه سیاسی اسلام را بیان می‏دارد. عناوین برخی سخنرانی‏ها بدین شرح است: «جایگاه سیاست در دین»، «آزادی در اسلام»، «آزادی و حد و مرز آن»، «تعیین ساختار و شکل حکومت»، «بررسی جایگاه قوانین در نظام دینی»، «قانون و تفاوت نگرش و خاستگاه»، «تفاوت نگرش اسلام و غرب به ارزش‏ها» و «اختلاف بنیادین در نگرش اسلام وغرب به قانون».
ـ دینداری و آزادی / به اهتمام: فاضل میبدی، محمد تقی/ ناشر: آفرینه/ 1378.
چکیده: این مجموعه در برگیرنده 27 مقاله است که هر یک به نوعی از نسبت آزادی با دین سخن رفته است. عناوین تعدادی از مقالات و نویسندگان آن عبارت اند از: «آزادی اندیشی/ رضا استادی»، «عرفان، عدالت، آزادی/ محمد اسفندریاری»، «آزادی در قرآن / عبدالعلی بازرگان»، «دین و آزادی/ مهدی بازرگان»، «حق آزادی در اسلام/ محمد تقی جعفری»، «دینداری و آزادی / سید محمد خاتمی»، «حدود و موانع آزادی / عزت اللّه‏ سحابی»، «عرفان، برابری، آزادی/ علی شریعتی»، «آزادی تفکر و عقیده/ شهید مرتضی مطهری»، «نهضت عاشورا و آزادی/ محسن کدیور».
ـ نگرش دینی و انتقادی به مفاهیم عمده سیاسی / افروغ، عماد/ ناشر: فرهنگ و دانش/ 1379.
چکیده: این کتاب شامل شش مقاله است که این عناوین را در بر دارد: آزادی و آزادی مطبوعات، جامعه مدنی و موقعیت آن در ایران، آزادی در اندیشه سیاسی امام خمینی قدس‏سره ، مفهوم دموکراسی در اندیشه سیاسی امام خمینی قدس‏سره ، امنیت ملی و بنیان‏های قدرت، عدالت و سیر تحول مفهومی آن و گذری بر ایدئولوژی .
ـ پرسش و پاسخ در باب آزادی، دموکراسی و جامعه مدنی / بیتهام، دیوید ـ بویل، کوین/ مترجم: زمانی، رضا/ ناشر: ثالث / 1378.
چکیده: کتاب مذکور که به سفارش یونسکو تهیه شده است، شامل 73 پرسش درباره آزادی، دموکراسی و جامعه مدنی است. این پرسش‏ها که با پاسخ‏های متعددی همراه است ذیل پنج فصل با این عناوین سامان یافته است: مفاهیم و اصول اساسی، انتخابات آزاد و منصفانه، حکومت باز و پاسخگو، حقوق فردی و دفاع از این حقوق و جامعه دمکراتیک یا مدنی.
ـ آزادی در قرآن / ایازی، محمد علی/ ناشر: ذکر / 1379.
چکیده: کتاب با تعریف آزادی و سابقه آن در میان مسلمانان آغاز می‏شود. سپس ذیل موضوعات مختلف تحلیلی از مقوله آزادی فراهم می‏آید از جمله این موضوعات عبارت اند از: تسامح، تعصب و آزادی، استقلال و آزادی، رابطه قدرت و آزادی، آزادی غربی و شرقی، آزادی معنوی و آزادی اجتماعی، بخشی از کتاب نیز به مباحثی در باب آزادی بیان و دلایل شرعی و عقلی آن و موانع آزادی، آزادی‏های اجتماعی و سیاسی و آزادی احزاب اختصاص یافته است.
ـ لیبرالیسم / به اهتمام: جمعیت اسلامی دانشجویان دانشگاه آزادی اسلامی خرم آباد / ناشر: زعیم/ 1379.
چکیده: در این نوشتار که شامل مباحثی در باب لیبرالیسم است، ابتدا معنای لیبرالیسم و سپس جنبه‏های اقتصادی، سیاسی و فلسفی آن بیان شده است. بخشی از کتاب نیز به مطالبی درباره رابطه دو سویه آزادی و دموکراسی و رابطه دین ولیبرالیسم اختصاص یافته است.
ـ خط قرمز: آزادی اندیشه و بیان حد و مرزهای آن / نوع اثر: گردآوری مجموعه مقالات و مصاحبه ها/ ناشر: قطره/ 1377.
