ترجمه قرآن به زبانهای آفریقایی و منابع فهم قرآن برای آفریقاییان (بخش سوم)
آرشیو
چکیده
متن
ترجمههای امهری
زبان امهری، یک زبان سامی جنوبی و از شاخههای زبان اتیوپی مرکزی است. امهریان حبشی مسیحیان ارتودوکس هستند که زبانشان زبان رسمی حبشه است و در کوهستانهای مرکزی در شمال دریاچه تانا در ایالتهای «شوا» و «جوجام» و «یحمود» زندگی میکنند. ترجمه کاملی از قرآن به این زبان با عنوان «القرآن الکریم» در دست است، ولی نویسنده آن شناخته نشده و متن عربی قرآن را نیز ندارد و چنین مینماید که مترجم آن مسلمان نبوده است. این ترجمه در سال 1981 حبشی مطابق با سال 1972 و 1973 میلادی در چاپخانه فنی آدیسآبابا چاپ شده است.
این ترجمه با حروف امهری نوشته شده و 457 صفحه دارد و نخستین چاپ آن در زمان اولین حکومت اتیوپی در عهد هیلا سلاسی و در سال 1938 حبشی مطابق با 1929 میلادی انجام گرفته است.
در مقدمه این ترجمه مطالبی درباره امپراطور حبشه و حکومت او، و نیز مخارج حروف و اصوات و روش درست تلفظ آمده است. این ترجمه، ترجمهای تحت اللفظی است که برای انجام آن هیئتی به ریاست امپراطور تشکیل گردید و هدف آن ترجمه قرآن به زبان امهری در جهت تحریف کردن آن بود، در حالی که بیشتر مسلمانان حبشه که افزون بر 60 درصد جمعیت این کشور را تشکیل میدهند، با زبان عربی که همان زبان قرآن است آشنایی داشتند.
همچنین ترجمه گزیدههایی از قرآن کریم در ضمن مقالهای در یکی از نشریاتی که در سال 1906 در برلین درباره زبانهای شرقی منتشر میشد در 37 صفحه آمده که نویسنده آن اُیگن میتوخ (Eugen Mittwoch) آلمانی و ترجمه آن از آلیکا تاجه (Aleka Taje) به زبان امهری است.
ترجمههای قرآن به زبان کرئول
درباره زبان کرئول که آمیزهای از زبانهای استعمارگران و بومیان منطقه است، پیش از این سخن گفتیم. اینک ترجمه کاملی از این زبان را معرفی میکنیم که در جزایر موریس رایج است و مخلوطی از زبان فرانسه و زبان محلی است. البته کرئول فرانسوی بیشتر از کرئول زبانهای دیگر اروپایی انتشار یافته و در جزایر اقیانوس هند و جزایر آنتیل دایر است.
نویسنده این ترجمه دکتر حسین نهابو است که یکی از مبلغان اسلامی به شمار میرود. او علاوه بر ترجمه قرآن به زبان کرئول، ترجمهای از قرآن به زبان فرانسه نیز دارد. ترجمه کرئول او در 99 صفحه است و با حروف لاتینی نوشته شده که متن عربی قرآن را نیز به همراه دارد. این ترجمه دارای مقدمهای است به قلم مترجم که تحت عنوان «ترجمه قرآن کریم به زبان کرئول» در دو صفحه نوشته شده و در سال 1982 در چاپخانه ریجنیت در پورت لویس در جزیره موریس چاپ شده است.
ترجمههای قرآن به زبان لوگاند
زبان لوگاندا در جنوب و شرق اوگاندا متداول است و بیش از سه میلیون مسلمان به آن تکلم میکنند. پس از آنکه ترجمه قادیانی قرآن به زبان سواحلی در سال 1953 توسط میرزا مبارک (که پیش از این از او یاد کردیم) منتشر شد، بلافاصله ترجمه قادیانی دیگری به زبان لوگاندا منتشر گردید که نخستین ترجمه قرآن به این زبان بود و باعث ناراحتی و اندوه مسلمانان شد، به گونهای که رئیس جمهور کشور «عیدی امین» نسخههای آن را جمعآوری کرد و دستور داد همه را سوزاندند و از نسخههای آن جز اندکی باقی نماند. این ترجمه در 1001 صفحه است که تحت عنوان Kurani Entukuvu منتشر شده و به نظر میرسد که هیئتی از مترجمان که در رأس آنها زکریا کیزیتوبولوادا قرار داشته، آن را پدید آوردهاند و بعثه احمدی آن را در اوگاندا منتشر کرده است. این ترجمه با حروف لاتینی و همراه با متن عربی قرآن در سال 1973 در کامپالا (اوگاندا) چاپ شده است.
