شبهه تحریف (مقاله ترویجی حوزه)

یکی از مسائلی که میان مسلمانان ایجاد اختلاف نموده، شبهه قول به تحریف است. این شبهه سابقه طولانی دارد و با روایات افسانه‏ای که توسط«حشویّه»فراهم گردیده، ارتباط می‏یابد.
حشویّه گروهی از اهل حدیث هستند که جز به گردآوری و نقل حدیث به چیز دیگر نمی‏اندیشند، از هر کس و هر کجا نقل حدیث می‏کنند و به محتوای آن و این‏که آیا متناقض است یا نه، و با اصول شریعت تطابق دارد یا نه، توجهی ندارد.از این رو، در فرآورده‏های اینان، رطب و یابس فراوانی وجود دارد.
از آن جمله، روایات افسانه‏مانندی است که درباره تحریف قرآن نقل کرده‏اند.این موضوع مربوط به اختلافی است که میان پیشینیان(سلف صالح)در گردآوری و تألیف و نیز در قرائت و کتابت قرآن رخ داده، و این اختلاف لفظی و ظاهری را-که بیشتر بر حدس و گمان استوار است-به حساب قرآن و اصالت آن گذارده‏اند.
متأسفانه این گونه روایات-که در لابلای کتابهای حدیثی از دید همگان پنهان بوده- اخیران توسط حادثه‏جویان برملا و سبب اختلاف گردیده است.از جمله، حدیث رجم شیخ و شیخه است:«الشیخ و الشیخة اذا زنیا فارحموهما البتة نکالا من اللّه...»که در صحیح بخاری(ج 8، 211-208)و صحیح مسلم(ج 4، ص 167 و ج 5، ص 116)آورده شده و برخی را گمان بوده که جزء آیات قرآن است.
نیز حدیث مقدار رضاع:«خمس رضعات نسخن عشر رضعات» (1) که در صحیح مسلم(ج 4، ص 167)و تنویر الحوالک(ج 2، ص 118)در شرح موطّا، نوشته جلال‏الدین سیوطی آمده، و گمان بر آن بوده که جزء آیات قرآن بوده، ولی موقع وفات پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و اله از آن غفلت شده و گوسفند آن را خورده است!
همچنین حدیث برابر بودن سوره احزاب با سوره بقره، که در مسند احمد بن حنبل(ج 5، ص 132)آمده..و نظایر آن بسیار است. (2)
در کتاب احتجاج(ج 1، ص 377)منسوب به«طبرسی»آمده است:بیش از ثلث قرآن (قریب دو هزار آیه و اندی)از خلال یک آیه(آیه سوم سوره نساء)ساقط گردیده است! *** متأسفانه این‏گونه روایات افسانه‏وار، مورد نظر برخی از کوته‏اندیشان قرار گرفته، به استناد به آن مطالبی گفته‏اند که مایه تعجّب گردیده و برخلاف اصول و معتقدات ملّت مسلمان است.البته دست اجنبی را در دامن زدن به آتش اختلاف، نباید نادیده گرفت!
ناگفته نماند که این‏گونه افراد، همیشه منفور جامعه اسلامی بوده، و مردم از نظریّات منحرف آنان تبرّی جسته‏اند.
حاجی نوری که در سال 1292 ه ق کتاب فصل الخطاب خود را نوشت و آن را از این‏گونه روایات بدون اعتبار انباشته نمود، در محیط خود حوزه علمیه سامراء-عراق، کاملا مورد نفرت عموم قرار گرفت.
مرحوم سید هبةالدین شهرستانی، که در آن روزگار از محصّلان جوان حوزه بود، چنین می‏نگارد:
1.پنج بار مکیدن نسخ نمود ده بار مکیدن را.
2.رک:صیانة القرآن من التحریف، تألیف نویسنده.
________________
«می‏دیدم سامراء را موجی از نفرت فراگرفته، و بر محدّث نوری می‏خروشند، و هیچ مجلس و حفلی وارد نمی‏شدم مگر آن‏که نسبت به کتاب فصل الخطاب و نویسنده آن، سبّ و شتم نمی‏شنیدم، فریادها علیه مؤلف و ناشر بلند می‏بود، و با زبانهایی بس تند آن را مورد ملامت و عتاب قرار می‏دادند.» (1)
بالاخره حاجی نوری، ناچار گردید نسخه‏های کتاب خود را جمع‏آوری کند و رساله‏ای در نقض آن به رشته تحریرر درآورد.