چکیده: این کتاب مشتمل است بر مقاله و نوشته‏هایی در باره آزادی اندیشه و بیان از صاحب نظران کشور، این اشخاص عبارت اند از: ناصر فکوهی، سید مصطفی تاج زاده، آیت اللّه‏ رضا استادی، مقصود فراستخواه، عبد الرحمان صدریه، محمد جواد لاریجانی، صادق زیبا کلام، سید رضا تقوی، پرویز ورجاوند، احمد علم الهدی، ناصر زرافشان، منصور یاقوتی، فریبرز رئیس دانا، محسن کدیور، مجید محمدی، سعید حجاریان، محمد رضا پریشی، محسن خلیلی، عبدالعلی بازرگان، منیرالدین بیروتی، سید عباس قائم مقامی و ابراهیم یزدی».
ـ دموکراسی و خودکامگی: جامعه‏شناسی جامعه‏های صنعتی/ آرون، رمون/ مترجم: مشایخی، محمد/ ناشر: شرکت سهامی انتشار/ 1377.
چکیده: مباحث این کتاب، ذیل سه بخش فراهم آمده است. در بخش نخست، مفاهیم و متغیرها، ابعاد نظام سیاسی ، احزاب متعدد و حزب انحصارگر به تفصیل بیان می‏شود. در بخش دوم، مؤلف پس از تحلیل متغیرهای اصلی، تصویری از مزایا و مفاسد رژیم‏های قانون مدار و کثرت گرا به دست می‏دهد. بخش سوم، مباحثی است در باب حکومت‏های خود کامه و رابطه ایدئولوژی و حکومت.
ـ تأمل در مبانی دموکراسی / دو بنوا، آلن / مترجم: نادر زاده، بزرگ / ناشر: چشمه/ 1378.
چکیده: در این کتاب، نخست مبانی اصلی دموکراسی غرب در روندی تاریخی از فلاسفه قدیم و جدید بررسی و ارزیابی شده، سپس مؤلف در دفاع از دموکراسی کوشیده به این پرسش پاسخ دهد که بهترین رژیم سیاسی کدام است.
وی معتقد است: هیچ رژیم سیاسی ای وجود ندارد که فی حد ذاته، یعنی قطع نظر از زمان و مکان و مقتضیات خاص، برتر از سایر رژیم‏ها باشد. مؤلف با این باور که جوهر دموکراسی عبارت است از مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خود تصریح می‏کند: دموکراسی فرد گرایی غرب باید به دموکراسی جمع گرایی تشریکی متحول گردد تا اصل سوم انقلاب فرانسه که برادری باشد وجود خارجی پیدا کند.
مهم‏ترین فصل‏های کتاب عبارت است از: دموکراسی از نظر فلاسفه قدیم و جدید، دفاع از دموکراسی، حاکمیت مردم و کثرت گرایی، بحران دموکراسی، به سوی دموکراسی تشریکی و اصول ده گانه دموکراسی تشریکی. در پایان کتاب دو مقاله موسوم به دموکراسی محیط زیست و تصمیم کار، که گفت و شنودی با مؤلف است و نوشته دیگری با عنوان نظام تربیت شهروند به چاپ رسیده است.
ـ جهان واقعی دموکراسی / مکفرسون ـ سی، بی / مترجم: معنوی تهرانی، علی/ ناشر: آگاه / 1379.
چکیده: دنیای واقعی دموکراسی مجموعه‏ای مشتمل بر شش سخنرانی از سی، بی، مکفرسون، مشهورترین نظریه پرداز دموکراسی لیبرال است که در اوایل سال 1965 ایراد کرده است. عنوان این مجموعه به طور ضمنی بیان گر چند گانگی مفهوم دموکراسی است و مکفرسون کوشیده است با مقایسه انواع دموکراسی، نمونه واقعی را از نمونه‏های غیر واقعی متمایز سازد. پرسش اصلی نویسنده این است که آیا دموکراسی لیبرال، نهایت راه دموکراسی‏هایی است که نظریه پردازان مارکسیست و کشورهای جهان سوم مطرح کرده‏اند؟ و با توجه به خیزش موج دموکراسی در جهان آیا دموکراسی لیبرال ناچار خواهد شد خود را با مدل‏های غیر لیبرالی تطبیق دهد یا برعکس؟ در مفهوم دموکراسی دو تغییر اساسی رخ داده است، یکی در جوامع غربی پس از پیدایش لیبرال و دیگری در کشورهای سوسیالیستی و جهان در حال توسعه. بنابر تحلیل او، دموکراسی در جوامع دسته دوم به مفهوم اصیل و کهن نزدیک‏تر است. نگارنده در پایان مباحث خودش، دورنمای کشورهای در حال توسعه را مثبت ارزیابی می‏کند و معتقد است که این کشورها توان و ظرفیت استقرار یک نظام سیاسی پایدار و دمکراتیک را دارند. به نظر او از این پس در جهان، نفوذ و قدرت به امتیازات اخلاقی بستگی خواهد داشت و نه به برتری در تولید یا تسلیحات.