همچنان که نخستین ترجمه قرآن به زبان سواحلی و یوروبا توسط دو نفر از مبشران مسیحی صورت گرفت، نخستین ترجمه به زبان لوگاندا هم توسط مبشران فرقه احمدی قادیانی انجام یافت. این ترجمه بار دیگر در سال 1984 در انگلستان توسط بعثه احمدی چاپ شد. پس از انتشار چاپ نخست، مسلمانانی که به زبان لوگاندا تکلم میکردند، برای دفع این ضرر تحرکاتی انجام دادند و خود به ترجمه قرآن به زبان لوگاندا مبادرت ورزیدند. این کار با کمک شیخ عبدالرازق احمد ماتوفو، مفتی اوگاندا، و با همراهی شیخ شعیب سیماکوله صورت پذیرفت. این دو نفر 22 جزء از قرآن را با همکاری یکدیگر ترجمه کردند و پس از درگذشت شیخ شعیب در سال 1974، شیخ عبدالرازق به تنهایی کار را به پایان برد. این ترجمه در چند مرحله منتشر شد. در سال 1983 یک مؤسسه اسلامی در نایروبی کنیا ترجمه جزء عمّ عبدالرازق ماتووو را در 105 صفحه تحت عنوان Kuraane Entukuvu Juzu Amma منتشر کرد که با حروف لاتینی و همراه با متن عربی بود. در سال 1984 جزء دیگری از این ترجمه که شامل ترجمه سوره فاتحه تا سوره توبه بود، در همان چاپخانه و با همان عنوان و در 418 به اضافه 35 صفحه مقدمه چاپ شد، و در سال 1985 جزء دیگری از این ترجمه که تا سوره عنکبوت یعنی پایان جزء 21 قرآن بود وصفحات پیاپی آن به 817 صفحه میرسید منتشر گردید.
این بود آگاهی ما از این ترجمه و آنچه به دست ما رسیده است و شاید جزء سوم و پایانی آن هم تاکنون چاپ شده باشد. البته ممکن است «رابطة العالم الاسلامی» با سابقهای که در ترجمه معانی قرآن دارد، همت کند و این ترجمه را پس از بررسی و تنقیح در یک مجلد منتشر سازد.
اطلاع یافتیم که مسلمانان اوگاندا در مؤسسه اسلامی بلال در کامپالا، هیئتی را به سرپرستی شیخ علی کلومبا نایب مفتی آن کشور تشکیل دادهاند تا ترجمه جدیدی از قرآن کریم به زبان لوگاندا آماده کنند. متصدیان این کار از فارغ التحصیلان دانشگاه الازهر و دانشگاه ملک عبدالعزیز و دانشگاه مدینه منورهاند. این هیئت به سه گروه تقسیم شده و هر گروهی مشغول ترجمه ده جز از قرآن است. این گروهها هفتهای یک بار گرد هم میآیند و ترجمههای خود را عرضه میکنند و آن را مورد بحث و گفتوگو قرار میدهند. آخرین اطلاع من از این کار گروهی این است که تاکنون 12 جزء از قرآن کریم ترجمه شده است. از خداوند میخواهیم که این کوششهای پربرکت را به موفقیت برساند و کسانی که خواستار رسیدن به ثواب هستند به چاپ آن مبادرت ورزند.
ترجمههای قرآن به زبان افریکانس
افریکانس آمیزهای از یک زبان محلی و زبان هلندی و آلمانی است و زبان اصلی سفید پوستان در جمهوری آفریقای جنوبی است که ساکنان آن به 30 میلیون نفر میرسد و 2% آنان مسلمانند. ساکنان آفریقای جنوبی، به علت سیاست جداسازی نژادی در آن کشور، به چهار گروه نژادی تقسیم شدهاند.