بر همین منوال، استاد محمد محمد عبداللطیف، معروف به«ابن الخطیب»(در سال 1367 ه/1948 م)در مصر کتابی به نام الفرقان نوشت، که روایات یادشده را جمع‏بندی کرده، آن را مورد استناد قرار داد، که با اعتراض شدید جامعة الازهر روبرو شد.
شیخ محمد محمد مدنی رئیس دانشکده الشریعة دانشگاه الازهر در این باره می‏نویسد:
«این کتاب(الفرقان)انباشته از روایات ضعیف و فاقد اعتبار است که از نظر محققان مردود شناخته شده، گرچه از منابع معتبر نزد اهل سنت نقل کرده است.لذا جامعة الازهر از دولت مصر خواست تا آن را مصادره کند.دولت به این خواسته جواب مثبت داد و آن را مصادره نمود و مؤلف کتاب بر اثر آن درخواست خسارت نمود، که مورد موافقت مراجع قضایی قرار نگرفت.» (2)
این کتاب به رغم مصادره آن، در بیشتر کتابخانه‏ها موجود است.
*** اینها فاجعه‏هایی دردناک است که بر سر این امّت آمده، و بی‏شک دست خائن استعمار در این گونه حوادث اختلاف‏انگیز که سبب توهین به کرامت مقدسات اسلامی می‏گردد، آشکار است.
این است که بزرگان و اندیشه‏وران دلسوز اسلام را به‏پاداشته، تا با عمق نظر به این‏گونه حوادث بنگرند و در صدد درمان فوری و قاطع برآیند، و به مسلمانان هشدار 1.ر ک:میرزا مهدی بروجردی، البرهان، ص 143.
2.ر ک:مجله رسالة الاسلام از دار التقریب قاهره، سال 1378/1959، سال 11، ش 4 ص 382.
________________
دهند تا مبادا این‏گونه نیرنگها آنان را فریب دهد، و به آنان گوشزد نمایند:
«یا ایها الذین امنوا لا تتخذوا بطانة من دونکم، لا یألونکم خبالا ودّوا ما عنتّم، قد بدت البغضاء من أفواههم و ما تخفی صدورهم اکبر قد بیّنّا لکم الآیات ان کنتم تعقلون» (1) ای مؤمنان، در پناه با دیگران(خارج ملّت)منشینید، و آنان را محرم اسرار خود ندانید، و آنان را طرف مشورت خود قرار ندهید.اینان(خارجان ملّت)هرگز از دشمنی و خیانت نسبت به شما مسلمانان چشم نمی‏پوشند و از کارشکنی و تضعیف شما دست برنمی‏دارند، پیوسته در کوششند که شما را ناتوان ساخته، دچار بیچارگی و درماندگی سازند.بغض و عدوات آنان، بر لبان آنان آشکار، و آنچه در سینه‏ها از کینه‏ها انباشته‏اند، افزونتر است.ما دلایل آن را برایتان کاملا روشن ساختیم.باشد چنانچه تعقّل نمایید و در اندیشه روید.
*** در این جا به دو نمونه شایسته از علما و اندیشه‏وران اسلامی می‏پردازیم که در این راستا، کوشش فراوان نموده و پیوسته در راه وحدت کلمه و کلمه توحید کوشیده‏اند و در این راه موفق بوده‏اند:
نخست علاّمه والا قدر شیخ رحمت الله هندی دهلوی(1306 ه/1889 م)است که به مقابله با استعمار انگلیس در شبه قاره هند برخاست و با شیوه‏های شیطانی آن مبارزه نمود و کاملا موفق بود، خدایش رحمت کناد.
دیگری علاّمه مجاهد سید شرف الدین عاملی است که با استعمار فرانسه در حوزه شامات مبارزه نمود، و در این راه فداکاریهای فراوان انجام داد و سرانجام هر چه داشت در راه این مبارزه فدا نمود، و در پیروزی بر اهداف استعمارگر ملحد، موفق بود.خداوند او را جزای خیر دهاد.
