تشریح طرح عملیاتی مفصل ترجمه کتاب مقدس به تمام زبانهای جهان
آرشیو
چکیده
متن
طرح عملیاتی ارائه شده در این مقاله مخصوص وضعیتی طراحی شده است که در آن مسئولیت ترجمه کتاب مقدس (The Bible) به گروهی واگذار شده باشد که همگی یا بیشتر آنها جزو گویشوران بومی یک زبان خاص، و نماینده همه یا بیشتر جوامع و فرقههای مسیحیمذهب باشند. واقعیت این است که امروزه دیگر زمانی نیست که یک مبلّغ مذهبی یکتنه و با حداقل توجه به رویدادهای پیرامون خود بتواند زبانی را انتخاب کند و به ترجمه کتاب مقدس به آن زبان اقدام نماید و این کار را با موفقیت نیز به پایان برساند. البته این امر دلایل بسیاری دارد که ما در ادامه این مقاله به یکایک آنها اشاره خواهیم کرد.
نخستین دلیل این امر، به نقش فزاینده کلیساها در تعیین زبانهای نیازمند ترجمه کتاب مقدس، و همچنین به نقش آنها در تعیین عوامل اجرایی آن مربوط میشود. دلیل دیگر که رابطه تنگاتنگی با این امر دارد این است که در حال حاضر تعداد ترجمههایی که توسط گویشوران بومی زبانهای گیرنده (receptor languages) انجام میگیرد به سرعت در حال افزایش است. حتی در مواردی که هنوز افراد غیر بومی در این فرایند فعالانه شرکت دارند، این نکته بیش از پیش مورد تأیید قرار گرفته که فقط گویشوران بومیِ کاملاً مسلط و توانا قادرند به اندازه کافی بر ظرایف معناشناختی (Semotactic) و سبکی زبان مبدأ تسلط داشته
______________________________
* Nida, E. A., and C.R.Taber, The Theory and Practice of Translation, Leiden: E. J. Brill, 1969.
________________________________________
باشند و ترجمههایی قابل فهم ارائه دهند. به همین دلیل، در این گونه موارد مترجمان واقعی در حقیقت همان گویشوران بومی هستند، در صورتی که افراد خارجی شرکت کننده در این برنامه بیشتر در نقش دستیار و راهنمای تفسیری ایفای نقش میکنند. دلیل سوم که تا حدودی ناشی از بهبود مداوم روابط بین کلیساها و هیئتهای تبلیغی گوناگون است این است که امروزه توجه به اولویتها و همکاریِ بین کلیسایی از اهمیت فزایندهای برخوردار شده است.
البته هنوز در بسیاری از مناطق جهان تعداد نسبتاً زیادی از نخستین ترجمههای پیشگام کتاب مقدس به زبانهای گیرنده ـ زبان بومی هر جامعه زبانی ـ با استفاده از روشی سنّتی صورت میگیرد که در جریان آن یک مبلّغ دینی با کمک یک راهنمای بومی اقدام به این امر میکند. اما نکته اینجاست که حتی در این گونه موارد نیز خوشبختانه تمایل شدیدی نسبت به ارتقای نقش راهنمای بومی به چشم میخورد. اما به هر حال، با توجه به اینکه این وضعیت به سرعت در حال تغییر است و روش مورد نظر نیز در حال منسوخ شدن است و غالباً از شیوههای تخصصی استفاده میشود، ما در این مقاله به آن مورد نخواهیم پرداخت.
پیش از ارائه طرح عملیاتیِ توصیه شده از سوی «اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس» (The United Bible Societies) یک نکته دیگر را باید یادآور شویم و آن اینکه همیشه باید بهترین طرح را با توجه به ویژگیهای خاص هر موقعیت به صورتی هوشمندانه و قابل انعطاف به کار گرفت. دلیل این امر نیز آن است که عامل انجام این کار افراد هستند؛ افرادی که دارای شخصیتها و تواناییهای متفاوتند و عادت کردهاند که طرحهای جمعی را در چارچوب هر نظامی که زاییده فرهنگهای آنان است به مرحله اجرا درآورند. به هرحال، هر طرحی اگر به صورت خشک و تغییرناپذیر در همه شرایط به یک نحو مورد استفاده قرار گیرد، نتایج مطلوبی به بار نخواهد آورد. به همین دلیل، طرحی هم که در ادامه این مقاله ارائه میشود، درواقع برآیند نوعی اتفاق نظر عملی مبتنی بر تجربه انجمنهای کتاب مقدس در انجام صدها مورد از این گونه طرحها در سراسر دنیاست، و یقیناً هدف ما نیز این است که محتوای مطالب مقاله و جزئیات طرح عملیاتیِ ارائه شده متناسب با نیازها و امکانات هر مورد خاص مورد بهره برداری قرار گیرد.
ما در این مقاله و طرح پیشنهادی مندرج در آن، در موارد بسیاری از فردی با عنوان «مشاور ترجمه اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس» نام خواهیم برد. منظور از این عنوان، فردی است متخصص و صاحب نظر که از طریق اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس به کلیساها معرفی میشود تا در تدوین و برنامهریزی طرح ترجمه کتاب مقدس و نیز بهکارگیری توصیههای ارائه شده به آنها یاری دهد، و طبعاً این فرد تا پایان طرح ترجمه بههمکاری خود با این مترجمان ادامه خواهد داد.
تعیین نیاز به ترجمه کتاب مقدس
بیش از اقدام به اجرای هرگونه طرح ترجمه کتاب مقدس، ضروری است تا نیاز به انجام آن مورد تحقیق کامل قرار گیرد. این نکته، هم در مورد زبانهایی صدق میکند که اصولاً کتاب مقدس به آن زبانها ترجمه نشده و هم در مورد زبانهایی که فقط ترجمه بخشهایی از کتاب مقدس در آنها وجود دارد. زبانهایی که ترجمه کتاب مقدس به آنها به شکل مطلوبی صورت نگرفته نیز مشمول همین قاعدهاند.
در گذشته، محافل مسیحی عموماً بر این اعتقاد بودند که تمام زبانهای دنیا نیازمند ترجمه کتاب مقدساند. جدیدترین گمانهزنیهایی که بر اساس دادههای موثق ولی پراکنده صورت گرفته، نشان دهنده این است که در حال حاضر در سراسر جهان رقمی بین چهار تا پنج هزار زبان، و رقمی بسیار بسیار بیشتر گویشهای متفاوت وجود دارد، و این در حالی است که تاکنون کتاب مقدس فقط به حدود 1500 زبان ترجمه شده که سخنگویان این زبانها رقمی معادل 97% جمعیت جهان را تشکیل میدهند. حال چنانچه برداشت قبلی و سنّتی ما از ارقام و آمار مربوط به ترجمه کتاب مقدس درست باشد، در آن صورت ما هنوز حدود 2500 تا 3500 زبان داریم که کتاب مقدس باید به آنها ترجمه شود؛ هرچند سخنگویان آن زبانها رقمی فقط در حدود 3% جمعیت جهان را تشکیل میدهند.
اما به راستی آیا ما کتاب مقدس را به خاطر زبانها ترجمه میکنیم یا به خاطر سخنگویان آن زبانها؟ مردم نه تنها به وسیله زبان سخن میگویند، بلکه در اغلب موارد با تسلط بر بیش از یک زبان سخن میگویند، و نسبت به زبانهای مورد استفاده خود نیز دارای نظرات گوناگونی هستند. بنابراین، برای توجیه ترجمه کتاب مقدس، تنها توجه به صرف وجود یک جامعه زبانی کافی نیست، بلکه عوامل دیگری مانند تنوع زبانهای موجود در آن جامعه، دیدگاههای زبانی ـ اجتماعی مردم و ضرورت مذهبی چنین امری نیز باید مد نظر قرار گیرد. واقعیت این است که در موارد بسیاری مردم میتوانند از چاپهای قبلی کتاب مقدس در جوامع خود استفاده کنند، چرا که مثلاً ممکن است در جامعه آنها زبانهای مختلف باهم ارتباط تنگاتنگی داشته و یا ممکن است اصولاً بیشتر مردم دو زبانه باشند. طبیعتاً، در این گونه موارد واقعاً نیازی به تعدد بخشیدن به ترجمه کتاب مقدس نیست. از سوی دیگر، اگر این مردم در انجام مراسم نیایش خود مرتباً از زبان مادری خویش استفاده میکنند و دسترسی به ترجمه کتاب مقدس به زبان دیگری ندارند، تردیدی نیست که باید از ترجمهای از کتاب مقدس به زبان مادریشان برخوردار گردند.
در مواردی که ترجمه کتاب مقدس در جامعه وجود دارد ولی ترجمهای کاملاً مطلوب نیست، باید برای تعیین دقیق ضرورتها شرایط محیط به دقت مورد تحقیق قرار گیرد، و چنانچه تحقیقاتِ انجام شده توسط مشاور ترجمه بیانگر این باشد که مشکل ترجمه موجود فقط گزینش نادرست یکی دو واژه و اصطلاح کلیدی است ولی زبان و سبک ترجمه در کل کاملاً رضایتبخش است، دراین صورت شاید بهتر باشد که ترجمه رایج مورد بازبینی قرار گیرد. ولی در بیشتر مواردی که کتاب مقدس چنان که باید و شاید مورد استفاده قرار نمیگیرد، این مشکل حادتر است و بازبینی ضرورت بیشتری دارد. در پارهای موارد نیز ترجمه به صورت تحت اللفظی انجام شده و بسیاری از عبارات آن نامصطلح و ثقیلاست. زبان آن نیز آنچنان قدیمی است که مردم به ناچار عطای خواندن کتاب مقدس را به لقای آن میبخشند. در پارهای موارد نیز رسم الخط ترجمه آنچنان نامطلوب است که خواندن آن برای مردم بسیار دشوار است. برای پی بردن به این گونه کاستیهای ترجمهها میتوان با استفاده از روشهای شناخته شده زبانشناختی بررسیهای مفصلی در مورد متون موجود انجام داد.
در چنین مواردی توصیه میشود که به جای تجدید نظر در ترجمه، از روش ترجمه جدید استفاده شود، چرا که در بسیاری از جوامع، واژه «تجدید نظر» خود به خود باعث آزردگی خاطر مردم میگردد، زیرا به زعم مردم عادی بازبینی و تجدید نظر به معنای تغییر و تحریف است و طبعاً این امر وحیانی بودن و حجیّت کتاب مقدس را مورد تردید قرار میدهد. علاوه بر این، با توجه به اینکه تجدید نظر به معنای تغییر جزئیات است، تشخیص پارهای تغییرات کاری ساده است و نیروهای سنتگرای هر جامعهای بیدرنگ میتوانند بهانه به دست آورند تا ایجاد آن تغییرات را مورد تهاجمات خود قرار دهند. بههمین دلایل است که میگوییم یک ترجمه جدید آنچنان با ترجمههای قدیمی تفاوت دارد که کمابیش باعث خلع سلاح نیروهای سنّتی جامعه میگردد، و چنانچه ترجمه جدید به خوبی صورت گیرد، مردم چنان از آن استقبال خواهند کرد که تا حد زیادی از عدم تأیید و ناخرسندی سنّتگرایان کاری ساخته نخواهد بود.
در اینجا باید یادآوری کنیم که تجدید نظر در یک ترجمه مشکلات و دردسرهایی فنی نیز با خود به همراه خواهد داشت. اولاً با توجه به اینکه در تجدید نظر، جزئیات مورد حک و اصلاح قرار میگیرند، طبعاً در مورد موافقت یا مخالفت با تغییر برخی جزئیات زمان زیادی صرف میشود و بدیهی است زمانی که صرف اِعمال هر یک از این موارد جزئی میگردد، کمتر با اهمیت و ضرورت آن تناسب دارد. ثانیاً بسیاری از مسائل مهم ترجمههای موجود به ساختار و سبک کلی آنها مربوط میشود، نه به گزینش برخی واژههای خاص. به عبارت دیگر، در این گونه موارد، آنچه نیازمند تصحیح است انسجام کلی متن و چگونگی عرضه اطلاعات است، و انجام چنین کاری هیچ گاه به صورت جزء جزء و ذره ذره امکانپذیر نیست. درواقع، تجدید نظر در یک ترجمه نامطلوب به رنگ زدن روی لکههای باقیمانده بر یک دیوار شباهت دارد که لکههای جدید با لکهها و ظاهر قبلی دیوار تناسب ندارند و به همان اندازه نامطلوب به نظر میرسند. از این روست که توصیه میشود رنگآمیزی کل دیوار تغییر یابد.
اولویتهای ترجمه کتاب مقدس
صرف نظر از اینکه چه تعریفی باید برای «ترجمه کتاب مقدس» ارائه شود، در هر صورت آشکار است که این امر خطیر تا سالها وقت و توان مسیحیان را به خود اختصاص میدهد و منابع بسیاری از آنان مورد استفاده قرار میگیرد. با این فرض، ضروری است که اولویتهایی تعیین گردد تا در هر موقعیت فرضی از امکانات و نیروهای موجود به بهترین وجه استفاده شود. این نکته به ویژه در مواردی که انجمنهای کتاب مقدس فعّالانه در آن درگیرند صدق میکند. در همین راستا، اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس راهکاری را تعیین نموده است که عوامل زیر در آن مد نظر قرار گرفتهاند: 1. زمینه وبافت اجتماعی کاربرد زبان مربوطه 2. برنامهریزی اجرایی طرح مورد نظر 3. (در مورد طرحهای در حال اجرا) کیفیت اجرای طرح.
1. زمینه و بافت اجتماعی کاربرد زبان مربوطه
برای ارزیابی زمینه و بافت اجتماعی زبان مورد نظر، سه نکته باید مد نظر قرار گیرد. نکته اول، گستردگی تعداد سخنگویان زبان و نیز نقش آن زبان در جامعه مربوطه است. در صورت تساوی همه نکات دیگر، اولویت با زبان بزرگتر و زبانی است که سخنگویان بیشتری دارد. در مواردی نیز اولویت با زبان ملی یا رسمی است، و در پارهای دیگر از موارد اولویت با زبانی است که سخنگویان آن بنا به عللی قادر به مراوده مؤثر در زبان دیگر نیستند. عامل دیگرِ اهمیت کاربردی یک زبان مفروض، میزان بهرهبرداری از آن در رسانههای همگانی مانند رادیو، تلویزیون و نشریات است. به همین دلیل، معیارهای مورد نظر باید هم دربرگیرنده ملاحظات دقیق جمعیتشناختی گستردگی ابعاد زبان و هم متضمن بررسی جایگاه رسمی آن در جامعه مربوطه باشد. همچنین، این راهکار به این حقیقت اذعان دارد که در بسیاری از موارد مردم عملاً دو زبانهاند، ولی از نظر توانایی مؤثر کاربرد یکی از زبانهای رایج جامعه خود ـ البته در شکل مکتوب آن ـ با یکدیگر تفاوت دارند؛ یعنی اینکه گروهی علاقه به شکل مکتوب یک زبان خاص دارند و گروهی دیگر نسبت به آن بیعلاقهاند. البته بهرهبرداری از این قاعده به این معنا نیست که در حال حاضر اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس عملاً در حال تلاش برای پیشگیری از ترجمه کتاب مقدس به بسیاری از زبانهای کوچک دنیا باشد. منظور فقط این است که صرفاً یادآور شویم که گستردگی ابعاد زبان و نقش آن در جامعه مربوطه، عامل مهمی در تعیین اولویتهای ترجمه با استفاده از منابع و امکانات محدود است.