الف. سیاهپوستان که تعداد آنان به 22 میلیون نفر میرسد.
ب. سفیدپوستان که تعدادشان حدود 6 میلیون نفر است.
ج. رنگینپوستان که تعدادشان 5/2 میلیون نفر است.
د. هندیها که بالغ بر 800 هزار نفرند.
بیشتر مسلمانان آفریقای جنوبی میان رنگینپوستان و هندیها زندگی میکنند و در ایالتهای کاب و ناتال و ترانسوال متمرکزند. مسلمانان با دو زبان انگلیسی و افریکانس تکلم میکنند و این دو زبان، زبان رسمی دولت است و این علاوه بر زبانهای آفریقایی محلی است که مشهورترین آنها بانتو و زولوست و پس از آنها زبان اردو، عربی و هندی قرار دارد.
اسلام نخستین بار در سال 1651 وارد جنوب آفریقا شد و این هنگامی بود که گروههایی از مسلمانان از اندونزی که تحت استعمار هلند بود به منطقه کاب تبعید شدند و مانند بردگان در مزارع هلندیها به کار گرفته شدند. انگلیسیها هم کارگران خود را از هند به این مکان آوردند تا در مزارع نیشکر در ناتال کار کنند. مسلمانان دیگری نیز از زنگبار به منطقه دوربان آورده شدند. این مسلمانان در کیپتاون و دوربان و ژوهانسبورگ تعدادی مسجد بنا کردند و این پس از مبارزاتی طولانی بود که در جهت حفظ هویت اسلامی خود در برابر رفتار زشت سفیدپوستان که میخواستند آنها را از دینشان جدا کنند، به عمل آوردند.
اخیراً در سال 1981 ترجمهای کامل از قرآن کریم به زبان افریکانس در ژوهانسبورگ منتشر شد و پیش از آن نیز همین ترجمه در سال 1961 در کاپ شتات منتشر شده بود. این ترجمه از محمد احمد باکر است که تحت عنوان Die Heilige QuraÎn / قرآن کریم یا مقدس منتشر شده و ناشرِ چاپ سال 1981 مرکز دعوت اسلامی در بن است و آن با حروف لاتینی و بدون متن عربی چاپ شده است. البته این بر خلاف قاعده عمومی است که نوعاً ترجمههایی که توسط مسلمانان انجام میشود همراه با متن عربی قرآن است. شاید این ترجمه برای غیر مسلمانان چاپ شده است.
این ترجمه که در 464 صفحه چاپ شده، تقریبا تحت اللفظی است و هیچ گونه حاشیه و شرحی ندارد و دارای مقدمهای از مترجم در 41 صفحه است. مترجم در ترجمه سورهها مجموعهای از آیات را تحت یک عنوان یا موضوع قرار داده و در عین حال به ترتیب آیات و شمارههای آن و ترتیب سورهها بدان گونه که در متن عربی قرآن آمده، وفادار است.
پیش از این ترجمه، ترجمهای از اسماعیل عبدالرزاق و شیخ صالح دین تحت عنوان قرآن مقدس در سال 1960 منتشر شده که در 30 جزء است. همچنین ترجمه بخشهایی از قرآن نیز وجود دارد که یکی از آنها در سال 1950 در پریتوریا منتشر شده و مترجم آن نامعلوم است.
استاد محمد حمیداللّه که در مجله الهادی الامین که به چهار زبان در دوربان منتشر میشود، مقالاتی مینویسد، از انتشار سلسله تفسیر قرآن به زبان افریکانس در سالهای 1958، 1959، 1960 توسط خانم شریفه ماکدا خبر داده است. همچنین او به کوششهایی اشاره کرده که در جهت ترجمه افریکانس بخشهایی از معانی قرآن که با حروف عربی نوشته میشود به عمل آمده است. این کار توسط دو نفر از دانشجویان در مکه مکرمه به نامهای سلیمان محمد طیب الکیفی و هاشم عبدالرؤوف در سال 1946 صورت گرفته است. کوششهایی نیز توسط مؤسسه فاترفال اسلامی در ژوهانسبورگ در سال 1960 در این باره به عمل آمده است.