و اما عناوین شش سخنرانی عبارت‏اند از: ابعاد قدیمی و امروزین دموکراسی، دموکراسی غیر لیبرالی کمونیستی، دموکراسی غیر لیبرالی مناطق توسعه نیافته، لیبرال دموکراسی به عنوان نظام قدرت، اسطوره پیشینه خواهی و پیشینه‏گری، آینده‏ی نزدیک دموکراسی و حقوق بشر.
ـ درباره دموکراسی / دال، رابرت آلی/ مترجم: فشارکی، حسن/ ناشر: شیرازه/ 1379.
چکیده: این کتاب در چهار بخش تدوین شده است. نگارنده اذعان می‏دارد علی رغم کاستی‏های متعدد و نا روشنی‏های مهمی که در مفهوم دموکراسی و عملکردهای دموکراتیک به چشم می‏خورد، و نیز علی رغم وجود طیف گسترده‏ای از شرایط حقیقی و حقوقی ای که می‏توانند مبنای تأسیس نظام‏های دموکراتیک باشند، می‏توان از سویی رأی به توفق دموکراسی برسایر شیوه‏های حکومتی داد و از سوی دیگر به معیارهای یکدستی برای تشخیص دموکراتیک بودن یا نبودن حکومت‏ها رسید. وی در این کتاب به باز بینی قوانین اساسی مختلف و شیوه‏های متفاوت رأی‏گیری در کشورهای دموکراتیک اشاره کرده و طی آن، نکاتی را در اختیار خواننده می‏گذارد. نگارنده علاوه بر آن، نقاط ضعف و آسیب‏پذیری حکومت‏های دموکراتیک را، هم از منظر خود دموکراسی و هم از منظر سعادت عمومی بررسی کرده است. دموکراسی در کجا و چگونه تحول یافت؟ دموکراسی آرمانی، مردم سالاری واقعی و شرایط مطلوب و نامطلوب، عناوین فصل‏های کتاب هستند.
ـ درس این قرن: همراه با دو گفتار درباره آزادی و حکومت دموکراتیک: گفتگو با کارل پوپر/ مترجم: پایا، علی/ ناشر: طرح نو/ 1377.
چکیده: در این کتاب دو گفتگو، دو گفتار و دو ضمیمه از کارل پوپر، فیلسوف اتریشی ترجمه شده است. عناوین دو سخنرانی پوپر از این قرار است: «تأملاتی درباره نظریه و عمل حکومت دمکراتیک» و «آزادی و مسؤولیت روشنفکری». در بخش ضمایم ابتدا توضیح پوپر در باب دموکراسی و نظام انتخاباتی آمده، سپس دو یادداشت تازه او درباره زندگی نامه روشنفکری اش به چاپ رسیده است.
ـ دموکراسی / آربلاستر، آنتونی/ مترجم: مرتضوی، حسن/ ناشر: آشیان/ 1379.
چکیده: این کتاب به شرح و تبیین مقوله دموکراسی اختصاص یافته است، در این کتاب طی دو بخش اصلی، روند شکل‏گیری و تحولات دموکراسی در جهان غرب، قبل و بعد از فروپاشی اتحاد شوروی نقد و بررسی می‏شود. مؤلف در آغاز کتاب با اشاره به تئوری فرانسیس فوکویاما، پیروزی دموکراسی سرمایه داری بر کمونیسم قبل از فرو پاشی آن، تعریفی از دموکراسی به دست می‏دهد، سپس در بخش اول با عنوان تاریخ، این مباحث را مطرح می‏کند: اختراع دموکراسی، ظهور مجرد دموکراسی و سیاست مردمی. بخش دوم با عنوان اندیشه‏ها مشتمل بر این مطالب است: حکومت مردم، حکومت اکثریت و مسائل آن، برابری و منافع عمومی، نمایندگی و دموکراسی مستقیم، رضایت آزادی و گفتگو، نتیجه‏گیری دموکراسی. نگارنده در پایان کتاب اذعان می‏دارد: با توجه به مشارکت و حق رأی مردم در برگزیدن مسئولین سیاسی، هنوز دموکراسی کاری نیمه تمام است و دموکراسی تا رسیدن به کمال مطلوب راه درازی در پیش دارد.
ـ سیاست و حکومت در اروپا (انگلستان، فرانسه، آلمان و ایتالیا)/ نقیب زاده، احمد/ ناشر: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‏ها (سمت) / 1379.