عامل دوم در ارزیابی موقعیت اجتماعی هر زبان، امکان توزیع تیراژ ترجمه در آن زبان است. بدیهی است که چاپ و انتشار ترجمهای که نه خریداری خواهد داشت و نه خوانندهای، هیچ ارزشی ندارد. اینجاست که آمار باسوادان و بیسوادان جامعه و در صورت امکان شمارگان چاپ آن باید در نظر گرفته شود.
عامل سوم، توجه به میزان امکان استفاده جامعه مسیحیمذهب محیط است. انجمنهای کتاب مقدس با در نظر گرفتن همین عامل میکوشند تا برای هر یک از ترجمههای بعدی و مورد نظر از کتاب مقدس، عواملی مانند علاقه و انگیزه جوامع مسیحیمذهب، امکان بهرهبرداریهای گروههای تبشیری و نیز گستردگی احتمالی استفاده از آن را مورد مطالعه و دقت نظر قرار دهند.
2. برنامه ریزی
دومین زمینه گستردهای که در تعیین اولویتها مورد ارزیابی قرار میگیرد، زمینه برنامهریزی است. در اینجا نیز سه عامل مورد توجه قرار میگیرد. از نظر گونههای ترجمه، برخلاف ترجمههای تجدید نظر شده یا قدیمی، اولویت با ترجمههایی است که یا جدید است و یا برای اولین بار انجام میشود. و از نظر سطح زبانِ مورد استفاده در ترجمه نیز اولویت با استفاده از زبان معمولی و یا زبان عامیانه است و نه ترجمه مبتنی بر زبان ادبی یا ادیبانه. ترجمههای مبتنی بر استفاده از زبان سنّتی و حوزوی (ecclesiastical language) از اولویت کمتری برخوردار خواهند گردید، وبالاخره اینکه تلاش میشود تا تواناییها، صلاحیتها و خبرگی مترجمان بالقوه و سلامت روش کاری و سازماندهی امور کاری آنها مورد ارزیابی قرار گیرد.
3. چگونگی اجرای طرح
زمانی که طرح وارد مرحله اجرایی گردید، مرتباً از نظر کیفیت و کارآیی عملی مورد ارزیابی قرار میگیرد. بدیهی است که انجمنهای کتاب مقدس این اولویتهای خود را در خلأ قرار نمیدهند، بلکه میکوشند تا معیارهای خود را پس از مشورت با کلیساها مشخص کنند، و باید دانست که از جمله مهمترین معیارها و ملاحظاتی که انجمنهای کتاب مقدس مورد دقت قرار میدهند، دو عامل تمایلات و انگیزههای کلیساهاست.
مشارکت دادن جامعه مسیحیمذهب
در بیشتر نقاط دنیا، حتی در کوچکترین مناطق زبانی، به طور معمول، دو یا سه گروه مسیحی به صورت فعال در کنار یکدیگر زندگی میکنند. در چنین محیطهایی بهتر است اعضای تمامی گروههای مسیحی را در این طرح وارد سازیم. این اقدام نه تنها به دلیل پیشگیری از دوبارهکاری ضرورت دارد، بلکه از آن مهمتر این است که تمامی گروههای مسیحیمذهب، صرف نظر از تفاوتهای عقیدتی و فرقهای، معتقد به یک کتاب مقدساند که همگی آن را منبع معتبر و موثق خود میدانند، و چنانچه در یک زبان، دو یا بیش از دو ترجمه مشابه یا رقیب وجود داشته باشد، در آن صورت این امر به آشفتگی و سردرگمی کشیده خواهد شد، و این به نوبه خود مغایر با تعالیم دین مسیح و مخالف با تبلیغات دینیِ اثرگذار است. در نتیجه، براساس همین ادله، در هر موردی که امکان دارد انجمنهای کتاب مقدس مصراً از کلیساهای دستاندرکار میخواهند تا حداقل در زمینه ترجمه کتاب مقدس با آنان همکاری نمایند. البته این نکته را یادآور میشویم که انجمنهای کتاب مقدس در هیچ موردی نمیتوانند کلیساها را وادار به انجام این کار کنند، چرا که این انجمنها درواقع خود خدمتگزاران نظام کلیساییاند. همچنین این انجمنها به عنوان سازمان نمیتوانند در مورد همکاری میان کلیساها ـ جز در مورد ترجمه، انتشار و توزیع کتاب مقدس ـ موضع رسمی اتخاذ کنند.
در حال حاضر، بسیاری از افراد و مؤسسات کاتولیک و پروتستان وجود دارند که دستاندرکار طرحهای مشترک برای ترجمه کتاب مقدساند. برای آسانتر ساختن این همکاری، سندی با عنوان «اصول راهنمای همکاریِ بین کلیسایی در زمینه کتاب مقدس» نیز فراهم گردیده است. این سند که مشترکاً از سوی اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس و دبیرخانه اعلای واتیکان در امر گسترش وحدت کلیساها منتشر گردیده، با جزئیات تمام، نحوه همکاری و هماهنگی مورد نظر را تشریح نموده است. از فرصت استفاده کرده یادآور میشویم که این سند در حال حاضر به چندین زبان مختلف وجود دارد و میتوان در صورت لزوم نسخهای از آن را از انجمنهای کتاب مقدس دریافت کرد.
یافتن افراد واجد صلاحیت برای اجرای طرح
چنان که پیش از این اشاره کردیم، طرح عملیاتی مورد توصیه انجمنهای کتاب مقدس، در خصوص ترجمه کتاب مقدس قائل به رویکردی مبتنی بر فعالیت گروهی و نه انفرادی است؛ رویکردی که در آن هر یک از اعضای گروه در فرایند این عملیات نقش خاص خود را عملی میکند. در این فرایند، بدون تردید، مهمترین گام، یافتن افراد مناسب برای اجرای طرح است. ولی باید دانست که این گام را نمیتوان صرفاً با تقاضای رسمی از حوزه‌های کلیسایی به منظور معرفی یا انتخاب افراد برای سمتهای سازمانی مختلف عملی ساخت، بلکه باید از طریق جلساتِ مشورتیِ امور ترجمه که در کلیساها و انجمنهای کتاب مقدس برگزار میشود تحقیقاتی ابتدایی را صورت داد.
در این نشستها فردی که مشاور امور ترجمه است، از رهبران گوناگون کلیسایی تقاضا میکند تا پیشنهاد خود را در مورد تواناترین افراد برای ترجمه کتاب مقدس ارائه دهند. سپس وی با یکایک این افراد آشنا میشود و تواناییهای آنها را از نزدیک مورد ارزیابی قرار میدهد، و طبعاً در ادامه این پیگیریها به تدریج برخی از این افراد توانا در ذهنیّت او از برجستگی خاصی برخوردار خواهند شد.
همچنین، وی فرصت خواهد یافت تا این افراد را به صورت انفرادی و در صحنه عمل در کارگاهها و دیگر همایشها از نزدیک زیر نظر بگیرد. در مرحله بعد نیز او نتایج مشاهدات خود را با انجمنهای کتاب مقدس و کلیساهای ذیربط در میان خواهد گذاشت و به صورت غیر رسمی افراد مناسب و مورد نظر خود را به آنها معرفی میکند. هر گاه انجمنهای کتاب مقدس و کلیساها در مورد این انتخاب غیررسمی به توافق دست یافتند، هر یک از کلیساهای دستاندرکار طرح میتوانند در مرحله بعد به طور رسمی مترجمان و بازبینان عضو خود را برای این امر معرفی نمایند. مترجمان و بازبینانِ هر یک از طرحها باید توسط انجمن کتاب مقدس در بخش مربوط به خود به صورت رسمی منصوب و معرفی گردند. لازم است همین شیوه در مورد شرایط اشتغال به کار مترجمان و بازبینان مراعات گردد و ترتیب چگونگی فراغتیابی این افراد از مشاغل عادی خود مشخص شود تا آنها بتوانند با خاطری آسوده به مأموریت خود جامه عمل بپوشانند. همچنین بهتر است در صورت امکان تصریح شود که مترجمان این طرح وظیفه دارند به صورت تمام وقت کارهای محوله را انجام دهند.
1. مترجمان
تجربه به ما نشان داده است که در ترجمه کتاب مقدس، بهترین تعداد برای انجام کار بین سه تا پنج نفر است، زیرا اگر تعداد بیش از این باشد انجام مراحل کار فوقالعاده دشوار و طاقت فرسا خواهد شد. این مترجمان عمدتاً بر اساس صلاحیت گزینش میشوند و به تمایلات طیف سیاسی حوزه کلیسایی آنها توجه نمیشود. در مورد تواناییها و صلاحیتهای این اشخاص نیز باید یادآور شد که این گونه افراد عمدتاً باید دارای دو نوع توانایی باشند. برخی از اعضای گروه باید تواناییهای خاصی را از نظر کاربرد زبانهای کتاب مقدس و نیز تفسیر آن دارا باشند، هرچند ضرورتی ندارد که همه آنها در یک سطح از این استعدادها برخوردار باشند. از طرف دیگر، به رغم اینکه تمام این مترجمان باید با زبان گیرنده کاملاً آشنایی داشته باشند ولی ممکن است تعدادی از آنان به دلیل مهارت و تسلط خاص خود ـ به عنوان نویسندگانی خلاق و آفرینشگر ـ برای ارتباط با مخاطبان عام گزینش شوند. ولی در هرحال ضروری است که تمام این مترجمان از چنان تواناییهای برجستهای برخوردار باشند که برای حوزه کلیسایی خود قابل قبول باشند و خودشان نیز به عنوان مترجم نسبت به یکدیگر با احترام متقابل برخورد کنند. وجود یک مترجم بسیار ضعیف ممکن است به راحتی همه تلاشها را از بین ببرد، چرا که عدم توانایی و عدم صلاحیت وی باعث خواهد شد وی را به سوی دیدگاهی مغرضانه، پرمناقشه و تفرقهانگیز سوق دهد.
در صورت امکان، این مترجمان باید آمادگی داشته باشند تا تمام یا حداکثر وقت خود را صرف ترجمه کنند. دلیل این امر نیز آن است که در موارد بسیاری عملاً دیده شده که چنانچه این مترجمان به صورت پاره وقت انجام وظیفه نمایند، تحقق هرگونه پیشرفتِ رضایت بخش تقریباً ناممکن خواهد شد. در هر صورت، با توجه به ضرورت اکید این طرح، و نیز با توجه به اولویتهای آن باید کوشید تا از اثربخشترین رویکردها استفاده شود. بنابراین، اگر کلیساها به راستی نیاز به ترجمه کتاب مقدس دارند، باید این آمادگی را نیز داشته باشند تا زمان فراغت لازم را در اختیار افراد و نیروهای خود را برای انجام این طرح قرار دهند.
تا چندی پیش، انجمن کتاب مقدس این گونه مترجمان را اصطلاحاً «کمیته ویرایش» مینامید، اما با توجه به اینکه این اصطلاح بسیار گمراه کننده بود، بعدها آن را کنار گذاشتند، به گونهای که امروزه، گاه این مجموعه از مترجمان را اصطلاحاً به عنوان «گروه کار» میشناسیم. واقعیت این است که این مترجمان فقط در زمان محدودی به عنوان کمیتهکار میکنند. سهم عمده کار این افراد به شکل انفرادی صورت میگیرد و هر یک از آنها کار خود را به صورت خاص خود انجام میدهد. اما گاه نیز به صورت گروهی با یکدیگر دیدار میکنند و کارهای خود را مورد مقایسه و ارزیابی قرار میدهند و نسبت به شکل و قالب نهایی ترجمه خود تصمیم میگیرند.
2. بازبینان
معمولاً تعداد بازبینان بین هشت تا ده نفرند و نحوه گزینش آنان نیز به شکلی است که یا به دلیل تواناییشان در زبان اصلی و مطالعات مربوط به کتاب مقدس و یا به دلیل قدرت نویسندگی آنها در زبانِ گیرنده به صورت خاصی گزینش میشوند. آنان غالباً افرادی هستند که از توانایی فنی ـ تخصصی ترجمه برخوردارند، ولی به دلیلِ داشتن مسئولیتهای دیگر و یا به دلیل عدم برخورداری از روحیّه انجام کارِ گروهی قادر نیستند به عنوان مترجمانی کارآمد تلاش کنند.
در برخی از این طرحها یک فرد خاص به عنوان «سَبْک شناس» تعیین میشود. وظیفه سَبْکشناس این است که پیشنویسِ داده شده به بازبینان را بگیرد و پس از مطالعه و بررسی، توصیههای خود را در زمینه اصلاحات سَبْکی در آن اِعمال کند. اما از آنجا که تمام بازبینان نظرات خود را از طریق مکاتبه اعلام میدارند، علیالظاهر کار سَبْکشناس چندان تفاوتی با کارِ بازبینان ندارد. تا پیش ازاین، بازبینان را اصطلاحاً «کمیته بررسی» مینامیدند؛ هر چند با توجه به محدود بودن نقش آنها به عنوان کمیته و با توجه به گمراه کننده بودن آن امروزه دیگر از این اصطلاح استفاده نمیشود. البته ممکن است در پارهای موارد از بازبینان دعوت شود تا دریک نشست دورهم گرد بیایند و درباره مسائلی مانند کمک به رفع نیازهای مترجمان، ارائه طریق نمایند، اما باید دانست که در چنین مواردی آنها حق ندارند در قالب یک کمیته، تمام عملکرد مترجمان را جزء جزء مورد بحث قرار دهند. در هر صورت تأکید میشود که نقش بازبینان مُکمّل و مشورتی است و آنها حق ندارند به صورت یک مجموعه سانسورچی اِعمال نظر کنند.
3. کمیته مشورتی
به طور معمول، کمیته مشورتی با توجه به ابعاد و جمعیت حوزه کلیسایی مورد نظر شامل 25 تا50 نفر میشود، و وظیفه آن علیالاصول در حوزه روابط عمومی است. در واقع، این کمیته عمدتاً به این منظور شکل گرفته تا گروههای مختلف جمعیت حوزه کلیسایی بتوانند از طریق نمایندگان خود در آن اِعمال نظر کنند. البته اعضای کمیته مشورتی با مترجمان و بازبینان کاملاً تفاوت دارند، چرا که گروه اخیرالذکر عمدتاً به دلیل تواناییهای زبانی خود انتخاب میشوند. به همین دلیل، باید در گروه مشورتی افرادی را به عضویت پذیرفت که سِمَت یا نفوذ اداری ـ اجتماعی آنها با طرحی با این عظمت ارتباط داشته باشد. همچنین برای اقبال عام نسبت به ترجمه در دستِ کار، تأیید این افراد و حسن نیّت آنان از ضروریات کار است.
با اینکه لازم است گزارش پیشرفت کار ترجمه مرتباً به اطلاع اعضای گروه مشورتی برسد، اما در هر صورت پیشنویس کار را باید تقریباً در اواخر طرح در اختیار آنها قرار داد، و آنها نیز میتوانند پیشنهادهای خود را به صورت مکتوب ارائه دهند. در این زمینه، تصمیمات دستهجمعی گروه دارای اهمیت نیست، بلکه آنچه از اهمیت برخوردار است نظرها و واکنشهای انفرادی آنهاست.
4. مُنشی یا هماهنگ کننده طرح
برای پیشرفت کار سریع این طرح، ضرورت دارد که یک نفر به عنوان منشی یا هماهنگ کننده امور طرح انتخاب شود. این فرد میتواند در صورت لزوم یکی از مترجمان دستاندرکار طرح باشد. اما در مورد کارهای مهم، در مجموع توصیه میشود که به انتخاب منشی اقدام گردد. البته منشی باید از کسانی باشد که بتواند بخش وسیعی از وقت خود را صرف مراحل گوناگون و متعدد این کار کند. این مراحل گوناگون عبارتند از: الف. تهیه چندین نسخه دستنویس که باید برای اعضای مختلف طرح فرستاده شود. ب. دریافت، تجزیه و تحلیل و دستهبندی پیشنهادهایی که از سوی بازبینان و گروه مشورتی ارسال میشود، به نحوی که مترجمان بتوانند با سرعت و کارآیی به یکایک آنها رسیدگی کنند. ج. غلطگیری محتوایی دستنویسها و تصحیح رسم الخطها و نهایتاً آماده ساختن نسخه نهایی برای چاپ. د. انجام امور دفتری و مکاتباتی متعارف طرح. ه . تنظیم برنامه برگزاری جلسات و غیره.