ترجمههای قرآن به زبان زولو
زبان زولو یکی از زبانهای گروه بانتو در جنوب شرقی آفریقاست و در زیمبابوری، بوتسوانا، سوازیلند، زیمبابوه، لسوتو و جمهوری آفریقای جنوبی متداول است ولهجههای مختلفی دارد که از جمله آنها لهجه نگونی است که لهجه زولو یا زوندا شاخهای از آن است و به لهجه سوتیو بسیار نزدیک است و حدود 4 میلیون نفر با آن تکلم میکنند و اگر لهجههای مشابه را هم به آن ضمیمه کنیم این تعداد به 8 میلیون نفر میرسد.
قبایل بانتو 2/70% ساکنان جنوب آفریقا راتشکیل میدهند و میتوان آنها را چنین تقسیم بندی کرد: 8/18% زولو ـ 3/18% زوسا ـ 8/7% تسوانا ـ 5/7% بیدی ـ 3/6% سوتو ـ 5/3% ـ تسونجا ـ 2/2% سوازی ـ 7/1% فندا ـ 5/0% لیسوتان.
تنها ترجمه قرآن کریم به زبان زولو در سال 1981 منتشر شد و اهل این زبان توانستند به زبان مادری خود با معانی قرآن آشنا شوند. پس از گذشت چندین سال از این کار، مولانا س. م. سیما، دبیر کل جامعه علما در ناتال با همکاری قاسم ماباسو مدرس زبان زولو توانست ترجمه دیگری از معانی قرآن به زبان زولو فراهم آورد. مترجم از تفاسیر عربی مانند تفسیر جلالین و تفاسیر اردو مانند تفسیر حسینی و البیان و جز آنها، و نیز از برخی ترجمههای انگلیسی قرآن استفاده کرده است.
این ترجمه در 633 صفحه و تحت عنوان Ikhurani Eyingcwele و با حروف لاتینی همراه با متن عربی قرآن منتشر شده و شامل یک مقدمه 16 صفحهای است که در پایین صفحات توضیحاتی دارد و جامعه علما در ناتال آن را منتشر کرده است.
ترجمههای قرآن به زبان هوس
قبایل هوسا بزرگترین جمعیت اسلامی در غرب آفریقا و جنوب صحرای کبیر بهشمار میروند که در ایالتهای سکتو، کانو، زاریا و باوتچی پراکندهاند. اگرچه زبان هوسا در کل آفریقای غربی گسترش یافته ولی بیشترین کسانی که با آن تکلم میکنند در شمال نیجریه و جنوب نیجر متمرکزند و این زبانی است که اقوام بسیاری در نیجریه، نیجر، غنا، ساحل عاج، سودان، بنین، توگو و بورکینافاسو با آن سخن میگویند. گویندگان این زبان به 40 میلیون نفر بالغ میشوند که بسیاری از آنان مسلمان و مالکی مذهباند و بسیاری نیز از طریقت تیجانی پیروی میکنند.
گرایش قبایل هوسا به اسلام از قرن هفتم هجری آغاز شد و در قرن نهم اسلام به سرعت میان آنان انتشار یافت. زبان هوسا آمیخته با کلمات عربی است و از شاخههای زبانهای منشعب از خانواده زبانهای آفریقا آسیایی است. زبانهای منشعب از این خانواده دو گروهاند:
زبانهای شرقی یا بیوماندارا و زبانهای غربی یا حامی یا زبانهای گوناگون ساحلی، واین مجموعهای از زبانهاست که زبان هوسا نیز از آن گروه است و به طور گستردهای انتشار یافته و 80 % ساکنان نیجریه آن را میشناسند. زبان هوسا مخصوصاً در کتابهای دینی با حروف عربی نوشته میشود، ولی به تدریج حروف لاتینی جایگزین حروف عربی شده و این یکی از نمودهای بیماری غربزدگی است.