این دو بزرگوار در راه وحدت اسلامی، گامهای بلندی برداشته‏اند و موفّق بوده‏اند و اثر جاوید آنان پیوسته سرمشق اندیشه‏وران اسلامی است.
1.آل‏عمران/118.
________________
علاّمه شیخ رحمت‏الله هندی در این زمینه کتاب پرارج خود اظهار الحق را تألیف نمود و پنج مسأله مورد اختلاف اسلام و مسیحیّت را به طور کامل بررسی نمود.آن مسائل عبارتنداز:تحریف، نسخ تثلیت، حقّیت قرآن و صدق رسالة اسلام.
مؤلف در این کتاب، با کمال صراحت و صدق و امانت، حقایق را آشکار نمود، و با کمال شهامت و شجاعت از حریم قرآن و اسلام دفاع کرد، و در ایجاد وحدت و هماهنگی میان مسلمانان تلاش بسیار نمود.
مؤلف در کتاب یاد شده، مسأله تحریف قرآن را طرح نموده و نسبت دادن این قول به شیعه امامیّه اثناعشریّه را نسبتی ظالمانه و بی‏اساس دانسته و کلمات بزرگان شیعه را در این زمینه آورده است.وی تصریح می‏کند که اساس این نسبت جز روایات بی‏اعتباری که در برخی از کتابهای قدماء به چشم می‏خورد، چیز دیگری نیست و این را نمی‏توان دلیل و پایه اعتقاد یک ملّت دانست، زیرا نقل روایتی که دارای سندی ضعیف یا قابل تأویل باشد، نمی‏تواند مدرک عقیده کسی قرار گیرد.
علامه هندی در این زمینه می‏نویسد:
«قرآن، نزد معروفترین علمای شیعه امامیه اثناعشریّه، از هرگونه تحریف و تبدیل و زیاده و نقصان مصون و محفوظ می‏باشد و اگر کسی در میان شیعه قائل به آن بوده، قول وی نزد ایشان مردود شمرده شده و مورد قبول طایفه قرار نگرفته است.»
آن گاه وی به نقل دیدگاههای بزرگان شیعه می‏پردازد، از جمله:
1.شیخ صدوق ابو جعفر محمد بن علی بن بابویه قمی.وی از شیخ صدوق به عنوان یکی از درخشنده‏ترین علمای شیعه یاد می‏کند و کلام او را در رساله اعتقادیه می‏آورد:
«اعتقادنا فی القرآن:أنّ القرآن الذی انزله اللّه تعالی علی نبیّه هو ما بین الدفّتین، و هو ما فی ایدی الناس لیس باکثر من ذلک...و من نسب الینا أنّا نقول إنّه اکثر من ذلک، فهو کاذب..»
عقیده ما-شیعه امامیّه اثناعشریّه-در قرآن آن است که قرآنی که بر پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و اله نازل گردیده، همین است که به عنوان مصحف شریف ما بین دو جلد قرار گرفته، و در دست مردم است و بیش از این نیست...و هر کس به ما نسبت دهد که قائل به بیش از این‏هستیم، هر آینه دروغ گفته است.
سپس استدلالهای وی را در این زمینه نقل می‏کند.
2.کلام سید مرتضی علم الهدی ذوالمجد ابوالقاسم علی بن الحسین موسوی را نقل می‏کند و تمامی استدلالهای مفصل وی را می‏آورد.از جمله می‏نویسد:
«القرآن کان علی عهد رسول اللّه صلّی اللّه علیه و اله مجموعا مؤلّفا علی ما هو الآن..و کان یدرس و یحفظ جمیعه فی ذلک الزمان..و کلّ ذلک بأدنی تأمّل یدلّ علی انّه کان مجموعا مرتّبا غیر منثور و لا مبثوث..و انّ من خالف من الإمامیّة و الحشویّة لا یعتدّ بخلافهم، فإنّ الخلاف مضاف الی قوم من اصحاب الحدیث، نقلوا أخبارا ضعیفة ظنّوا صحّتها، لا یرجع بمثلها عن المعلوم المقطوع علی صحّته....»