در مراحل اولیه برنامه ترجمه، معمولاً مُنشی به صورت پارهوقت استخدام میشود یا انجام وظیفه میکند. اما متناسب با پیشرفت طرح باید دست او را در انجام امور بازگذاشت، تا بتواند وقت بیشتری را صرف کار کند. در غیر این صورت، وقت ارزشمندِ دیگر افراد شرکت کننده در طرح نیز به گونهای بیهوده تلف خواهد شد. ضرورتی ندارد که این مُنشی شخصاً تهیه تمام نسخههای دستنویس را بر عهده بگیرد و یا شخصاً غلطگیری تمام نسخهها را قبول کند. در مورد تایپ و اصلاح و غلطگیری، یا به اصطلاح نمونهخوانی نسخهها، میتوان از افراد دیگر استفاده کرد، اما در هر حال مُنشی موظف است بر کار آنها نظارت کند و مسئولیت نهایی این امر با اوست.
تعیین اصول و دستورالعملهای اساسی
وقتی مترجمان و بازبینان طرح گزینش شدند، نوبت به مشخص ساختن اصول و دستورالعملهای اساسی طرح میرسد، تا از این طریق بتوان به مترجمان و بازبینان در انجام وظایفشان کمک کرد. این کار باید در چارچوب جلساتی با حضور مشاور امور ترجمه صورت گیرد؛ تا بتوان در این جلسات مسائل و مشکلات را به طور کامل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد. این نشستها، به خصوص نشستهای اولیه، در واقع آموزشی نیز محسوب میشوند، چرا که در خلال آن مسائل نظری و عملی ترجمه مورد بحث و تبادل نظر قرار گیرد.
مشاور ترجمه و دیگر شرکت کنندگان در طرح با استفاده از تمرینات گوناگون ترجمه که مبتنی بر ترجمه بخشهای خاص و دشوار کتاب مقدس است (مانند ترجمه سفر پیدایش، باب اول؛ کتاب مزامیر، باب اول؛ کتاب اشعیای نبی، باب 53 ؛ انجیل متی 5ـ7؛ انجیل مرقس، باب اول ؛ انجیل یوحنا؛ رساله پولس رسول به رومیان و رساله پولس رسول به اِفِسُسیان) به تدریج اصولی را وضع خواهند کرد که در کار ترجمه یاریگر آنها خواهد بود. البته نمیتوان صرفاً به اصول کلی انجمنهای کتاب مقدس اکتفا کرد، چرا که این اصول چنان کلی هستند که نمیتوان برای حل هر مورد خاص به راحتی از آنها استفاده کرد، بلکه این اصول باید آنچنان دقیق و مرتبط با هر زبان خاص باشد که بتواند به مترجمان و بازبینان در مواجهه با مسائل عینی کمک کند. اما از سوی دیگر، این اصول نباید آنچنان جزئینگر و پرحجم و دست و پاگیر باشد که در عمل بیثمر و آزار دهنده از کار درآید. این اصول باید باعث ایجاد سهولت در تصمیمگیری شود، نه اینکه در عمل مانع بروز خلاقیت و نوآوری گردد. البته این اصول نوعاً قابل انعطافاند، اما چنانچه یکی از آنها در فرایند ترجمه دستخوش نوعی تغییر گردد، باید با توجه به همین اصلِ تغییریافته تمام کار را مورد بازبینی و تجدید نظر قرار داد.
یک نمونه از مجموعه اصول ترجمه کتاب مقدس در جریان برگزاری یکی از همایشهای مترجمان که در ژوئیه 1967 در ترفلوپ [Turfloop] آفریقای جنوبی برگزار شد، تدوین و ارائه گردید. ما در ادامه این مقاله برای اثبات نحوه کمک رسانی این اصول به مترجمان و بازبینان در کارهایشان، خواهیم کوشید تا این اصول را یک یک برشماریم.
این اصول با چهار جنبه عمده ترجمه که به ترتیب عبارتند از: متن، تفسیر متن، قالب زبان و ویژگیهای تکمیلی ارتباط دارند. پیداست که اصول مربوط به قالب زبان پرشمارترین و مفصلترین این اصول هستند، چرا که این اصول با ویژگیهای بسیار زیادی ارتباط دارند. از سوی دیگر، اصول ترجمه هر زبان با زبان دیگر تفاوت دارد که دلیل آن نیز تفاوت خود زبانهاست. حتی در مورد هر زبان واحد نیز باید ترجمه را به گونهای طراحی کرد که بتواند نیازهای خوانندگان هر حوزه کلیسایی را برطرف سازد که این امر خود به خود مستلزم وجود مجموعهای از اصول ترجمه خاص یا موردی خواهد بود.
نمونهای از مجموعه اصول ترجمه
ویژه به کارگیری در زبانی به نام زبان بانتوی جنوبی
اصول مرتبط با متن کتاب مقدس
1. در مورد ترجمه بخش «عهد عتیق» [تورات و اسفار دیگر] در کتاب مقدس، کمیته ترجمه باید کار خود را بر اساس متن نشانهگذاریشده موثق، موسوم به متن مازوری (Masoretic) به نحوی که در چاپ سوم موسوم به کیتل (Kittel) منعکس شده قرار دهد. البته یک شرط هم وجود دارد و آن اینکه در ترجمه قسمتهایی که دشواریهای خاصی ایجاد میکنند، کمیته میتواند بر اساس برداشتی که مبتنی بر شواهد و دلایل متن خاص و یا روایات متفاوت عبری است و یا به عنوان آخرین چاره بر اساس اصلاح و تصحیح مُجاز متن عمل نماید.
2. در مورد ترجمه بخش «عهد جدید» [انجیلهای چهارگانه و رسالات دیگر] در کتاب مقدس، توصیه میشود از متن منتشر شده از سوی اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس استفاده شود. در مورد ترجمه بخشهایی از عهد جدید که به نظر میرسد فاقد استحکام و حجیّتاند، ولی در روایات قبلی کتاب مقدس تا این زمان وجود داشتهاند، توصیه میشود که واژههای مورد اختلاف نظر میان دو قلاب [ ] گنجانده شوند. البته در این مورد باید در آغاز ترجمه توضیح داده شود که این گونه عبارات افزوده در کهنترین و بهترین دستنویسهای اولیه وجود ندارد.
اصول مرتبط با تفسیر کتاب مقدس
3. تفسیر کتاب مقدس باید مبتنی بر تفاسیر توصیه شده و یا تهیه شده از سوی انجمن کتاب مقدس باشد.
4. برای یاری گرفتن از منابع مکتوب در مورد تفسیر کتاب مقدس میتوان از منابع و ترجمههای کتاب مقدس به شرح زیر استفاده کرد:
The Revised Standard Version; The New English Bible, Today''s English Version; and The Translators''s Translation.
اصول مرتبط با قالب زبان
5. باید حداکثر تلاش را به عمل آورد تا واژگان و قالبهای نحوی ترجمه، بازتاب سبکهای گوناگون موجود در متن کتاب مقدس باشد.
6. در مقایسه بین سبک و محتوا، اولویت با محتواست.
7. سطح سبک باید رسمی (نه فنی) باشد، مگر در مواردی که کاربرد زبان به صورت غیر رسمی با محتوای متن تطابق بیشتری داشته باشد.
8. اولویت با گونهای از زبان است که مورد استفاده افراد بین 25 ـ 35 ساله است.
9. ترجمه باید به نحوی انجام شود که هم برای مسیحیان و هم برای غیرمسیحیان قابل فهم و درک باشد.
10. یکدستی و انسجام کلی متن نسبت به یکدستی لفظی اولویت دارد.
11. جملات طولانی و پیچیده باید بر اساس نحوه کاربرد آنها در زبان گیرنده به عبارات و جملات کوتاهتری تجزیه شوند.
12. در مواردی که [ترجمه تحتاللفظی] تعبیرات اصطلاحی (idioms) بیمعنا به نظر میرسند، یا احتمالاً باعث سوء برداشت میشوند باید آنها را تغییر داد.
13. در مواردی که خطر ایجاد سوء برداشت وجود ندارد، و اصولاً هرگاه محتوای متن ایجاب کند، باید از تعبیرات اصطلاحی (مجازی) زبان گیرنده استفاده کرد.
14. در مواردی که قواعد کاربرد زبان در زبان گیرنده ایجاب میکند، باید اسمهایی که دلالت بر حوادث و رویدادها دارند به فعل تبدیل شوند.
15. به کارگیری ساختارها یا الگوهای نحوی و دستوری باید به صورتی باشد که با میزان کاربرد آنها در متون زبانِ گیرنده تقریباً هماهنگی داشته باشد.
16. در مواردی که استفاده از ضمایر باعث ایجاد ابهام و سردرگمی میشود، باید به جای ضمایر از اسم ظاهر استفاده کرد.
17. در مواردی که در متن پرسشهایی نظیر تجاهل العارف [یا حذف جزای شرط [وجود دارد، باید پاسخ پرسش در ترجمه ارائه گردد، مگر اینکه دنباله مطلب به طور صریح پاسخ مناسب را ارائه دهد.
18. باید از بهکارگیری عبارات زاید و حشوگونه در پایان نقل قولها[به شیوه نحو انگلیسی امروزی]، مانندAnswering, Said (در پاسخ چنین گفت) خودداری گردد.
19. عبارات آغازین پارهای جملات، مانند عبارت Verily, verily (همانا) باید در محتوای مطلبِ بیان شده گنجانده شود، و نه در سطح ظاهر عبارات.
20. برخی تعبیرات آغازین جملات مانند behold (زنهار، هشدار...) را باید تغییر داد تا به صورتی مناسب با سبک و سیاق متن جلوهگر شود؛ به طور مثال behold را میتوان به listen (گوش فرادهید ـ بشنوید و...) برگرداند.
21. منبع و مرجع نقل قولهای مستقیم باید به وضوح مشخص شود؛ به طور مثال 1:2 Mark که در آن باید به «خداوند» به عنوان گوینده تصریح شود.
22. استفاده از علامتهای نقل قول باید به گونهای باشد که منطبق با نحوه کاربرد آنها در زبان گیرنده باشد.
23. در صورت لزوم، در هر موردی که موقعیت خاص ایجاب کند، چنانچه مسئله تغییر در نحوه تأکید مطلب و محتوای آیه و یا ترتیب بیان آن پیش آید، باید واحد اساسی ترجمه را پاراگراف در نظر گرفت.
24. نحوه بهکارگیری کلمات ربط میان جملات باید به گونهای باشد که مطابق نحوه کاربرد آنها در زبان گیرنده باشد.
25. در مواردی که اشارات سوم شخص (غایب) به اول شخص (حاضر) باعث ابهام میشود باید از اول شخص مفرد استفاده کرد.
26. در مواردی که اول شخص جمع به اول شخص مفرد اشاره دارد باید از شکل اول شخص مفرد استفاده کرد.
27. در بیان حالتهای روایی، به منظور حفظ طراوت روایات باید از سبکی استفاده کرد که در آن از زمان حال ساده استفاده شود.
28. در ساختارهای مجهول، در مواردی که در زبان گیرنده، کننده کار (agent)کاملاً مشخص نباشد، باید یا کننده کار (فاعلِ فعل) را به جمله اضافه کرد، و یا جمله را از حالت مجهول به حالت معلوم برگرداند.
29. فقط در مورد عناوین باید همخوانی دستوری اجزای کلام (concord classes) را تغییر داد.
30. در مواردی که حقیقتاً ابهام، ایهام یا کژتابی وجود دارد (چه در متن اصلی و چه در متن ترجمه شده) باید یکی از دو مورد را در متن و دیگری را در حاشیه یا پانوشت مشخص ساخت.
31. در مواردی که نوعی حذف ِ(ellipsis) چه حذف به قرینه لفظی یا معنوی و جز آن ـ وجود داشته باشد، باید در ترجمه متناسب با ضروریات زبان گیرنده حذفها را آشکار کرد و شکل اصلی آنها را به کار برد.
32. اسامی خاص باید در مجموع متناسب با ساختارهای واجی زبان گیرنده و با ملاحظه الگوهای هجایی، ترتیب واکهها (vowels) و با در نظر گرفتن طول واژهها آوانگاری شوند. اما در مورد اسامی خاص رایج و مصطلح املای آنها را میتوان متناسب با الگوهای زبان رایج منطقه به کار گرفت.
اصول مرتبط با ویژگیهای تکمیلی ترجمه
33. در مواردی که به اطلاعات تکمیلی نیاز باشد (مانند بازی با کلمات یا صنایع ادبی، ذکر جزئیات تاریخی، بیان تفاوتهای فرهنگی و...) باید این گونه اطلاعات به صورت توضیحاتی در پانوشت (ها) ذکر و در صفحه مربوطه گنجانده شود.
34. تمام اصطلاحات فنی باید در واژهنامه شرح داده شوند.
35. تمام اصطلاحات مربوط به اوزان و مقادیرِ ناشناخته، باید در جدولی مخصوص اوزان و مقادیر توضیح داده شوند.
36. برای توضیح و تشریح وضعیت عوارض جغرافیایی عمده، باید نقشههایی نیز به ترجمه ضمیمه شود.
37. عناوین بخشهای گوناگون کتاب مقدس باید مبتنی بر عنوانبندیهای منتشر شده از سوی اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس باشد.
38. باید تصاویر و عکسهایی که مورد توجه و علاقه خوانندگان زبانِ گیرنده است نیز به ترجمه افزوده شود.
39. عناوین کتابها و اسفار کتاب مقدس باید به صورت کامل درج شود. به طور مثال، به جای Gospel of Matthew (انجیل متّی) باید عنوان اصلی و کامل آن را بدین صورت نوشت: Good News about Jesus Christ as Written by Matthew (انجیل عیسی مسیح به روایت متّی).
40. در مورد نظام ارجاعدهی، باید از نظام ارجاعدهی پیشنهادی اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس استفاده کرد.
هر طرح ترجمه باید علاوه بر بیان اصولِ کاری خود، مجموعهای مدون از راهکارهای خود را نیز از ابتدا مشخص سازد. چنانچه توافق اولیه و اصولی در مورد راهکارها در همان ابتدای برنامه صورت گیرد، باعث خواهد شد که از سوءتفاهمهای بسیاری پیشگیری گردد و به پیشرفت کار نیز کمک شایان توجهی شود. راهکارهای اجرایی مزبور باید چندین جنبه اساسی کار را مد نظر قرار دهند: 1) اختیارات و مسئولیتهای افراد و گروههای مختلف دست اندرکار برنامه. 2) نحوه هماهنگ ساختن کار شرکت کنندگان مختلف طرح. 3) چگونگی آغاز به کار بخشهای گوناگون طرح. 4) روشهای تصمیمگیری. ما در ادامه این مقاله برخی از این راهکارهای اجرایی را به طور مستقل مورد بحث قرار خواهیم داد.