در سال 1979 ترجمهای کامل از معانی قرآن کریم به زبان هوسا منتشر شد. مترجم آن شیخ ابوبکر محمود گومی قاضیالقضاة شمال نیجریه و عضو هیئت مؤسسان رابطة العالم الاسلامی بود که با همکاری تعدادی از بزرگان علما در شمال نیجریه که زبان عربی و زبان هوسا را میدانستند به این کار توفیق یافت. انجام این کار مهم حدود 7 سال طول کشید واین ترجمه در 1372 صفحه همراه با متن عربی قرآن و توضیحاتی در پایین صفحات انتشار یافت، ولی متأسفانه ترجمه با حروف لاتینی چاپ شده است، با اینکه سابقاً زبان هوسا با حروف عربی نوشته میشد. البته شاید این در چاپهای بعدی جبران شود.
نشر این ترجمه توسط رابطة العالم الاسلامی در مکه مکرمه و چاپ آن در بیروت در دارالعربیة للطباعة و النشر و التوزیع با هزینه ملک خالد بن عبدالعزیز صورت پذیرفت. عنوان این ترجمه ترجمه معانی قرآن کریم به زبان هوسا است.
چاپ دوم این ترجمه در سال 1982 با تجدید نظر و تنقیح و اضافات در 1418 صفحه از سوی همان مؤسسه منتشر گردید. در این چاپ، در پایان کتاب جدولی آمده است که به شرح مفردات پرداخته و فهرستی الفبایی نیز در 41 صفحه بر آن افزوده شده که دستیابی به موضوعات گوناگون و قوانین شرعی و احکام و سیره را آسان میکند. بخشی از آن نیز مربوط به احکام تلاوت است. مترجم آن حاج ابوبکر محمود گومی در سال 1922 در شهر سوکوتو تولد یافت و تعلیمات ابتدایی را در سوکوتو و شهرهای مجاور آن آموخت و در مدرسه قانون در کانو و دانشکده تربیت در باختورودا در سودان درس خواند و به عنوان سرپرست آموزش و سپس به عنوان جانشین قاضی بزرگ در شمال نیجریه و بعدها به عنوان قاضی بزرگ تعیین گردید و پس از بازنشستگی رئیس انجمن خیریه ملی حج شد و ریاست گروه نصرالاسلام و ریاست مجلس اداره کانون معلمان وطنی در کودونا نیز به او واگذار گردید.
پیش از این ترجمه کامل، ترجمه دو جزء عم و تبارک با مراجعه و تصحیح شیخ محمد
ناصر کبارا از کانو، و شیخ احمد عربی از جوس، از همین مترجم در 67 صفحه منتشر شده بود و این مقدمهای بر انتشار ترجمه کامل او بود. این کار از نظر ادبی یک کار کلاسیک بود که به شکلی روشن در زبان هوسا انجام یافته بود به گونهای که تمام گویندگان زبان هوسا با لهجههای مختلفی که داشتند آن را میفهمیدند.
باید گفت که تمام زبانهای بزرگ آفریقایی نیاز فراوانی به ترجمه قرآن کریم از نوع ترجمه شیخ ابوبکر به زبان هوسا دارند. خداوند به او جزای خیر دهد.
البته دانشمندان پیشین هوسا زبان، قرآن کریم را برای مردم خود که سعی در آموزش زبان عربی داشتند، به عربی تفسیر کردهاند و این از ترجمه با اهمیتتر است و حداقل باید ترجمه هوسا با حروف عربی چاپ شود، هرچند در یادگیری زبان عربی کمتر از گذشته کوشش شده است. همچنین احیای تفسیر شیخ عبداللّه بن محمد فودیو که در اوایل قرن نوزده میلادی به زبان عربی نوشته شده است، کاری در جهت تکمیل تلاشهای شیخ ابوبکر محمود گومی خواهد بود.
ترجمههای قرآن به زبان فولانی
این زبان به نامهای فولا، فولانی، بیول، توکولور، فوتا و فولفیدی نامیده میشود و دارای لهجههای گوناگونی مانند باجرمی، بورو، فوتافولا و غیر اینهاست و در سنگال، موریتانی، گینه، سیرالئون، بورکینا فاسو، مالی و نیجریه رواج دارد. این زبان از گروه نیجر ـ کنگو و از خانواده اطلسی غربی است که به شاخههای شمالی و جنوبی تقسیم میشود و فولانی از شاخه شمالی است.