چکیده: این کتاب شامل مباحثی درباره نظام دموکراسی در غرب است که برای دانشجویان رشته‏های علوم سیاسی و روابط بین الملل در مقطع کارشناسی نگارش یافته است. بخش نخست کتاب شامل تشریح مبانی نظری دموکراسی غربی است که در آن به چگونگی تحقق اصول دموکراسی و پیش ایسته‏های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن نیز اشاره شده است. در پایان همین بخش، فصلی نیز به نقد دموکراسی غربی اختصاص یافته است. در بخش دوم، سیاست و حکومت در چهار کشور بزرگ اروپای باختری به مثابه مصداق‏های دموکراسی غربی معرفی می‏شود و ریشه‏های تاریخی دموکراسی آنها بررسی می‏گردد، این چهار کشور عبارت اند از: انگلستان، فرانسه، آلمان و ایتالیا.
ـ دموکراسی قدسی / رشاد، علی اکبر/ ناشر: دانش و اندیشه معاصر / 1379.
چکیده: این کتاب مجموعه مباحثی است شامل: زمینه‏ها و زیر ساخت‏های سکولاریسم، نگاه دین به دنیا، دولت، خردورزی، آزادی، توسعه و دموکراسی .
ـ آزادی فرد و قدرت دولت / گردآورنده: صناعی، محمود/ ناشر: هرمس/ 1379.
چکیده: این کتاب بحثی است در عقاید سیاسی و اجتماعی تامس هابز، جان لاک، جان استوارت میل و....
ـ جان لاک / اوکاند، دانیل جان/ مترجم: دیهیمی، خشایار/ ناشر: کوچک / 1378.
چکیده: این کتاب به زندگی و اندیشه‏های جان لاک می‏پردازد. جان لاک در سال 1632 در اینگتون سامرست به دنیا آمد. پدر وی از حقوق دانان و مخالفان چارلز اول بود. لاک پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی به دانشگاه آکسفورد وارد شد و در 27 سالگی عضو ارشد دانشگاه و پزشکی مجرب گردید. لاک به دلیل ورود به سیاست پس از مدتی تبعید شد و رساله فهم انسانی را در همین دوران نگاشت. وی پس از تغییر وضعیت سیاسی به نگارش دو رساله دیگر درباره حکومت مدنی همت گماشت که در توجیه اصول سیاسی انقلاب 1688 به طبع رسیده بود. لاک در رساله فهم انسانی هدف خود را تحقیق در منشأ درجه یقین و حدود شناخت بشری، همچنین درجات اعتقاد، ظن و تصدیق معرفی می‏کند. لاک بنیانگذار سنت تجربی در اندیشه انگلیسی است. شناخت از دیدگاه لاک مشتمل بر این اعتقاد است که همه مواد و مصالح شناخت بشری برگرفته از تجربه است چه تجربه جهان بیرون و چه تجربه ذهنی.
ـ جان استوارت میل / توماس، ویلیام/ مترجمان: زیبا کلام، فاطمه و نورپناه، شیوا/ ناشر: دانشگاه هرمزگان/ 1379.
چکیده: این نوشتار به شرح حال و بررسی آثار جان استوارت میل فیلسوف و بنیانگذار مکتب لیبرالیسم اختصاص یافته است. وی از چهره‏های بارز فلسفه غرب در قرن نوزدهم و از طرفداران مکتب سودگرایی است. در این کتاب همچنین دیدگاه‏های اساسی میل که عبارت اند از: زمینه‏های تربیتی، اخلاق سود گرایانه، اقتصاد ریکاردویی، روان‏شناسی تداعی، شعر و شهود، اقتدار، اقتصاد سیاسی و لیبرالیسم، شرح و ارزیابی شده است.
ـ لیبرالیسم ایرانی، الگوی ناتمام / پدیدآورنده: محمدی، مجید/ ناشر: جامعه ایرانیان/ 1379.
ـ آزادی و دینداری / دژاکام، علی / ناشر: تأویل/ 1369.
ـ آزادی و سازمان: پیدایش و سیر تدوین سوسیالیسم، لیبرالیسم، رادیکالیسم، ناسیونالیسم / ناشر: فرزان روز/ 1376.
ـ گریز از آزادی / فروم، اریک / مترجم: فولادوند، عزت اللّه‏ / ناشر: مروارید/ 1379.
ـ اسلام دین آزادی و قانون / صانعی، یوسف/ ناشر: میثم تمار/ 1377.
توضیح: این کتاب پیاده شده متن کامل بیانات آیة اللّه‏ صانعی در درس خارج فقه ایشان می‏باشد.
ـ زندگی و زمانه دموکراسی لیبرال / مک فردسون، کرافوردبرو/ مترجم: پدرام، مسعود/ ناشر: نشرنی/ 1376.
ـ مدرینته؛ دموکراسی و روشنفکران / جهانبگلو،رامین/ ناشر: نشر مرکز/ 1378.
ـ مدلهای دموکراسی / هلد، دیوید/ مترجم: مخبر، عباس/ ناشر: روشنگران و مطالعات زنان/ 1378.