بررسی اختصار در عنوان «محمد بن الفضیل»
آرشیو
چکیده
در فرایند بررسی اتحاد عناوین مختلف در اسناد روایی، بررسی امکان اتحاد و اختصار در نسب، ضروری است؛ خصوصاً اگر عناوین مورد بررسی، از عناوین پرتکرار در اسناد روایی باشند. چنان که تعدد عناوین یک راوی، گاه به اشتباه موجب اشتراک صاحبان این عناوین با راویان دیگر می شود که چه بسا در صورت تمییز ندادن بین آنان، به اعتبار برخی اسناد روایات آسیب زند. عنوان «محمد بن الفضیل» یکی از همین عناوین پرتکرار در اسناد روایی است. در اسناد روایی، دو عنوان «محمد بن الفضیل الصیرفی» و «محمد بن القاسم بن الفضیل» وجود دارد که عنوان دوم مربوط به نوه «الفضیل بن یسار» است. از آنجا که عنوان دوم به دلیل اینکه «الفضیل بن یسار»، فردی سرشناس و دارای جایگاه ویژه ای بوده، و از سوی دیگر نام «فضیل»، نامی نادر و دارای غرابت است، امکان اختصار در نسبِ «محمد بن القاسم بن الفضیل» به صورت «محمد بن الفضیل» وجود دارد، ولی شاهدی برای این امر وجود ندارد و نمی توان اختصار در نسبِ «محمد بن القاسم» را پذیرفت. در هر حال، عنوان «محمد بن الفضیل» که بدون هیچ قیدی در اسناد روایات آمده، شخصی ثقه است؛ زیرا افزون بر صفوان و دیگر بزرگان، کلینی و صدوق که هردو از محدثان آشنا به رجال بودند نیز در کافی و فقیه، روایات فراوانی را مشتمل بر این عنوان آورده اند. بنابراین اگر امکان «اختصار در نسب» نفی شود، از جهت وثاقت «محمد بن الفضیل» اشکالی نیست؛ ولی ممکن است نتیجه بررسی جریان قاعده «اختصار در نسب»، در امور دیگری مثل شناخت طبقات راویان و ارتباط استادی و شاگردی آنها و همچنین شناخت تحریفات و تصحیفات، اثرگذار باشد.دراسه الاختصار فی عنوان «محمّد بن الفضیل»
فی عملیّه دراسه اتّحاد العناوین المختلفه فی أسناد الرّوایات، لابدّ من فحص إمکانیّه الاتّحاد والاختصار فی الأنساب؛ خاصّه إذا کانت العناوین المفحوصه من العناوین الشّائعه فی أسناد الرّوایات. حیث إنّ تعدّد عناوین الرّاوی یؤدّی أحیاناً إلی الخطأ فی مشارکه أصحاب هذه العناوین مع رواه آخرین، ممّا قد یضرّ بصحّه بعض أسناد الرّوایات إذا لم یتمّ تمییزها. ومن هذه العناوین الشّائعه فی الأسناد الرّوائیّه عنوان «محمّد بن الفضیل»؛ فإنّ فیها عنوانین هما «محمّد بن الفضیل الصّیرفی» و«محمّد بن القاسم بن الفضیل»، والثّانی منهما هو حفید «الفضیل بن یسار». وبما أنّ «الفضیل بن یسار» کان شخصاً مشهوراً وله مکانه خاصه، ومن ناحیه أخرى فإنّ «الفضیل» اسم نادر وغریب، فمن الممکن اختصار نسب «محمّد بن القاسم بن الفضیل» إلى «محمّد بن الفضیل»، ولکن لا یوجد شاهد على ذلک، ولا یمکن القبول باختصار «محمّد بن القاسم». وعلى کلّ حال، فإنّ عنوان «محمّد بن الفضیل» الوارد فی أسناد الرّوایات بشکل مطلق، هو شخص ثقه؛ لأنّه بالإضافه إلى صفوان وغیره من الشّیوخ، فإنّ الکلینی والصّدوق، وکلاهما من المحدّثین وعلماء الرّجال، قد ذکروا العدید من الأحادیث الّتی تحتوی على هذا العنوان فی الکافی والفقیه. وعلیه، فإذا انتفت إمکانیّه «الاختصار فی النّسب»، فلا إشکال فی وثوق «محمّد بن الفضیل»؛ لکن من الممکن أن تؤثر نتیجه دراسه تطبیق قاعده «الاختصار فی الأنساب» فی أمور أخرى، کمعرفه طبقات الرّواه وتمییز التّلامذه من الشّیوخ، وکذلک معرفه التّحریفات والتّصحیفات.
تبلیغات