گویندگان این زبان بیشتر قبایلی هستند که به دامداری مشغولند و همواره در حال حرکت به سوی چراگاهها هستند و لذا بهدستآوردن آمار آنان دشوار است، هرچند ریچارد ویکن تعدادشان را 12 میلیون نفر تخمین میزند که به نظر کمتر از واقعیت میرسد. اکثریت قاطع آنان مسلمانند و از طریقت قادریه پیروی میکنند. آنان از دیرباز لغات خود را با حروف عربی مینوشتند ولی بعدها آن را تبدیل به حروف لاتینی کردند. میان زبان فولانی و زبان هوسا پیوندهای محکمی وجود دارد.
میگویند اهل این زبان از مصر و سودان آمده و نخست به شمال آفریقا هجرت کرده و آنگاه به جنوب آمدهاند. مذهب آنان مالکی است و یکی از افراد معروفشان عثمان بن فودیو است که تحت تأثیر تبلیغات وهّابی قرار گرفت و به زادگاه خود برگشت تا در دین تجدید نظر کند و اعلام جهاد نماید و اسلام را در میان قبایل بت پرست منتشر سازد.
ترجمه کامل معانی قرآن کریم به این زبان در سال 1982 منتشر شد که ترجمهای فرانسوی ـ فولانی بود و مترجم آن «عمر با» نام داشت. این ترجمه همراه با مقدمهای از رئیس دولت سنگال لئوپولدسِنِگور است و تاریخی که در آن آمده 2 سپتامبر 1970 است. اینکه این مقدمه در آن سال نوشته شده و در سال 1982 منتشر شده و یا این چاپِ دوم ترجمه است، مطلبی است که ما نتوانستیم آن را روشن کنیم.
چنین مینماید که این ترجمه یک ترجمه تحتاللفظی از ترجمه فرانسوی است، چون ترجمه فرانسوی و فولانی در دو ستون کوچک در کنار هم قرار گرفتهاند و هیچ گونه شرحی ندارند و مترجم سطر به سطر به ترجمه تحتاللفظی از ترجمه فرانسوی پرداخته و به نظر میرسد که ترجمه فرانسوی آن همان ترجمه لویی ماسینیون کاتولیک است و این ترجمه متن عربی قرآن را همراه ندارد و در 654 صفحه است. این کتاب در فرانسه چاپ شده و احتیاج به بررسی و ارزیابی دقیق دارد، چون ترجمههای اروپایی غالباً نامناسباند و مورد تحریف قرار گرفتهاند. از این رو به نظر ما ملت فولانی که اسلام را به غرب آفریقا بردند و مجاهدانی دارند... شایسته آن هستند که ترجمه موثقی از معانی قرآن کریم داشته باشند که بتواند نسل جدید را که دسترسی به یادگیری زبان عربی ندارند، با معانی کتاب خدا آشنا کند.
رابطة العالم الاسلامی در این زمینه امکانات خوبی دارد، به خصوص آنکه تبشیر مسیحی به دلایلی که بر هیچ کس پوشیده نیست، فعالیت خود را بر روی ملت فولانی متمرکز کردهاست.
ترجمههای قرآن به زبان ولوف
زبان ولوف یکی از زبانهای انتشار یافته در سنگال و یکی از زبانهای نیجر ـ کنگو و از گروه زبانهای آتلانتیک شمالی است. قبایل ولوف در منطقه ساوانا در شمال غرب سنگال میان رودخانه سنگال در شمال رودخانه گامیبا در جنوب ساکن هستند. ساکنان سنگال حدود 6 میلیون نفرند و ولوف 36% از ساکنان سنگال و 15% از ساکنان گامیبا و موریتانی را تشکیل میدهند. زبان ولوف در سنگال زبان دوم به شمار میآید و 20% آنان زبان غیر ولوف دارند و ولوف زبان تجارتی در خارج مناطق آنهاست.