آمادهسازی پیش نویسهای اولیه
برای آمادهسازی پیشنویسهای اولیه دو اصل مهم باید مورد توجه قرار گیرد. نخست اینکه هر کس رسماً به عنوان مترجم معرفی میشود، باید در آمادهسازی پیشنویسها مشارکت داشته باشد، چرا که هیچ فردی مجاز نیست از این امتیاز برخوردار باشد که نسبت به کار دیگران انتقاد کند ولی کار شخص وی مورد انتقاد دیگران قرار نگیرد. نکته دوم اینکه پیشنویسهای اولیه را مترجمانی آماده سازی میکنند که به صورت انفرادی، و نه در قالب یک کمیته، کار میکنند. ترجمه چنانچه در قالب یک کمیته صورت گیرد، نه تنها فوقالعاده ناکارآمد و باعث اتلاف وقت میشود، بلکه به ندرت باعث ارائه سبکی قابل قبول میگردد.
به طور معمول، بهترین و مؤثرترین راهکار اجرایی ترجمه کتاب مقدس این است که با توجه به سلیقه و ذوق مترجمان و تواناییها و وقت آنان، ترجمه هر جزء یا بخش خاص به یک نفر واگذار شود. سپس مترجم نیز شخصاً پیشنویس اولیه ترجمه سهم خود را آماده خواهد کرد. توصیه میشود که از تفکیک کتابها و سفرهای کتاب مقدس و واگذاری آنها به افراد مختلف خودداری شود، چرا که در این صورت سبک به دست آمده بسیار ناهماهنگ خواهد بود. همچنین باید کوشید که به گونهای عمل نشود که یک متن در اختیار چندین مترجم قرار گیرد و پس از نتیجه کار آنها یک متن تلفیقی به دست آید. این کار بیهوده است، به دلیل اینکه هر فردی طبیعتاً در چنین مواردی هم از نتیجه کار خود دفاع میکند و هم از کار دیگران عیب و ایراد میگیرد. بنابراین توصیه میشود برای تعیین تکلیف ترجمه بخشهای مختلف کتاب مقدس فوراً اقدام به تفکیک کامل عهد عتیق (تورات) و عهد جدید (انجیل) نشود، بلکه به تدریج بخشهای گوناگون آن به افراد معدودی واگذار شود، چرا که ممکن است برخی افراد برخلاف انتظاری که از آنها میرود رفتار کنند و توانایی قابل توجهی نداشته باشند. برخی دیگر نیز ممکن است در انجام کار و سهم خود بیش از اندازه تعلل و تأخیر کنند. نحوه پیشرفت کار باید به صورتی نباشد که تصمیمات مربوط به تعیین مسئولیتهای افراد مختلف باعث تأخیر در انجام امور گردد.
تأکید میشود که باید در مورد طرحهایی که انجمنهای کتاب مقدس در آنها مشارکت مالی داشتهاند ابزارهای مناسبی به کار گرفته شود تا از این طریق بتوان تحویل مداوم کارِ انجام شده از سوی مترجمان را تضمین نمود. در این زمینه، در موارد گوناگون حداقل از دو روش استفاده شده که نتایج این دو روش گاه متوسط و گاه بسیار عالی بوده است. در این دو روش، معیار کار یک سهم مشخص در نظر گرفته میشود، یعنی مقدار معینی از ترجمه که باید در زمان معینی به پایان برسد. در یکی از دو روش، در زمانی که سهم ترجمه مترجم برای وی مشخص شد و به وی ابلاغ گردید، در همان زمان هم مهلتی نهایی برای او تعیین میشود که حداکثر تا آن زمان باید پیشنویس ترجمه اولیه خود را تحویل دهد، ولی بر اساس دیدگاه دوم برای انجام سهم کاری که بیش از اندازه متعارف باشد، برای مترجم پاداشهای مالی در نظر گرفته میشود و به وی اهدا میگردد. در هر صورت، هر یک از دو روش فوق به کار گرفته شود، باید نحوه کار به ترتیبی باشد که حتماً مترجمان توجیه شوند که زمانِ در نظر گرفته شده برای کار آنها چه قدر است.
بازبینی پیش نویسهای ترجمه اولیه
به محض اینکه پیشنویسهای اولیه ترجمه آماده شد، باید نسخههایی از آن را جهت مطالعه و بررسی مترجمان دیگر نزد آنها فرستاد. این نکته به این معناست که همزمان با پیشرفت طرح، مترجمان وقت خود را به صورت متناسب بین انجام کار خلاق و اصلی خود از سویی و مطالعه و بررسی کار دیگران از سوی دیگر تقسیم میکنند. در این مورد نیز، به منظور پیشگیری از تأخیر در انجام کار، باید برای هر یک از مترجمان جهت اظهار نظر در نحوه عملکرد دیگران ضربالاجلی تعیین کرد تا در آن محدوده زمانی نظر خود را اعلام نمایند. همچنین باید نظرات هر یک از مترجمان همکار را برای مترجم اصلی فرستاد تا وی نیز در ادامه، تمامی پیشنهادات اصلاحی جزئی یا کلی را در کار اعمال کند. در ملاقاتها و نشستهای مقطعی مترجمان نیز میتوان توصیههایی را که مترجم اصلی نپذیرفته یا توصیههای متعددی را که دیگر مترجمان نمودهاند به بحث همگانی گذاشت.
در اولین فرصتی که کمیته مترجمان گردهم میآیند، باید مسائل و مشکلاتی را که توسط منشی طرح برای آنها طبقهبندی شده است مورد بحث و بررسی قرار دهند. بدیهی است این اقدام باعث خواهد شد که به بهترین وجه از اتلاف وقت جلوگیری شود. ضمناً بهتر است اعضای کمیته وادار شوند تا همگی تمام متن ترجمه شده را مورد مطالعه قرار دهند تا اگر در بررسیهای انفرادی نکتهای مورد توجه قرار نگرفته است، در حضور جمع اعضای کمیته مورد بررسی قرار گیرد. البته ضرورتی ندارد که مترجمان در نخستین جلسه خود که به بحث ترجمه عبارات و متنهای مختلف میپردازند تصمیمات نهایی و الزامآوری اتخاذ کنند. طبعاً بسیاری از این مسائل زمانی که بازبینان و گروه مشورتی فرصت مطالعه پیشنویسها را بیابند باردیگر در پیش روی آنها قرار خواهد گرفت. در هر حال، برخی از این متنها درفرایند بازبینیِ انسجام ترجمههای مختلف، بار دیگر توجه مترجمان را به خود جلب خواهد کرد.
مترجمان شرکت کننده در کمیته باید بکوشند در بیشتر موارد به اجماع و اتفاق نظر دست یابند؛ هر چند این امر در همه موارد امکانپذیر نیست. در برخورد با مسائلی که اهمیت کمتری دارند نیز بهتر است در پارهای موارد برای اتخاذ تصمیم از شیوه رأیگیری استفاده شود. اما در مواردی که مسئلهای جدی باعث اختلاف نظر اعضای گروه میشود، توصیه میگردد که آن مسئله خاص را موقتاً کنار بگذارند تا بتوانند با مشاور ترجمه در آن زمینه به بحث و تبادل نظر بپردازند. چنانچه متنهایی از کتاب مقدس را که دارای دشواریهایی در ترجمه هستند بتوان با مشاور ترجمه، کمی پیش از جلسات بحث تبادل نظر، مورد بحث قرار داد، در آن صورت متوجه خواهیم شد که اغلب این موارد به راحتی قابل حل و فصلاند و نیازی به کسب تکلیف از مشاور ترجمه نیست. دلیل این امر آن است که معمولاً در گرماگرم مباحثات، اهمیت این مسائل بیشتر از زمانی است که چندین روز یا هفته گذشته و تجارب بیشتری حاصل شده و مسائل در یک چهارچوب گستردهتر مدنظر قرار گرفته است. مترجمان باید به یاد داشته باشند که میتوانند همیشه از کمکهای مشاور ترجمه در حل مشکلات خود بهره گیرند؛ خواه این مشکلات، مشکلات فنی ترجمه باشد و خواه مشکلات مربوط به تشکیلات سازمانی متولی امر ترجمه کتاب مقدس. دوایر ترجمه انجمن کتاب مقدس هیچ تلاشی برای اعمال نظر خود به عمل نخواهند آورد، ولی معمولاً آمادگی دارند تا بر اساس تجارب قبلی خود که در زمینه طرحهای مشابه و مشکلات مشابه بودهاند به یاری مترجمان بشتابند و با آنها تشریک مساعی کنند.
نقش بازبینان ترجمه و گروه مشاوران
پس از آنکه مترجمان بر اساس مراحل فوق الذکر، پیشنویس مرحله دوم خود را آماده کردند، یک نسخه رونوشت از آن تهیه میکنند و برای بازبینان میفرستند تا آن را مطالعه کنند و پس از یک دوره زمانی مشخص، نظرات اصلاحی خود را همراه با آن برایشان ارسال نمایند. در پارهای موارد، در این مرحله، پیشنویس نیز در بین اعضای مشاوران توزیع خواهد شد، هرچند در موارد دیگر، گروه مشاوره در یک مرحله دیرتر وارد کار میشود.
طبیعی است که همه بازبینان وقت خود را به یک اندازه به بررسی ترجمهها اختصاص نمیدهند، و اصولاً گاه بسیاری از اعضای گروه مشاوره نیز پاسخی نمیفرستند. اما چنانچه گزینش بازبینان به صورت مناسبی انجام گرفته باشد و آنها در مورد وظایف و مسئولیتهایشان به درستی توجیه شده باشند، در آن صورت کارشان فوقالعاده سودمند و مثمر ثمر واقع خواهد شد.
اگر بخواهیم بهترین نتیجه را از نظرات بازبینان و گروه مشاوران به دست آوریم، باید مترجمان از منشی طرح یا هماهنگ کننده آن (در صورتی که چنین فردی وجود داشته باشد) درخواست کنند تا نظرها و نظرگاهها بازبینان و اعضای گروه مشاوره را به دقت مورد مطالعه قرار دهند و آنها را دسته بندی کنند. در غیر این صورت میتوان با انتخاب یکی از مترجمان این کار را به او واگذار کرد. به این ترتیب، مترجمان میتوانند به صورت سنجیده، و در یک مرحله، تمام نظرهای گوناگون در مورد یک آیه خاص را مورد بررسی قرار دهند یا پیشنهادهای مربوط به یک نوع عبارتپردازی خاص و یا ساختار نحوی معین را تجزیه و تحلیل کنند.
در برخی موارد ممکن است بعضی از بازبینان برای اظهار نظر در مورد مسائل سبکشناختی دارای تواناییها و صلاحیتهای بسیار بالایی باشند. بنابراین، در این گونه موارد بهتر است نظرات این گونه بازبینان به صورت جدی مد نظر قرار داده شود، که این کار بهخصوص در مورد اقدامات اساسی مربوط به نسخه نهایی ترجمه از اهمیت برخوردار است. مترجمان باید پس از اعمال توصیههای متخصصان سبکشناسی در اعمال هرگونه تغییری از خود خویشتنداری نشان دهند، چرا که اگر تغییرات دیگری در شکل و قالب ترجمه پس از این مرحله صورت گیرد، سهم عمده ارزش کار او ضایع خواهد شد.
ضمناً دوباره یادآور میشویم که نقش بازبینان و گروه مشاوره در مقایسه با مترجمان عبارت است از ارائه مشاوره و تکمیل و بهبود کار آنها. طبق تعریف، مترجمان تنها افرادی هستند که میتوانند وقت و توجه خود را به طور کامل وقف ترجمه نمایند، و در صورتی که گزینش آنها به شکل مناسبی صورت گیرد، آنها شایستهترین افراد طرح هستند و بیشترین سهم کار را انجام میدهند. بنابراین، تصمیمگیری نهایی امور ترجمه نیز با آنهاست. از دیگر اصول مهم این طرح آن است که مسئولیت انجام کار و وظیفه تصمیمگیری نیز در هر موردی بر عهده مترجم است، ولی چنانچه ثابت شود که مترجم در برابر رأی و نظر مشورتی اکثریت بازبینان از خود مقاومت نشان میدهد، میتوان برای داوری از مشاور ترجمه دعوت به عمل آورد.
در برخی طرحها بازبینان اصرار دارند که به شکل مجموعه و در یک کمیته گرد هم جمع شده و کل پیشنویس ترجمه را آیه به آیه مورد بررسی قرار دهند. این رویکرد، رهیافت چندان مطلوبی نیست. در چنین مواردی نه تنها کمیته ساعتها وقت خود را صرف جزئیات بیهوده میکند، بلکه نتایجی که نهایتاً از این گونه بحثها حاصل میشود به اندازه کار خود مترجمان نیز ارزش ندارد. در هر صورت، هم بازبینان و هم گروه مشاوره باید به یاد داشته باشند که کار آنها سانسور مطالب نیست.
آماده سازی نهایی نسخه دستنویس ترجمه
هنگام آمادهسازی دستنویس و نسخه نهایی ترجمه، باید با دقت هرچه تمامتر دستورالعملهای وضع شده از سوی انجمن کتاب مقدس مراعات شود، چرا که دقت در این مرحله میتواند باعث صرفهجویی فراوان در وقت شود و نهایتاً منجر به ارائه اثر چاپ شده قابل قبولی گردد. مشاور ترجمه نیز باید بکوشد تا شیوهنامه کوچکی را با عنوان «چگونگی آماده سازی نسخه نهایی ترجمه» در اختیار مترجمان قرار دهد. در این شیوهنامه مختصر، جزئیات راهکارهای مربوط به رعایت مطلوب سبک و ظاهر کار تشریح شده است.
چگونگی نمونهخوانی
نمونههای آماده چاپ ترجمه را باید با چنان دقتی آماده کرد که احتمال هرگونه تغییر اساسی در ویراستاری را تقریباً به صفر برساند. اعمال اصلاحات ویراستاری در مراحل نهایی چاپ، گاه هزینههای فوق العاده هنگفتی را بر مؤسسه تحمیل میکند. در نتیجه، در این مرحله باید فقط اصلاحات صددرصد ضروری پذیرفته شوند.
نمونهخوانی نسخههای ترجمه آماده چاپ باید حداقل در دو مرحله انجام شود ؛ مرحله اول از نظر محتوایی (یک نفر با صدای بلند نسخه ترجمه را میخواند و یک نفر دیگر با دقت نمونه را از نظر میگذراند) و مرحله دوم از نظر شکلی، مانند دقت در چگونگی درج شمارهها، فرورفتگیهای اول پاراگراف، علایم سجاوندی، املای کلمات و نظایر آنها. دستورالعملهای کامل و مفصل مربوط به روشهای مطالعه نسخهها و نشانهگذاری روی نمونهها از طرف انجمنهای کتاب مقدس فراهم شده که در موارد ضروری در اختیار قرار داده میشوند.
نتایج بحث
تردیدی نیست که چنانچه در فرایند ترجمه، تنها از طریق وضع اصول معتبر و راهکارهای استاندارد میتوانستیم حصول نتایج مثبت و رضایتبخش را تضمین کنیم، این وضعیت بسیار مطلوب و پسندیده بود. یقیناً بیان اصول و رهنمودهای مورد کاربرد در آغاز هر ترجمه، کاری است مثبت و سازنده و مفید، اما تا زمانی که ویژگیهای محسوس وعینی دیگری ـ که یقیناً از اعلام یک رشته قواعد صوری اهمیت بیشتری دارند ـ در اختیار ما نباشد، این اصول و راهکارها به هیچ وجه گرهی از کار ما باز نخواهد کرد. در واقع، ضروریات اصلی و اساسی ترجمه کتاب مقدس عبارتند از:
1. تواضع و فروتنی (به عنوان عنصر اصلی هر تحقیق واقعاً علمی)
2. سعه صدر در برخورد با پیشنهادهای دیگران
3. برخورداری از حساسیت معنوی
4. احترام عمیق نسبت به کلام خداوند در کتاب مقدس
5. برخورداری از روحیه عشق به تبلیغ و اشاعه کلام الهی، که خود به تنهایی عشق به خواننده ترجمه را عملی ساخته و نهایتاً ارائه ترجمهای پرمعنا را امکانپذیر میسازد.