قرآن در دوران عهد رسالت همان‏گونه که امروزه هست، جمع‏آوری و تألیف گردیده بود..و مورد درس و حفظ قرار می‏گرفت..که با تأمل در این دلایل بخوبی روشن می‏گردد که قرآن، در آن عهد، جمع‏آوری شده و هرگز پراکنده نبوده است.و هر کس از طایفه امامیّه یا گروه حشویّه، با این نظر مخالف باشند، مخالفتشان مورد اعتنا نیست، زیرا مخالفت در این زمینه، به گروهی از اصحاب حدیث نسبت داده می‏شود که روایات ضعیفی را مورد استناد قرار داده و گمان برده‏اند که صحیح و استناد به آن درست است، ولی چنینروایاتی موجب نمی‏گردد که از معلوم قطعی خود صرف‏نظر کنیم.
سپس سخن قاضی نور الله تستری را نقل می‏کند:
«ما نسب الی الشیعة الامامیّة بوقوع التغییر فی القرآن لیس ممّا قاله جمهور الامامیّة، انّما قال به شر ذمة قلیلة منهم لااعتداد بهم فیما بینهم.»
آنچه به شیعه نسبت داده شده که قائل به تحریف می‏باشند، درست نیست، و انبوه شیعه امامیّه چنین چیزی قائل نیستند.آری افرادی بسیار کم آن را گفته‏اند که در شمار شیعه نیایند و خود و آرای ایشان مورد اعتنا نمی‏باشند.
آن گاه کلام شیخ محمد صادق، شارح کتاب کافی شریف، و شیخ محمد حسن حرّ عاملی، مؤلف وسائل الشیعه را که از بزرگترین محدثان جهان تشیّع هستند، می‏آورد و در ادامه می‏نویسد:
«بخوبی آشکار گردید که طریقه درست نزد اکثریت طایفه شیعه امامیّه اثناعشریّه، همان است که سایر طوایف مسلمانان قائلند:
«أنّ القرآن الذی انزله اللّه علی نبیّه هو ما بین الدّفتین و هو ما فی ایدی الناس، لم یحدث فیه أیّ تغییر او تحریف.»
تفسیر الصراط المستقیم، که از تفاسیر معتبر شیعه است، در تفسیر آیه‏«انّا نحن نزّلنا الذکر و انّا له لحافظون» (1) می‏نویسد:ای انا لحافظون له من التحریف و التبدیل و الزیادة و النقصان.» (2)
آنچه یاد شد، گوشه‏ای از دفاع مقدس این امام محقّق و عالم وارستّ جهان اسلام از حریم قرآن کریم است.البته عجیب نیست، چه این‏که از روز نخست، پیوسته بزرگان و اندیشه‏وران اسلامی و افراد شایسته جهان اسلام، در دفاع از قداست قرآن، قد برافراشته و هر گونه شبهه و تهمتی را در این زمینه بخوبی دفع کرده‏اند.
در این زمینه، سخن شیخ اهل سنّت و پایه‏گذار مکتب اشعری امام ابوالحسن علی بن اسماعیل اشعری یادکردنی است:
او شیعه را به دو گروه متفاوت تقسیم می‏کند.گروه انبوه که شامل محققان و علما و فقهاست.اینان هرگونه نسبت تحریف را به قرآن-فزونی و یا کاستی-مردود شمرده‏اند.
گروه دیگر که افرادی کم‏بضاعت و اهل ظاهر هستند، قائل شده که قرآن کمی بیش از این بوده، ولی چیزی در زیاد نشده است.
برای آگاهی بیشتر در این باره به مقاله علاّمه مجاهد امام شرف الدین عاملی در کتاب پرارج خود الفصول المهمّة فی تألیف الأمّه، مراجعه شود، که رهنمون ما در این مقال بوده است.مؤلف در این کتاب، در زمینه تألیف میان امت اسلامی مطالب بسیار ارزنده‏ای مطرح نموده و از هیچ کوششی در راه اعتلای کلمة الله فی الارض دریغ نکرده است. جزاه الله خیرا عن الاسلام و المسلمین، و جعلنا من المقتفین لآثاره الکریمة ان شاء الله، آمین ربّ العالمین..و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته.
1.حجر/9.
2.شیخ رحمت الله هندی، اظهار الحق، (بیروت، دارالجیل)، ج 2، ص 115-113.