تمام قبایل ولوف مسلمانند و افراد اندکی در شهرهای ساحلی مسیحی هستند. 60% مسلمانان ولوف از طریقت تیجانی و 30% از طریقت مریدیه و 10% از طریقت قادریه پیروی میکنند و زبان عربی در میان آنان گسترش زیادی دارد و شاید همین امر باعث شده است که ترجمه کاملی از معانی قرآن کریم به زبان ولوف در میان آنان نباشد و این دلیل مناسبی است، چون ترجمه باعث تضعیف یادگیری زبان عربی که زبان قرآن است میشود.
به رغم اینکه ترجمهای کامل از قرآن به زبان ولوف وجود ندارد، ما در اینجا راجع به ترجمهای که در مؤسسه اسلامی داکار انجام گرفته است سخن میگوییم. در سال 1981 این مؤسسه اسلامی ترجمه سوره فاتحه و سوره بقره را به زبان ولوف همراه با متن عربی که با خط مغربی نوشته شده بود، منتشر کرد. این ترجمه در 50 صفحه است و تحت عنوان ترجمه معانی قرآن کریم به زبان ولوف منتشر شده است. این ترجمه از هر گونه شرحی خالی و تقریباً به صورت تحتاللفظی است و نام مؤلفان یا مراجعی که در ترجمه مورد استناد آنها بوده ذکر نشده است.
مؤسسه مزبور از اینکه ترجمه را ـ چنان که انتظار میرفت ـ در جزوههای پیاپی منتشر کند خودداری کرد، و عجیب اینکه واژههای ولوف با حروف لاتینی نوشته شده در حالی که قبایل ولوف در جوار موریتانی زندگی میکنند و زبانشان عربی است و خیلی زود اسلام را پذیرفتند و باید تأثیر زبان عربی باعث شود که آن را با حروف عربی بنویسند، زیرا برای نوشتههای اسلامی هیچ حرفی مناسبتر از حروف عربی نیست.
شاید مسلمانان به اهمیت نگارش با حروف عربی به عنوان گامی در جهت آشنایی با کتاب خدا توجه داشته باشند، و ما از اینجا به کشورهای سواحلی، هوسا، فولانی، ولوف، سومالی و یوروبا پیام میدهیم که اکنون وقت آن رسیدهاست که حروف قرآنی به کار برده شود.
پایان سخن
گرایش طبیعی قاره آفریقا به اسلام سبب گردید که مبشران و مبلغان هر مذهبی کتاب خدا را آنچنان که میخواستند بدون رقیب ترجمه کنند و هرچه بخواهند تحریف به عمل آورند.
قادیانیها نیز آنان را دنبالهروی کردند و به نام اسلام و مسلمین به تحریف قرآن پرداختند. پس میدان خالی است یا نزدیک است که خالی شود. آنان قبایلی از مسلمانان را از نگارش با حروف قرآن بازداشتند و از عربی شدن منطقه جلوگیری کردند و چنین وانمود کردند که ترجمه معانی قرآن حرام است، آنگاه آفریقا را با ترجمههای انجیل و نوشتههای مسیحی پرکردند و بدین گونه آفریقای درمانده را در محاصره قرار دادند و مردم آنجا در برابر خود جز عقیده تثلیث را نمیبینند؛ عقیدهای که صاحبانش در فهم آن سرگشتهاند.