در هر حال، باید دانست که مشکلات واقعی ترجمه بیش از آنکه به فن ترجمه ارتباط داشته باشد به عناصر انسانی و معنوی برمی گردد. راه حل نهایی مشکلات ترجمه کتاب مقدس نیز با متحول ساختن روح و روان آدمی میسر میگردد.
نخستین دلیل این امر، به نقش فزاینده کلیساها در تعیین زبانهای نیازمند ترجمه کتاب مقدس، و همچنین به نقش آنها در تعیین عوامل اجرایی آن مربوط میشود. دلیل دیگر که رابطه تنگاتنگی با این امر دارد این است که در حال حاضر تعداد ترجمههایی که توسط گویشوران بومی زبانهای گیرنده (receptor languages) انجام میگیرد به سرعت در حال افزایش است. حتی در مواردی که هنوز افراد غیر بومی در این فرایند فعالانه شرکت دارند، این نکته بیش از پیش مورد تأیید قرار گرفته که فقط گویشوران بومیِ کاملاً مسلط و توانا قادرند به اندازه کافی بر ظرایف معناشناختی (Semotactic) و سبکی زبان مبدأ تسلط داشته
______________________________
* Nida, E. A., and C.R.Taber, The Theory and Practice of Translation, Leiden: E. J. Brill, 1969.
________________________________________
باشند و ترجمههایی قابل فهم ارائه دهند. به همین دلیل، در این گونه موارد مترجمان واقعی در حقیقت همان گویشوران بومی هستند، در صورتی که افراد خارجی شرکت کننده در این برنامه بیشتر در نقش دستیار و راهنمای تفسیری ایفای نقش میکنند. دلیل سوم که تا حدودی ناشی از بهبود مداوم روابط بین کلیساها و هیئتهای تبلیغی گوناگون است این است که امروزه توجه به اولویتها و همکاریِ بین کلیسایی از اهمیت فزایندهای برخوردار شده است.
البته هنوز در بسیاری از مناطق جهان تعداد نسبتاً زیادی از نخستین ترجمههای پیشگام کتاب مقدس به زبانهای گیرنده ـ زبان بومی هر جامعه زبانی ـ با استفاده از روشی سنّتی صورت میگیرد که در جریان آن یک مبلّغ دینی با کمک یک راهنمای بومی اقدام به این امر میکند. اما نکته اینجاست که حتی در این گونه موارد نیز خوشبختانه تمایل شدیدی نسبت به ارتقای نقش راهنمای بومی به چشم میخورد. اما به هر حال، با توجه به اینکه این وضعیت به سرعت در حال تغییر است و روش مورد نظر نیز در حال منسوخ شدن است و غالباً از شیوههای تخصصی استفاده میشود، ما در این مقاله به آن مورد نخواهیم پرداخت.
پیش از ارائه طرح عملیاتیِ توصیه شده از سوی «اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس» (The United Bible Societies) یک نکته دیگر را باید یادآور شویم و آن اینکه همیشه باید بهترین طرح را با توجه به ویژگیهای خاص هر موقعیت به صورتی هوشمندانه و قابل انعطاف به کار گرفت. دلیل این امر نیز آن است که عامل انجام این کار افراد هستند؛ افرادی که دارای شخصیتها و تواناییهای متفاوتند و عادت کردهاند که طرحهای جمعی را در چارچوب هر نظامی که زاییده فرهنگهای آنان است به مرحله اجرا درآورند. به هرحال، هر طرحی اگر به صورت خشک و تغییرناپذیر در همه شرایط به یک نحو مورد استفاده قرار گیرد، نتایج مطلوبی به بار نخواهد آورد. به همین دلیل، طرحی هم که در ادامه این مقاله ارائه میشود، درواقع برآیند نوعی اتفاق نظر عملی مبتنی بر تجربه انجمنهای کتاب مقدس در انجام صدها مورد از این گونه طرحها در سراسر دنیاست، و یقیناً هدف ما نیز این است که محتوای مطالب مقاله و جزئیات طرح عملیاتیِ ارائه شده متناسب با نیازها و امکانات هر مورد خاص مورد بهره برداری قرار گیرد.
ما در این مقاله و طرح پیشنهادی مندرج در آن، در موارد بسیاری از فردی با عنوان «مشاور ترجمه اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس» نام خواهیم برد. منظور از این عنوان، فردی است متخصص و صاحب نظر که از طریق اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس به کلیساها معرفی میشود تا در تدوین و برنامهریزی طرح ترجمه کتاب مقدس و نیز بهکارگیری توصیههای ارائه شده به آنها یاری دهد، و طبعاً این فرد تا پایان طرح ترجمه بههمکاری خود با این مترجمان ادامه خواهد داد.
تعیین نیاز به ترجمه کتاب مقدس
بیش از اقدام به اجرای هرگونه طرح ترجمه کتاب مقدس، ضروری است تا نیاز به انجام آن مورد تحقیق کامل قرار گیرد. این نکته، هم در مورد زبانهایی صدق میکند که اصولاً کتاب مقدس به آن زبانها ترجمه نشده و هم در مورد زبانهایی که فقط ترجمه بخشهایی از کتاب مقدس در آنها وجود دارد. زبانهایی که ترجمه کتاب مقدس به آنها به شکل مطلوبی صورت نگرفته نیز مشمول همین قاعدهاند.
در گذشته، محافل مسیحی عموماً بر این اعتقاد بودند که تمام زبانهای دنیا نیازمند ترجمه کتاب مقدساند. جدیدترین گمانهزنیهایی که بر اساس دادههای موثق ولی پراکنده صورت گرفته، نشان دهنده این است که در حال حاضر در سراسر جهان رقمی بین چهار تا پنج هزار زبان، و رقمی بسیار بسیار بیشتر گویشهای متفاوت وجود دارد، و این در حالی است که تاکنون کتاب مقدس فقط به حدود 1500 زبان ترجمه شده که سخنگویان این زبانها رقمی معادل 97% جمعیت جهان را تشکیل میدهند. حال چنانچه برداشت قبلی و سنّتی ما از ارقام و آمار مربوط به ترجمه کتاب مقدس درست باشد، در آن صورت ما هنوز حدود 2500 تا 3500 زبان داریم که کتاب مقدس باید به آنها ترجمه شود؛ هرچند سخنگویان آن زبانها رقمی فقط در حدود 3% جمعیت جهان را تشکیل میدهند.
اما به راستی آیا ما کتاب مقدس را به خاطر زبانها ترجمه میکنیم یا به خاطر سخنگویان آن زبانها؟ مردم نه تنها به وسیله زبان سخن میگویند، بلکه در اغلب موارد با تسلط بر بیش از یک زبان سخن میگویند، و نسبت به زبانهای مورد استفاده خود نیز دارای نظرات گوناگونی هستند. بنابراین، برای توجیه ترجمه کتاب مقدس، تنها توجه به صرف وجود یک جامعه زبانی کافی نیست، بلکه عوامل دیگری مانند تنوع زبانهای موجود در آن جامعه، دیدگاههای زبانی ـ اجتماعی مردم و ضرورت مذهبی چنین امری نیز باید مد نظر قرار گیرد. واقعیت این است که در موارد بسیاری مردم میتوانند از چاپهای قبلی کتاب مقدس در جوامع خود استفاده کنند، چرا که مثلاً ممکن است در جامعه آنها زبانهای مختلف باهم ارتباط تنگاتنگی داشته و یا ممکن است اصولاً بیشتر مردم دو زبانه باشند. طبیعتاً، در این گونه موارد واقعاً نیازی به تعدد بخشیدن به ترجمه کتاب مقدس نیست. از سوی دیگر، اگر این مردم در انجام مراسم نیایش خود مرتباً از زبان مادری خویش استفاده میکنند و دسترسی به ترجمه کتاب مقدس به زبان دیگری ندارند، تردیدی نیست که باید از ترجمهای از کتاب مقدس به زبان مادریشان برخوردار گردند.
در مواردی که ترجمه کتاب مقدس در جامعه وجود دارد ولی ترجمهای کاملاً مطلوب نیست، باید برای تعیین دقیق ضرورتها شرایط محیط به دقت مورد تحقیق قرار گیرد، و چنانچه تحقیقاتِ انجام شده توسط مشاور ترجمه بیانگر این باشد که مشکل ترجمه موجود فقط گزینش نادرست یکی دو واژه و اصطلاح کلیدی است ولی زبان و سبک ترجمه در کل کاملاً رضایتبخش است، دراین صورت شاید بهتر باشد که ترجمه رایج مورد بازبینی قرار گیرد. ولی در بیشتر مواردی که کتاب مقدس چنان که باید و شاید مورد استفاده قرار نمیگیرد، این مشکل حادتر است و بازبینی ضرورت بیشتری دارد. در پارهای موارد نیز ترجمه به صورت تحت اللفظی انجام شده و بسیاری از عبارات آن نامصطلح و ثقیلاست. زبان آن نیز آنچنان قدیمی است که مردم به ناچار عطای خواندن کتاب مقدس را به لقای آن میبخشند. در پارهای موارد نیز رسم الخط ترجمه آنچنان نامطلوب است که خواندن آن برای مردم بسیار دشوار است. برای پی بردن به این گونه کاستیهای ترجمهها میتوان با استفاده از روشهای شناخته شده زبانشناختی بررسیهای مفصلی در مورد متون موجود انجام داد.
در چنین مواردی توصیه میشود که به جای تجدید نظر در ترجمه، از روش ترجمه جدید استفاده شود، چرا که در بسیاری از جوامع، واژه «تجدید نظر» خود به خود باعث آزردگی خاطر مردم میگردد، زیرا به زعم مردم عادی بازبینی و تجدید نظر به معنای تغییر و تحریف است و طبعاً این امر وحیانی بودن و حجیّت کتاب مقدس را مورد تردید قرار میدهد. علاوه بر این، با توجه به اینکه تجدید نظر به معنای تغییر جزئیات است، تشخیص پارهای تغییرات کاری ساده است و نیروهای سنتگرای هر جامعهای بیدرنگ میتوانند بهانه به دست آورند تا ایجاد آن تغییرات را مورد تهاجمات خود قرار دهند. بههمین دلایل است که میگوییم یک ترجمه جدید آنچنان با ترجمههای قدیمی تفاوت دارد که کمابیش باعث خلع سلاح نیروهای سنّتی جامعه میگردد، و چنانچه ترجمه جدید به خوبی صورت گیرد، مردم چنان از آن استقبال خواهند کرد که تا حد زیادی از عدم تأیید و ناخرسندی سنّتگرایان کاری ساخته نخواهد بود.
در اینجا باید یادآوری کنیم که تجدید نظر در یک ترجمه مشکلات و دردسرهایی فنی نیز با خود به همراه خواهد داشت. اولاً با توجه به اینکه در تجدید نظر، جزئیات مورد حک و اصلاح قرار میگیرند، طبعاً در مورد موافقت یا مخالفت با تغییر برخی جزئیات زمان زیادی صرف میشود و بدیهی است زمانی که صرف اِعمال هر یک از این موارد جزئی میگردد، کمتر با اهمیت و ضرورت آن تناسب دارد. ثانیاً بسیاری از مسائل مهم ترجمههای موجود به ساختار و سبک کلی آنها مربوط میشود، نه به گزینش برخی واژههای خاص. به عبارت دیگر، در این گونه موارد، آنچه نیازمند تصحیح است انسجام کلی متن و چگونگی عرضه اطلاعات است، و انجام چنین کاری هیچ گاه به صورت جزء جزء و ذره ذره امکانپذیر نیست. درواقع، تجدید نظر در یک ترجمه نامطلوب به رنگ زدن روی لکههای باقیمانده بر یک دیوار شباهت دارد که لکههای جدید با لکهها و ظاهر قبلی دیوار تناسب ندارند و به همان اندازه نامطلوب به نظر میرسند. از این روست که توصیه میشود رنگآمیزی کل دیوار تغییر یابد.
اولویتهای ترجمه کتاب مقدس
صرف نظر از اینکه چه تعریفی باید برای «ترجمه کتاب مقدس» ارائه شود، در هر صورت آشکار است که این امر خطیر تا سالها وقت و توان مسیحیان را به خود اختصاص میدهد و منابع بسیاری از آنان مورد استفاده قرار میگیرد. با این فرض، ضروری است که اولویتهایی تعیین گردد تا در هر موقعیت فرضی از امکانات و نیروهای موجود به بهترین وجه استفاده شود. این نکته به ویژه در مواردی که انجمنهای کتاب مقدس فعّالانه در آن درگیرند صدق میکند. در همین راستا، اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس راهکاری را تعیین نموده است که عوامل زیر در آن مد نظر قرار گرفتهاند: 1. زمینه وبافت اجتماعی کاربرد زبان مربوطه 2. برنامهریزی اجرایی طرح مورد نظر 3. (در مورد طرحهای در حال اجرا) کیفیت اجرای طرح.
1. زمینه و بافت اجتماعی کاربرد زبان مربوطه
برای ارزیابی زمینه و بافت اجتماعی زبان مورد نظر، سه نکته باید مد نظر قرار گیرد. نکته اول، گستردگی تعداد سخنگویان زبان و نیز نقش آن زبان در جامعه مربوطه است. در صورت تساوی همه نکات دیگر، اولویت با زبان بزرگتر و زبانی است که سخنگویان بیشتری دارد. در مواردی نیز اولویت با زبان ملی یا رسمی است، و در پارهای دیگر از موارد اولویت با زبانی است که سخنگویان آن بنا به عللی قادر به مراوده مؤثر در زبان دیگر نیستند. عامل دیگرِ اهمیت کاربردی یک زبان مفروض، میزان بهرهبرداری از آن در رسانههای همگانی مانند رادیو، تلویزیون و نشریات است. به همین دلیل، معیارهای مورد نظر باید هم دربرگیرنده ملاحظات دقیق جمعیتشناختی گستردگی ابعاد زبان و هم متضمن بررسی جایگاه رسمی آن در جامعه مربوطه باشد. همچنین، این راهکار به این حقیقت اذعان دارد که در بسیاری از موارد مردم عملاً دو زبانهاند، ولی از نظر توانایی مؤثر کاربرد یکی از زبانهای رایج جامعه خود ـ البته در شکل مکتوب آن ـ با یکدیگر تفاوت دارند؛ یعنی اینکه گروهی علاقه به شکل مکتوب یک زبان خاص دارند و گروهی دیگر نسبت به آن بیعلاقهاند. البته بهرهبرداری از این قاعده به این معنا نیست که در حال حاضر اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس عملاً در حال تلاش برای پیشگیری از ترجمه کتاب مقدس به بسیاری از زبانهای کوچک دنیا باشد. منظور فقط این است که صرفاً یادآور شویم که گستردگی ابعاد زبان و نقش آن در جامعه مربوطه، عامل مهمی در تعیین اولویتهای ترجمه با استفاده از منابع و امکانات محدود است.
عامل دوم در ارزیابی موقعیت اجتماعی هر زبان، امکان توزیع تیراژ ترجمه در آن زبان است. بدیهی است که چاپ و انتشار ترجمهای که نه خریداری خواهد داشت و نه خوانندهای، هیچ ارزشی ندارد. اینجاست که آمار باسوادان و بیسوادان جامعه و در صورت امکان شمارگان چاپ آن باید در نظر گرفته شود.
عامل سوم، توجه به میزان امکان استفاده جامعه مسیحیمذهب محیط است. انجمنهای کتاب مقدس با در نظر گرفتن همین عامل میکوشند تا برای هر یک از ترجمههای بعدی و مورد نظر از کتاب مقدس، عواملی مانند علاقه و انگیزه جوامع مسیحیمذهب، امکان بهرهبرداریهای گروههای تبشیری و نیز گستردگی احتمالی استفاده از آن را مورد مطالعه و دقت نظر قرار دهند.
2. برنامه ریزی
دومین زمینه گستردهای که در تعیین اولویتها مورد ارزیابی قرار میگیرد، زمینه برنامهریزی است. در اینجا نیز سه عامل مورد توجه قرار میگیرد. از نظر گونههای ترجمه، برخلاف ترجمههای تجدید نظر شده یا قدیمی، اولویت با ترجمههایی است که یا جدید است و یا برای اولین بار انجام میشود. و از نظر سطح زبانِ مورد استفاده در ترجمه نیز اولویت با استفاده از زبان معمولی و یا زبان عامیانه است و نه ترجمه مبتنی بر زبان ادبی یا ادیبانه. ترجمههای مبتنی بر استفاده از زبان سنّتی و حوزوی (ecclesiastical language) از اولویت کمتری برخوردار خواهند گردید، وبالاخره اینکه تلاش میشود تا تواناییها، صلاحیتها و خبرگی مترجمان بالقوه و سلامت روش کاری و سازماندهی امور کاری آنها مورد ارزیابی قرار گیرد.
3. چگونگی اجرای طرح
زمانی که طرح وارد مرحله اجرایی گردید، مرتباً از نظر کیفیت و کارآیی عملی مورد ارزیابی قرار میگیرد. بدیهی است که انجمنهای کتاب مقدس این اولویتهای خود را در خلأ قرار نمیدهند، بلکه میکوشند تا معیارهای خود را پس از مشورت با کلیساها مشخص کنند، و باید دانست که از جمله مهمترین معیارها و ملاحظاتی که انجمنهای کتاب مقدس مورد دقت قرار میدهند، دو عامل تمایلات و انگیزههای کلیساهاست.
مشارکت دادن جامعه مسیحیمذهب
در بیشتر نقاط دنیا، حتی در کوچکترین مناطق زبانی، به طور معمول، دو یا سه گروه مسیحی به صورت فعال در کنار یکدیگر زندگی میکنند. در چنین محیطهایی بهتر است اعضای تمامی گروههای مسیحی را در این طرح وارد سازیم. این اقدام نه تنها به دلیل پیشگیری از دوبارهکاری ضرورت دارد، بلکه از آن مهمتر این است که تمامی گروههای مسیحیمذهب، صرف نظر از تفاوتهای عقیدتی و فرقهای، معتقد به یک کتاب مقدساند که همگی آن را منبع معتبر و موثق خود میدانند، و چنانچه در یک زبان، دو یا بیش از دو ترجمه مشابه یا رقیب وجود داشته باشد، در آن صورت این امر به آشفتگی و سردرگمی کشیده خواهد شد، و این به نوبه خود مغایر با تعالیم دین مسیح و مخالف با تبلیغات دینیِ اثرگذار است. در نتیجه، براساس همین ادله، در هر موردی که امکان دارد انجمنهای کتاب مقدس مصراً از کلیساهای دستاندرکار میخواهند تا حداقل در زمینه ترجمه کتاب مقدس با آنان همکاری نمایند. البته این نکته را یادآور میشویم که انجمنهای کتاب مقدس در هیچ موردی نمیتوانند کلیساها را وادار به انجام این کار کنند، چرا که این انجمنها درواقع خود خدمتگزاران نظام کلیساییاند. همچنین این انجمنها به عنوان سازمان نمیتوانند در مورد همکاری میان کلیساها ـ جز در مورد ترجمه، انتشار و توزیع کتاب مقدس ـ موضع رسمی اتخاذ کنند.
در حال حاضر، بسیاری از افراد و مؤسسات کاتولیک و پروتستان وجود دارند که دستاندرکار طرحهای مشترک برای ترجمه کتاب مقدساند. برای آسانتر ساختن این همکاری، سندی با عنوان «اصول راهنمای همکاریِ بین کلیسایی در زمینه کتاب مقدس» نیز فراهم گردیده است. این سند که مشترکاً از سوی اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس و دبیرخانه اعلای واتیکان در امر گسترش وحدت کلیساها منتشر گردیده، با جزئیات تمام، نحوه همکاری و هماهنگی مورد نظر را تشریح نموده است. از فرصت استفاده کرده یادآور میشویم که این سند در حال حاضر به چندین زبان مختلف وجود دارد و میتوان در صورت لزوم نسخهای از آن را از انجمنهای کتاب مقدس دریافت کرد.
یافتن افراد واجد صلاحیت برای اجرای طرح
چنان که پیش از این اشاره کردیم، طرح عملیاتی مورد توصیه انجمنهای کتاب مقدس، در خصوص ترجمه کتاب مقدس قائل به رویکردی مبتنی بر فعالیت گروهی و نه انفرادی است؛ رویکردی که در آن هر یک از اعضای گروه در فرایند این عملیات نقش خاص خود را عملی میکند. در این فرایند، بدون تردید، مهمترین گام، یافتن افراد مناسب برای اجرای طرح است. ولی باید دانست که این گام را نمیتوان صرفاً با تقاضای رسمی از حوزه‌های کلیسایی به منظور معرفی یا انتخاب افراد برای سمتهای سازمانی مختلف عملی ساخت، بلکه باید از طریق جلساتِ مشورتیِ امور ترجمه که در کلیساها و انجمنهای کتاب مقدس برگزار میشود تحقیقاتی ابتدایی را صورت داد.
در این نشستها فردی که مشاور امور ترجمه است، از رهبران گوناگون کلیسایی تقاضا میکند تا پیشنهاد خود را در مورد تواناترین افراد برای ترجمه کتاب مقدس ارائه دهند. سپس وی با یکایک این افراد آشنا میشود و تواناییهای آنها را از نزدیک مورد ارزیابی قرار میدهد، و طبعاً در ادامه این پیگیریها به تدریج برخی از این افراد توانا در ذهنیّت او از برجستگی خاصی برخوردار خواهند شد.
همچنین، وی فرصت خواهد یافت تا این افراد را به صورت انفرادی و در صحنه عمل در کارگاهها و دیگر همایشها از نزدیک زیر نظر بگیرد. در مرحله بعد نیز او نتایج مشاهدات خود را با انجمنهای کتاب مقدس و کلیساهای ذیربط در میان خواهد گذاشت و به صورت غیر رسمی افراد مناسب و مورد نظر خود را به آنها معرفی میکند. هر گاه انجمنهای کتاب مقدس و کلیساها در مورد این انتخاب غیررسمی به توافق دست یافتند، هر یک از کلیساهای دستاندرکار طرح میتوانند در مرحله بعد به طور رسمی مترجمان و بازبینان عضو خود را برای این امر معرفی نمایند. مترجمان و بازبینانِ هر یک از طرحها باید توسط انجمن کتاب مقدس در بخش مربوط به خود به صورت رسمی منصوب و معرفی گردند. لازم است همین شیوه در مورد شرایط اشتغال به کار مترجمان و بازبینان مراعات گردد و ترتیب چگونگی فراغتیابی این افراد از مشاغل عادی خود مشخص شود تا آنها بتوانند با خاطری آسوده به مأموریت خود جامه عمل بپوشانند. همچنین بهتر است در صورت امکان تصریح شود که مترجمان این طرح وظیفه دارند به صورت تمام وقت کارهای محوله را انجام دهند.
1. مترجمان
تجربه به ما نشان داده است که در ترجمه کتاب مقدس، بهترین تعداد برای انجام کار بین سه تا پنج نفر است، زیرا اگر تعداد بیش از این باشد انجام مراحل کار فوقالعاده دشوار و طاقت فرسا خواهد شد. این مترجمان عمدتاً بر اساس صلاحیت گزینش میشوند و به تمایلات طیف سیاسی حوزه کلیسایی آنها توجه نمیشود. در مورد تواناییها و صلاحیتهای این اشخاص نیز باید یادآور شد که این گونه افراد عمدتاً باید دارای دو نوع توانایی باشند. برخی از اعضای گروه باید تواناییهای خاصی را از نظر کاربرد زبانهای کتاب مقدس و نیز تفسیر آن دارا باشند، هرچند ضرورتی ندارد که همه آنها در یک سطح از این استعدادها برخوردار باشند. از طرف دیگر، به رغم اینکه تمام این مترجمان باید با زبان گیرنده کاملاً آشنایی داشته باشند ولی ممکن است تعدادی از آنان به دلیل مهارت و تسلط خاص خود ـ به عنوان نویسندگانی خلاق و آفرینشگر ـ برای ارتباط با مخاطبان عام گزینش شوند. ولی در هرحال ضروری است که تمام این مترجمان از چنان تواناییهای برجستهای برخوردار باشند که برای حوزه کلیسایی خود قابل قبول باشند و خودشان نیز به عنوان مترجم نسبت به یکدیگر با احترام متقابل برخورد کنند. وجود یک مترجم بسیار ضعیف ممکن است به راحتی همه تلاشها را از بین ببرد، چرا که عدم توانایی و عدم صلاحیت وی باعث خواهد شد وی را به سوی دیدگاهی مغرضانه، پرمناقشه و تفرقهانگیز سوق دهد.
در صورت امکان، این مترجمان باید آمادگی داشته باشند تا تمام یا حداکثر وقت خود را صرف ترجمه کنند. دلیل این امر نیز آن است که در موارد بسیاری عملاً دیده شده که چنانچه این مترجمان به صورت پاره وقت انجام وظیفه نمایند، تحقق هرگونه پیشرفتِ رضایت بخش تقریباً ناممکن خواهد شد. در هر صورت، با توجه به ضرورت اکید این طرح، و نیز با توجه به اولویتهای آن باید کوشید تا از اثربخشترین رویکردها استفاده شود. بنابراین، اگر کلیساها به راستی نیاز به ترجمه کتاب مقدس دارند، باید این آمادگی را نیز داشته باشند تا زمان فراغت لازم را در اختیار افراد و نیروهای خود را برای انجام این طرح قرار دهند.
تا چندی پیش، انجمن کتاب مقدس این گونه مترجمان را اصطلاحاً «کمیته ویرایش» مینامید، اما با توجه به اینکه این اصطلاح بسیار گمراه کننده بود، بعدها آن را کنار گذاشتند، به گونهای که امروزه، گاه این مجموعه از مترجمان را اصطلاحاً به عنوان «گروه کار» میشناسیم. واقعیت این است که این مترجمان فقط در زمان محدودی به عنوان کمیتهکار میکنند. سهم عمده کار این افراد به شکل انفرادی صورت میگیرد و هر یک از آنها کار خود را به صورت خاص خود انجام میدهد. اما گاه نیز به صورت گروهی با یکدیگر دیدار میکنند و کارهای خود را مورد مقایسه و ارزیابی قرار میدهند و نسبت به شکل و قالب نهایی ترجمه خود تصمیم میگیرند.
2. بازبینان
معمولاً تعداد بازبینان بین هشت تا ده نفرند و نحوه گزینش آنان نیز به شکلی است که یا به دلیل تواناییشان در زبان اصلی و مطالعات مربوط به کتاب مقدس و یا به دلیل قدرت نویسندگی آنها در زبانِ گیرنده به صورت خاصی گزینش میشوند. آنان غالباً افرادی هستند که از توانایی فنی ـ تخصصی ترجمه برخوردارند، ولی به دلیلِ داشتن مسئولیتهای دیگر و یا به دلیل عدم برخورداری از روحیّه انجام کارِ گروهی قادر نیستند به عنوان مترجمانی کارآمد تلاش کنند.
در برخی از این طرحها یک فرد خاص به عنوان «سَبْک شناس» تعیین میشود. وظیفه سَبْکشناس این است که پیشنویسِ داده شده به بازبینان را بگیرد و پس از مطالعه و بررسی، توصیههای خود را در زمینه اصلاحات سَبْکی در آن اِعمال کند. اما از آنجا که تمام بازبینان نظرات خود را از طریق مکاتبه اعلام میدارند، علیالظاهر کار سَبْکشناس چندان تفاوتی با کارِ بازبینان ندارد. تا پیش ازاین، بازبینان را اصطلاحاً «کمیته بررسی» مینامیدند؛ هر چند با توجه به محدود بودن نقش آنها به عنوان کمیته و با توجه به گمراه کننده بودن آن امروزه دیگر از این اصطلاح استفاده نمیشود. البته ممکن است در پارهای موارد از بازبینان دعوت شود تا دریک نشست دورهم گرد بیایند و درباره مسائلی مانند کمک به رفع نیازهای مترجمان، ارائه طریق نمایند، اما باید دانست که در چنین مواردی آنها حق ندارند در قالب یک کمیته، تمام عملکرد مترجمان را جزء جزء مورد بحث قرار دهند. در هر صورت تأکید میشود که نقش بازبینان مُکمّل و مشورتی است و آنها حق ندارند به صورت یک مجموعه سانسورچی اِعمال نظر کنند.
3. کمیته مشورتی
به طور معمول، کمیته مشورتی با توجه به ابعاد و جمعیت حوزه کلیسایی مورد نظر شامل 25 تا50 نفر میشود، و وظیفه آن علیالاصول در حوزه روابط عمومی است. در واقع، این کمیته عمدتاً به این منظور شکل گرفته تا گروههای مختلف جمعیت حوزه کلیسایی بتوانند از طریق نمایندگان خود در آن اِعمال نظر کنند. البته اعضای کمیته مشورتی با مترجمان و بازبینان کاملاً تفاوت دارند، چرا که گروه اخیرالذکر عمدتاً به دلیل تواناییهای زبانی خود انتخاب میشوند. به همین دلیل، باید در گروه مشورتی افرادی را به عضویت پذیرفت که سِمَت یا نفوذ اداری ـ اجتماعی آنها با طرحی با این عظمت ارتباط داشته باشد. همچنین برای اقبال عام نسبت به ترجمه در دستِ کار، تأیید این افراد و حسن نیّت آنان از ضروریات کار است.
با اینکه لازم است گزارش پیشرفت کار ترجمه مرتباً به اطلاع اعضای گروه مشورتی برسد، اما در هر صورت پیشنویس کار را باید تقریباً در اواخر طرح در اختیار آنها قرار داد، و آنها نیز میتوانند پیشنهادهای خود را به صورت مکتوب ارائه دهند. در این زمینه، تصمیمات دستهجمعی گروه دارای اهمیت نیست، بلکه آنچه از اهمیت برخوردار است نظرها و واکنشهای انفرادی آنهاست.
4. مُنشی یا هماهنگ کننده طرح
برای پیشرفت کار سریع این طرح، ضرورت دارد که یک نفر به عنوان منشی یا هماهنگ کننده امور طرح انتخاب شود. این فرد میتواند در صورت لزوم یکی از مترجمان دستاندرکار طرح باشد. اما در مورد کارهای مهم، در مجموع توصیه میشود که به انتخاب منشی اقدام گردد. البته منشی باید از کسانی باشد که بتواند بخش وسیعی از وقت خود را صرف مراحل گوناگون و متعدد این کار کند. این مراحل گوناگون عبارتند از: الف. تهیه چندین نسخه دستنویس که باید برای اعضای مختلف طرح فرستاده شود. ب. دریافت، تجزیه و تحلیل و دستهبندی پیشنهادهایی که از سوی بازبینان و گروه مشورتی ارسال میشود، به نحوی که مترجمان بتوانند با سرعت و کارآیی به یکایک آنها رسیدگی کنند. ج. غلطگیری محتوایی دستنویسها و تصحیح رسم الخطها و نهایتاً آماده ساختن نسخه نهایی برای چاپ. د. انجام امور دفتری و مکاتباتی متعارف طرح. ه . تنظیم برنامه برگزاری جلسات و غیره.
در مراحل اولیه برنامه ترجمه، معمولاً مُنشی به صورت پارهوقت استخدام میشود یا انجام وظیفه میکند. اما متناسب با پیشرفت طرح باید دست او را در انجام امور بازگذاشت، تا بتواند وقت بیشتری را صرف کار کند. در غیر این صورت، وقت ارزشمندِ دیگر افراد شرکت کننده در طرح نیز به گونهای بیهوده تلف خواهد شد. ضرورتی ندارد که این مُنشی شخصاً تهیه تمام نسخههای دستنویس را بر عهده بگیرد و یا شخصاً غلطگیری تمام نسخهها را قبول کند. در مورد تایپ و اصلاح و غلطگیری، یا به اصطلاح نمونهخوانی نسخهها، میتوان از افراد دیگر استفاده کرد، اما در هر حال مُنشی موظف است بر کار آنها نظارت کند و مسئولیت نهایی این امر با اوست.
تعیین اصول و دستورالعملهای اساسی
وقتی مترجمان و بازبینان طرح گزینش شدند، نوبت به مشخص ساختن اصول و دستورالعملهای اساسی طرح میرسد، تا از این طریق بتوان به مترجمان و بازبینان در انجام وظایفشان کمک کرد. این کار باید در چارچوب جلساتی با حضور مشاور امور ترجمه صورت گیرد؛ تا بتوان در این جلسات مسائل و مشکلات را به طور کامل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد. این نشستها، به خصوص نشستهای اولیه، در واقع آموزشی نیز محسوب میشوند، چرا که در خلال آن مسائل نظری و عملی ترجمه مورد بحث و تبادل نظر قرار گیرد.
مشاور ترجمه و دیگر شرکت کنندگان در طرح با استفاده از تمرینات گوناگون ترجمه که مبتنی بر ترجمه بخشهای خاص و دشوار کتاب مقدس است (مانند ترجمه سفر پیدایش، باب اول؛ کتاب مزامیر، باب اول؛ کتاب اشعیای نبی، باب 53 ؛ انجیل متی 5ـ7؛ انجیل مرقس، باب اول ؛ انجیل یوحنا؛ رساله پولس رسول به رومیان و رساله پولس رسول به اِفِسُسیان) به تدریج اصولی را وضع خواهند کرد که در کار ترجمه یاریگر آنها خواهد بود. البته نمیتوان صرفاً به اصول کلی انجمنهای کتاب مقدس اکتفا کرد، چرا که این اصول چنان کلی هستند که نمیتوان برای حل هر مورد خاص به راحتی از آنها استفاده کرد، بلکه این اصول باید آنچنان دقیق و مرتبط با هر زبان خاص باشد که بتواند به مترجمان و بازبینان در مواجهه با مسائل عینی کمک کند. اما از سوی دیگر، این اصول نباید آنچنان جزئینگر و پرحجم و دست و پاگیر باشد که در عمل بیثمر و آزار دهنده از کار درآید. این اصول باید باعث ایجاد سهولت در تصمیمگیری شود، نه اینکه در عمل مانع بروز خلاقیت و نوآوری گردد. البته این اصول نوعاً قابل انعطافاند، اما چنانچه یکی از آنها در فرایند ترجمه دستخوش نوعی تغییر گردد، باید با توجه به همین اصلِ تغییریافته تمام کار را مورد بازبینی و تجدید نظر قرار داد.
یک نمونه از مجموعه اصول ترجمه کتاب مقدس در جریان برگزاری یکی از همایشهای مترجمان که در ژوئیه 1967 در ترفلوپ [Turfloop] آفریقای جنوبی برگزار شد، تدوین و ارائه گردید. ما در ادامه این مقاله برای اثبات نحوه کمک رسانی این اصول به مترجمان و بازبینان در کارهایشان، خواهیم کوشید تا این اصول را یک یک برشماریم.
این اصول با چهار جنبه عمده ترجمه که به ترتیب عبارتند از: متن، تفسیر متن، قالب زبان و ویژگیهای تکمیلی ارتباط دارند. پیداست که اصول مربوط به قالب زبان پرشمارترین و مفصلترین این اصول هستند، چرا که این اصول با ویژگیهای بسیار زیادی ارتباط دارند. از سوی دیگر، اصول ترجمه هر زبان با زبان دیگر تفاوت دارد که دلیل آن نیز تفاوت خود زبانهاست. حتی در مورد هر زبان واحد نیز باید ترجمه را به گونهای طراحی کرد که بتواند نیازهای خوانندگان هر حوزه کلیسایی را برطرف سازد که این امر خود به خود مستلزم وجود مجموعهای از اصول ترجمه خاص یا موردی خواهد بود.
نمونهای از مجموعه اصول ترجمه
ویژه به کارگیری در زبانی به نام زبان بانتوی جنوبی
اصول مرتبط با متن کتاب مقدس
1. در مورد ترجمه بخش «عهد عتیق» [تورات و اسفار دیگر] در کتاب مقدس، کمیته ترجمه باید کار خود را بر اساس متن نشانهگذاریشده موثق، موسوم به متن مازوری (Masoretic) به نحوی که در چاپ سوم موسوم به کیتل (Kittel) منعکس شده قرار دهد. البته یک شرط هم وجود دارد و آن اینکه در ترجمه قسمتهایی که دشواریهای خاصی ایجاد میکنند، کمیته میتواند بر اساس برداشتی که مبتنی بر شواهد و دلایل متن خاص و یا روایات متفاوت عبری است و یا به عنوان آخرین چاره بر اساس اصلاح و تصحیح مُجاز متن عمل نماید.
2. در مورد ترجمه بخش «عهد جدید» [انجیلهای چهارگانه و رسالات دیگر] در کتاب مقدس، توصیه میشود از متن منتشر شده از سوی اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس استفاده شود. در مورد ترجمه بخشهایی از عهد جدید که به نظر میرسد فاقد استحکام و حجیّتاند، ولی در روایات قبلی کتاب مقدس تا این زمان وجود داشتهاند، توصیه میشود که واژههای مورد اختلاف نظر میان دو قلاب [ ] گنجانده شوند. البته در این مورد باید در آغاز ترجمه توضیح داده شود که این گونه عبارات افزوده در کهنترین و بهترین دستنویسهای اولیه وجود ندارد.
اصول مرتبط با تفسیر کتاب مقدس
3. تفسیر کتاب مقدس باید مبتنی بر تفاسیر توصیه شده و یا تهیه شده از سوی انجمن کتاب مقدس باشد.
4. برای یاری گرفتن از منابع مکتوب در مورد تفسیر کتاب مقدس میتوان از منابع و ترجمههای کتاب مقدس به شرح زیر استفاده کرد:
The Revised Standard Version; The New English Bible, Today''s English Version; and The Translators''s Translation.
اصول مرتبط با قالب زبان
5. باید حداکثر تلاش را به عمل آورد تا واژگان و قالبهای نحوی ترجمه، بازتاب سبکهای گوناگون موجود در متن کتاب مقدس باشد.
6. در مقایسه بین سبک و محتوا، اولویت با محتواست.
7. سطح سبک باید رسمی (نه فنی) باشد، مگر در مواردی که کاربرد زبان به صورت غیر رسمی با محتوای متن تطابق بیشتری داشته باشد.
8. اولویت با گونهای از زبان است که مورد استفاده افراد بین 25 ـ 35 ساله است.
9. ترجمه باید به نحوی انجام شود که هم برای مسیحیان و هم برای غیرمسیحیان قابل فهم و درک باشد.
10. یکدستی و انسجام کلی متن نسبت به یکدستی لفظی اولویت دارد.
11. جملات طولانی و پیچیده باید بر اساس نحوه کاربرد آنها در زبان گیرنده به عبارات و جملات کوتاهتری تجزیه شوند.
12. در مواردی که [ترجمه تحتاللفظی] تعبیرات اصطلاحی (idioms) بیمعنا به نظر میرسند، یا احتمالاً باعث سوء برداشت میشوند باید آنها را تغییر داد.
13. در مواردی که خطر ایجاد سوء برداشت وجود ندارد، و اصولاً هرگاه محتوای متن ایجاب کند، باید از تعبیرات اصطلاحی (مجازی) زبان گیرنده استفاده کرد.
14. در مواردی که قواعد کاربرد زبان در زبان گیرنده ایجاب میکند، باید اسمهایی که دلالت بر حوادث و رویدادها دارند به فعل تبدیل شوند.
15. به کارگیری ساختارها یا الگوهای نحوی و دستوری باید به صورتی باشد که با میزان کاربرد آنها در متون زبانِ گیرنده تقریباً هماهنگی داشته باشد.
16. در مواردی که استفاده از ضمایر باعث ایجاد ابهام و سردرگمی میشود، باید به جای ضمایر از اسم ظاهر استفاده کرد.
17. در مواردی که در متن پرسشهایی نظیر تجاهل العارف [یا حذف جزای شرط [وجود دارد، باید پاسخ پرسش در ترجمه ارائه گردد، مگر اینکه دنباله مطلب به طور صریح پاسخ مناسب را ارائه دهد.
18. باید از بهکارگیری عبارات زاید و حشوگونه در پایان نقل قولها[به شیوه نحو انگلیسی امروزی]، مانندAnswering, Said (در پاسخ چنین گفت) خودداری گردد.
19. عبارات آغازین پارهای جملات، مانند عبارت Verily, verily (همانا) باید در محتوای مطلبِ بیان شده گنجانده شود، و نه در سطح ظاهر عبارات.
20. برخی تعبیرات آغازین جملات مانند behold (زنهار، هشدار...) را باید تغییر داد تا به صورتی مناسب با سبک و سیاق متن جلوهگر شود؛ به طور مثال behold را میتوان به listen (گوش فرادهید ـ بشنوید و...) برگرداند.
21. منبع و مرجع نقل قولهای مستقیم باید به وضوح مشخص شود؛ به طور مثال 1:2 Mark که در آن باید به «خداوند» به عنوان گوینده تصریح شود.
22. استفاده از علامتهای نقل قول باید به گونهای باشد که منطبق با نحوه کاربرد آنها در زبان گیرنده باشد.
23. در صورت لزوم، در هر موردی که موقعیت خاص ایجاب کند، چنانچه مسئله تغییر در نحوه تأکید مطلب و محتوای آیه و یا ترتیب بیان آن پیش آید، باید واحد اساسی ترجمه را پاراگراف در نظر گرفت.
24. نحوه بهکارگیری کلمات ربط میان جملات باید به گونهای باشد که مطابق نحوه کاربرد آنها در زبان گیرنده باشد.
25. در مواردی که اشارات سوم شخص (غایب) به اول شخص (حاضر) باعث ابهام میشود باید از اول شخص مفرد استفاده کرد.
26. در مواردی که اول شخص جمع به اول شخص مفرد اشاره دارد باید از شکل اول شخص مفرد استفاده کرد.
27. در بیان حالتهای روایی، به منظور حفظ طراوت روایات باید از سبکی استفاده کرد که در آن از زمان حال ساده استفاده شود.
28. در ساختارهای مجهول، در مواردی که در زبان گیرنده، کننده کار (agent)کاملاً مشخص نباشد، باید یا کننده کار (فاعلِ فعل) را به جمله اضافه کرد، و یا جمله را از حالت مجهول به حالت معلوم برگرداند.
29. فقط در مورد عناوین باید همخوانی دستوری اجزای کلام (concord classes) را تغییر داد.
30. در مواردی که حقیقتاً ابهام، ایهام یا کژتابی وجود دارد (چه در متن اصلی و چه در متن ترجمه شده) باید یکی از دو مورد را در متن و دیگری را در حاشیه یا پانوشت مشخص ساخت.
31. در مواردی که نوعی حذف ِ(ellipsis) چه حذف به قرینه لفظی یا معنوی و جز آن ـ وجود داشته باشد، باید در ترجمه متناسب با ضروریات زبان گیرنده حذفها را آشکار کرد و شکل اصلی آنها را به کار برد.
32. اسامی خاص باید در مجموع متناسب با ساختارهای واجی زبان گیرنده و با ملاحظه الگوهای هجایی، ترتیب واکهها (vowels) و با در نظر گرفتن طول واژهها آوانگاری شوند. اما در مورد اسامی خاص رایج و مصطلح املای آنها را میتوان متناسب با الگوهای زبان رایج منطقه به کار گرفت.
اصول مرتبط با ویژگیهای تکمیلی ترجمه
33. در مواردی که به اطلاعات تکمیلی نیاز باشد (مانند بازی با کلمات یا صنایع ادبی، ذکر جزئیات تاریخی، بیان تفاوتهای فرهنگی و...) باید این گونه اطلاعات به صورت توضیحاتی در پانوشت (ها) ذکر و در صفحه مربوطه گنجانده شود.
34. تمام اصطلاحات فنی باید در واژهنامه شرح داده شوند.
35. تمام اصطلاحات مربوط به اوزان و مقادیرِ ناشناخته، باید در جدولی مخصوص اوزان و مقادیر توضیح داده شوند.
36. برای توضیح و تشریح وضعیت عوارض جغرافیایی عمده، باید نقشههایی نیز به ترجمه ضمیمه شود.
37. عناوین بخشهای گوناگون کتاب مقدس باید مبتنی بر عنوانبندیهای منتشر شده از سوی اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس باشد.
38. باید تصاویر و عکسهایی که مورد توجه و علاقه خوانندگان زبانِ گیرنده است نیز به ترجمه افزوده شود.
39. عناوین کتابها و اسفار کتاب مقدس باید به صورت کامل درج شود. به طور مثال، به جای Gospel of Matthew (انجیل متّی) باید عنوان اصلی و کامل آن را بدین صورت نوشت: Good News about Jesus Christ as Written by Matthew (انجیل عیسی مسیح به روایت متّی).
40. در مورد نظام ارجاعدهی، باید از نظام ارجاعدهی پیشنهادی اتحادیه انجمنهای کتاب مقدس استفاده کرد.
هر طرح ترجمه باید علاوه بر بیان اصولِ کاری خود، مجموعهای مدون از راهکارهای خود را نیز از ابتدا مشخص سازد. چنانچه توافق اولیه و اصولی در مورد راهکارها در همان ابتدای برنامه صورت گیرد، باعث خواهد شد که از سوءتفاهمهای بسیاری پیشگیری گردد و به پیشرفت کار نیز کمک شایان توجهی شود. راهکارهای اجرایی مزبور باید چندین جنبه اساسی کار را مد نظر قرار دهند: 1) اختیارات و مسئولیتهای افراد و گروههای مختلف دست اندرکار برنامه. 2) نحوه هماهنگ ساختن کار شرکت کنندگان مختلف طرح. 3) چگونگی آغاز به کار بخشهای گوناگون طرح. 4) روشهای تصمیمگیری. ما در ادامه این مقاله برخی از این راهکارهای اجرایی را به طور مستقل مورد بحث قرار خواهیم داد.
آمادهسازی پیش نویسهای اولیه
برای آمادهسازی پیشنویسهای اولیه دو اصل مهم باید مورد توجه قرار گیرد. نخست اینکه هر کس رسماً به عنوان مترجم معرفی میشود، باید در آمادهسازی پیشنویسها مشارکت داشته باشد، چرا که هیچ فردی مجاز نیست از این امتیاز برخوردار باشد که نسبت به کار دیگران انتقاد کند ولی کار شخص وی مورد انتقاد دیگران قرار نگیرد. نکته دوم اینکه پیشنویسهای اولیه را مترجمانی آماده سازی میکنند که به صورت انفرادی، و نه در قالب یک کمیته، کار میکنند. ترجمه چنانچه در قالب یک کمیته صورت گیرد، نه تنها فوقالعاده ناکارآمد و باعث اتلاف وقت میشود، بلکه به ندرت باعث ارائه سبکی قابل قبول میگردد.
به طور معمول، بهترین و مؤثرترین راهکار اجرایی ترجمه کتاب مقدس این است که با توجه به سلیقه و ذوق مترجمان و تواناییها و وقت آنان، ترجمه هر جزء یا بخش خاص به یک نفر واگذار شود. سپس مترجم نیز شخصاً پیشنویس اولیه ترجمه سهم خود را آماده خواهد کرد. توصیه میشود که از تفکیک کتابها و سفرهای کتاب مقدس و واگذاری آنها به افراد مختلف خودداری شود، چرا که در این صورت سبک به دست آمده بسیار ناهماهنگ خواهد بود. همچنین باید کوشید که به گونهای عمل نشود که یک متن در اختیار چندین مترجم قرار گیرد و پس از نتیجه کار آنها یک متن تلفیقی به دست آید. این کار بیهوده است، به دلیل اینکه هر فردی طبیعتاً در چنین مواردی هم از نتیجه کار خود دفاع میکند و هم از کار دیگران عیب و ایراد میگیرد. بنابراین توصیه میشود برای تعیین تکلیف ترجمه بخشهای مختلف کتاب مقدس فوراً اقدام به تفکیک کامل عهد عتیق (تورات) و عهد جدید (انجیل) نشود، بلکه به تدریج بخشهای گوناگون آن به افراد معدودی واگذار شود، چرا که ممکن است برخی افراد برخلاف انتظاری که از آنها میرود رفتار کنند و توانایی قابل توجهی نداشته باشند. برخی دیگر نیز ممکن است در انجام کار و سهم خود بیش از اندازه تعلل و تأخیر کنند. نحوه پیشرفت کار باید به صورتی نباشد که تصمیمات مربوط به تعیین مسئولیتهای افراد مختلف باعث تأخیر در انجام امور گردد.
تأکید میشود که باید در مورد طرحهایی که انجمنهای کتاب مقدس در آنها مشارکت مالی داشتهاند ابزارهای مناسبی به کار گرفته شود تا از این طریق بتوان تحویل مداوم کارِ انجام شده از سوی مترجمان را تضمین نمود. در این زمینه، در موارد گوناگون حداقل از دو روش استفاده شده که نتایج این دو روش گاه متوسط و گاه بسیار عالی بوده است. در این دو روش، معیار کار یک سهم مشخص در نظر گرفته میشود، یعنی مقدار معینی از ترجمه که باید در زمان معینی به پایان برسد. در یکی از دو روش، در زمانی که سهم ترجمه مترجم برای وی مشخص شد و به وی ابلاغ گردید، در همان زمان هم مهلتی نهایی برای او تعیین میشود که حداکثر تا آن زمان باید پیشنویس ترجمه اولیه خود را تحویل دهد، ولی بر اساس دیدگاه دوم برای انجام سهم کاری که بیش از اندازه متعارف باشد، برای مترجم پاداشهای مالی در نظر گرفته میشود و به وی اهدا میگردد. در هر صورت، هر یک از دو روش فوق به کار گرفته شود، باید نحوه کار به ترتیبی باشد که حتماً مترجمان توجیه شوند که زمانِ در نظر گرفته شده برای کار آنها چه قدر است.
بازبینی پیش نویسهای ترجمه اولیه
به محض اینکه پیشنویسهای اولیه ترجمه آماده شد، باید نسخههایی از آن را جهت مطالعه و بررسی مترجمان دیگر نزد آنها فرستاد. این نکته به این معناست که همزمان با پیشرفت طرح، مترجمان وقت خود را به صورت متناسب بین انجام کار خلاق و اصلی خود از سویی و مطالعه و بررسی کار دیگران از سوی دیگر تقسیم میکنند. در این مورد نیز، به منظور پیشگیری از تأخیر در انجام کار، باید برای هر یک از مترجمان جهت اظهار نظر در نحوه عملکرد دیگران ضربالاجلی تعیین کرد تا در آن محدوده زمانی نظر خود را اعلام نمایند. همچنین باید نظرات هر یک از مترجمان همکار را برای مترجم اصلی فرستاد تا وی نیز در ادامه، تمامی پیشنهادات اصلاحی جزئی یا کلی را در کار اعمال کند. در ملاقاتها و نشستهای مقطعی مترجمان نیز میتوان توصیههایی را که مترجم اصلی نپذیرفته یا توصیههای متعددی را که دیگر مترجمان نمودهاند به بحث همگانی گذاشت.
در اولین فرصتی که کمیته مترجمان گردهم میآیند، باید مسائل و مشکلاتی را که توسط منشی طرح برای آنها طبقهبندی شده است مورد بحث و بررسی قرار دهند. بدیهی است این اقدام باعث خواهد شد که به بهترین وجه از اتلاف وقت جلوگیری شود. ضمناً بهتر است اعضای کمیته وادار شوند تا همگی تمام متن ترجمه شده را مورد مطالعه قرار دهند تا اگر در بررسیهای انفرادی نکتهای مورد توجه قرار نگرفته است، در حضور جمع اعضای کمیته مورد بررسی قرار گیرد. البته ضرورتی ندارد که مترجمان در نخستین جلسه خود که به بحث ترجمه عبارات و متنهای مختلف میپردازند تصمیمات نهایی و الزامآوری اتخاذ کنند. طبعاً بسیاری از این مسائل زمانی که بازبینان و گروه مشورتی فرصت مطالعه پیشنویسها را بیابند باردیگر در پیش روی آنها قرار خواهد گرفت. در هر حال، برخی از این متنها درفرایند بازبینیِ انسجام ترجمههای مختلف، بار دیگر توجه مترجمان را به خود جلب خواهد کرد.
مترجمان شرکت کننده در کمیته باید بکوشند در بیشتر موارد به اجماع و اتفاق نظر دست یابند؛ هر چند این امر در همه موارد امکانپذیر نیست. در برخورد با مسائلی که اهمیت کمتری دارند نیز بهتر است در پارهای موارد برای اتخاذ تصمیم از شیوه رأیگیری استفاده شود. اما در مواردی که مسئلهای جدی باعث اختلاف نظر اعضای گروه میشود، توصیه میگردد که آن مسئله خاص را موقتاً کنار بگذارند تا بتوانند با مشاور ترجمه در آن زمینه به بحث و تبادل نظر بپردازند. چنانچه متنهایی از کتاب مقدس را که دارای دشواریهایی در ترجمه هستند بتوان با مشاور ترجمه، کمی پیش از جلسات بحث تبادل نظر، مورد بحث قرار داد، در آن صورت متوجه خواهیم شد که اغلب این موارد به راحتی قابل حل و فصلاند و نیازی به کسب تکلیف از مشاور ترجمه نیست. دلیل این امر آن است که معمولاً در گرماگرم مباحثات، اهمیت این مسائل بیشتر از زمانی است که چندین روز یا هفته گذشته و تجارب بیشتری حاصل شده و مسائل در یک چهارچوب گستردهتر مدنظر قرار گرفته است. مترجمان باید به یاد داشته باشند که میتوانند همیشه از کمکهای مشاور ترجمه در حل مشکلات خود بهره گیرند؛ خواه این مشکلات، مشکلات فنی ترجمه باشد و خواه مشکلات مربوط به تشکیلات سازمانی متولی امر ترجمه کتاب مقدس. دوایر ترجمه انجمن کتاب مقدس هیچ تلاشی برای اعمال نظر خود به عمل نخواهند آورد، ولی معمولاً آمادگی دارند تا بر اساس تجارب قبلی خود که در زمینه طرحهای مشابه و مشکلات مشابه بودهاند به یاری مترجمان بشتابند و با آنها تشریک مساعی کنند.
نقش بازبینان ترجمه و گروه مشاوران
پس از آنکه مترجمان بر اساس مراحل فوق الذکر، پیشنویس مرحله دوم خود را آماده کردند، یک نسخه رونوشت از آن تهیه میکنند و برای بازبینان میفرستند تا آن را مطالعه کنند و پس از یک دوره زمانی مشخص، نظرات اصلاحی خود را همراه با آن برایشان ارسال نمایند. در پارهای موارد، در این مرحله، پیشنویس نیز در بین اعضای مشاوران توزیع خواهد شد، هرچند در موارد دیگر، گروه مشاوره در یک مرحله دیرتر وارد کار میشود.
طبیعی است که همه بازبینان وقت خود را به یک اندازه به بررسی ترجمهها اختصاص نمیدهند، و اصولاً گاه بسیاری از اعضای گروه مشاوره نیز پاسخی نمیفرستند. اما چنانچه گزینش بازبینان به صورت مناسبی انجام گرفته باشد و آنها در مورد وظایف و مسئولیتهایشان به درستی توجیه شده باشند، در آن صورت کارشان فوقالعاده سودمند و مثمر ثمر واقع خواهد شد.
اگر بخواهیم بهترین نتیجه را از نظرات بازبینان و گروه مشاوران به دست آوریم، باید مترجمان از منشی طرح یا هماهنگ کننده آن (در صورتی که چنین فردی وجود داشته باشد) درخواست کنند تا نظرها و نظرگاهها بازبینان و اعضای گروه مشاوره را به دقت مورد مطالعه قرار دهند و آنها را دسته بندی کنند. در غیر این صورت میتوان با انتخاب یکی از مترجمان این کار را به او واگذار کرد. به این ترتیب، مترجمان میتوانند به صورت سنجیده، و در یک مرحله، تمام نظرهای گوناگون در مورد یک آیه خاص را مورد بررسی قرار دهند یا پیشنهادهای مربوط به یک نوع عبارتپردازی خاص و یا ساختار نحوی معین را تجزیه و تحلیل کنند.
در برخی موارد ممکن است بعضی از بازبینان برای اظهار نظر در مورد مسائل سبکشناختی دارای تواناییها و صلاحیتهای بسیار بالایی باشند. بنابراین، در این گونه موارد بهتر است نظرات این گونه بازبینان به صورت جدی مد نظر قرار داده شود، که این کار بهخصوص در مورد اقدامات اساسی مربوط به نسخه نهایی ترجمه از اهمیت برخوردار است. مترجمان باید پس از اعمال توصیههای متخصصان سبکشناسی در اعمال هرگونه تغییری از خود خویشتنداری نشان دهند، چرا که اگر تغییرات دیگری در شکل و قالب ترجمه پس از این مرحله صورت گیرد، سهم عمده ارزش کار او ضایع خواهد شد.
ضمناً دوباره یادآور میشویم که نقش بازبینان و گروه مشاوره در مقایسه با مترجمان عبارت است از ارائه مشاوره و تکمیل و بهبود کار آنها. طبق تعریف، مترجمان تنها افرادی هستند که میتوانند وقت و توجه خود را به طور کامل وقف ترجمه نمایند، و در صورتی که گزینش آنها به شکل مناسبی صورت گیرد، آنها شایستهترین افراد طرح هستند و بیشترین سهم کار را انجام میدهند. بنابراین، تصمیمگیری نهایی امور ترجمه نیز با آنهاست. از دیگر اصول مهم این طرح آن است که مسئولیت انجام کار و وظیفه تصمیمگیری نیز در هر موردی بر عهده مترجم است، ولی چنانچه ثابت شود که مترجم در برابر رأی و نظر مشورتی اکثریت بازبینان از خود مقاومت نشان میدهد، میتوان برای داوری از مشاور ترجمه دعوت به عمل آورد.
در برخی طرحها بازبینان اصرار دارند که به شکل مجموعه و در یک کمیته گرد هم جمع شده و کل پیشنویس ترجمه را آیه به آیه مورد بررسی قرار دهند. این رویکرد، رهیافت چندان مطلوبی نیست. در چنین مواردی نه تنها کمیته ساعتها وقت خود را صرف جزئیات بیهوده میکند، بلکه نتایجی که نهایتاً از این گونه بحثها حاصل میشود به اندازه کار خود مترجمان نیز ارزش ندارد. در هر صورت، هم بازبینان و هم گروه مشاوره باید به یاد داشته باشند که کار آنها سانسور مطالب نیست.
آماده سازی نهایی نسخه دستنویس ترجمه
هنگام آمادهسازی دستنویس و نسخه نهایی ترجمه، باید با دقت هرچه تمامتر دستورالعملهای وضع شده از سوی انجمن کتاب مقدس مراعات شود، چرا که دقت در این مرحله میتواند باعث صرفهجویی فراوان در وقت شود و نهایتاً منجر به ارائه اثر چاپ شده قابل قبولی گردد. مشاور ترجمه نیز باید بکوشد تا شیوهنامه کوچکی را با عنوان «چگونگی آماده سازی نسخه نهایی ترجمه» در اختیار مترجمان قرار دهد. در این شیوهنامه مختصر، جزئیات راهکارهای مربوط به رعایت مطلوب سبک و ظاهر کار تشریح شده است.
چگونگی نمونهخوانی
نمونههای آماده چاپ ترجمه را باید با چنان دقتی آماده کرد که احتمال هرگونه تغییر اساسی در ویراستاری را تقریباً به صفر برساند. اعمال اصلاحات ویراستاری در مراحل نهایی چاپ، گاه هزینههای فوق العاده هنگفتی را بر مؤسسه تحمیل میکند. در نتیجه، در این مرحله باید فقط اصلاحات صددرصد ضروری پذیرفته شوند.
نمونهخوانی نسخههای ترجمه آماده چاپ باید حداقل در دو مرحله انجام شود ؛ مرحله اول از نظر محتوایی (یک نفر با صدای بلند نسخه ترجمه را میخواند و یک نفر دیگر با دقت نمونه را از نظر میگذراند) و مرحله دوم از نظر شکلی، مانند دقت در چگونگی درج شمارهها، فرورفتگیهای اول پاراگراف، علایم سجاوندی، املای کلمات و نظایر آنها. دستورالعملهای کامل و مفصل مربوط به روشهای مطالعه نسخهها و نشانهگذاری روی نمونهها از طرف انجمنهای کتاب مقدس فراهم شده که در موارد ضروری در اختیار قرار داده میشوند.
نتایج بحث
تردیدی نیست که چنانچه در فرایند ترجمه، تنها از طریق وضع اصول معتبر و راهکارهای استاندارد میتوانستیم حصول نتایج مثبت و رضایتبخش را تضمین کنیم، این وضعیت بسیار مطلوب و پسندیده بود. یقیناً بیان اصول و رهنمودهای مورد کاربرد در آغاز هر ترجمه، کاری است مثبت و سازنده و مفید، اما تا زمانی که ویژگیهای محسوس وعینی دیگری ـ که یقیناً از اعلام یک رشته قواعد صوری اهمیت بیشتری دارند ـ در اختیار ما نباشد، این اصول و راهکارها به هیچ وجه گرهی از کار ما باز نخواهد کرد. در واقع، ضروریات اصلی و اساسی ترجمه کتاب مقدس عبارتند از:
1. تواضع و فروتنی (به عنوان عنصر اصلی هر تحقیق واقعاً علمی)
2. سعه صدر در برخورد با پیشنهادهای دیگران
3. برخورداری از حساسیت معنوی
4. احترام عمیق نسبت به کلام خداوند در کتاب مقدس
5. برخورداری از روحیه عشق به تبلیغ و اشاعه کلام الهی، که خود به تنهایی عشق به خواننده ترجمه را عملی ساخته و نهایتاً ارائه ترجمهای پرمعنا را امکانپذیر میسازد.
در هر حال، باید دانست که مشکلات واقعی ترجمه بیش از آنکه به فن ترجمه ارتباط داشته باشد به عناصر انسانی و معنوی برمی گردد. راه حل نهایی مشکلات ترجمه کتاب مقدس نیز با متحول ساختن روح و روان آدمی میسر میگردد.
تبلیغات