بیشترین تعداد ترجمههای کتاب مقدس در جهان را در قاره آفریقا میبینیم. این کتاب تا سال 1984 به 107 زبان آفریقایی ترجمه شده است؛ چنان که تنها عهد جدید تا تاریخ یاد شده به 117 زبان ترجمه گردیده و گزیدههایی از آن نیز به 239 زبان آفریقایی برگردانده شده است. این برحسب آمارهایی است که جمعیت کتاب مقدس شاخه جنوب آفریقا آن را منتشر کرده است. جمعیت مزبور که در پایتختهای همه کشورهای جهان شعبه دارند و چاپخانههایی در هنگکنک، سنگاپور، لندن و نیویورک در اختیار آنهاست فعالیتهای گستردهای دارند و انجیل را برای تمام مردم روی زمین تبلیغ میکنند. در اینجا نمونهای از تلاشهای فراوان آنها را در تبلیغ انجیل به تمام دنیا، ذکر میکنیم:
در دولت اوگاندا، گروهی از دانشمندان انسان شناس (انتروپولوژی) و گروهی از زبانشناسان، چندین سال درباره قبایل اوگاندا بررسی کردند و نتیجه این شد که این قبایل علاوه بر لهجههایی که از اهمیت چندانی برخوردار نیستند، 22 زبان اساسی دارند و انجیل احتیاج به 22 نوع ترجمه دارد تا مطمئن شوند که انجیل به هر اوگاندایی با زبان مادریاش که قویترین زبانی است که در انسان اثر میگذارد، تبلیغ شده و رسیده است.
جمعیت کتاب مقدس، زمینه را برای انجام این برنامهها فراهم کرده و از چهار سال پیش به اینسو ، گروهی در یکی از کنیسههای کامپالا برنامه شماره 8 ترجمه انجیل(1) را اجرا کردهاند و آن ترجمه انجیل به زبان کاکواست. این ترجمه برای قبیله کاکوا به قیمت نیم دلار فروخته میشود، چون آنان فقیرند و در شهرها زندگی نمیکنند. این ترجمه در نزدیکترین
______________________________
1. زبانهای اوگاندایی که انجیل به آنها ترجمه شده عبارتند از: لوگاندا، لونیانکوله، لوکیگا، آلورو، تِسو، لوگبارا، لانگو، کاکوآ. همچنین ترجمه انجیل به زبان اکولی در سال 1984 منتشر شد. و اما زبانهای مادی و کارامویون و لوناسایا فقط عهد جدید به این زبانها ترجمه شده است.
________________________________________
چاپخانه به اوگاندا که مربوط به آن جمعیت است چاپ شده تا نقل و انتقال آن مشکل نباشد.
آنان سپس برنامه شماره 9 ترجمه انجیل را شروع کردند و این بر اساس اولویتهایی است که با بررسی آمادگیهای مردم و قبایل واهمیت فعالیتهای آنان و موضوعات دیگر تعیین شدهاست. این موضوعات به صورت علمی و در سطحی گسترده بررسی شده و بر اساس آن برنامه ریزی میشود.
این همه فقط در یک کشور است، در حالی که فعالیت این جمعیت تمام جهان را دربرمیگیرد. در مقابل این تبلیغِ برنامهریزی شده و مبتنی بر بررسیهای علمی، ما کجا هستیم و قرآن ما کجاست؟ ترجمه معانی قرآن کریم به زبانهای آفریقایی که به صورت کامل و از سوی مسلمانان (و نه منابع غیر مطمئن، مانند ترجمههای مسیحیان و قادیانیها و مانند آن) انتشار یافته، از شش ترجمه بیشتر نیست که به زبانهای 1. هوسا 2. یوروبا 3. سواحلی 4. کریول (در جزایر موریس) 5. زولو 6. افریکان، منتشر گردیده است. ترجمههای مختصری هم به زبانهای فولانی و لوگاندا موجود است و شنیدهایم که رابطة العالم الاسلامی درصدد ترجمه معانی قرآن به زبان سومالی است.
در اینجا توقف کوتاهی داریم تا این مطلب راتوضیح دهیم که ترجمه قرآن همان گونه که وسیله تبلیغ است، گاهی باعث عقب افتادن ملتها از یادگیری زبان عربی و فهم قرآن از منبع اصلی و مصدر وحی الهی میشود. کشور سومالی در جامعه کشورهای عربی عضویت دارد، در حالی که از سال 1972 به بعد، زبان سومالی با حروف لاتینی نوشته میشود و این باعث شده است که آنان از حروف قرآن و از خود قرآن دور شدهاند و ترجمه قرآن به این زبان، این دوری و بریدگی را بیشتر میکند، در حالی که از دولت سومالی که دم از عربیت میزند این انتظار بود که واژههای خود را با حروف قرآن بنویسد، تا زبان اصلی آنان با زبان دینشان هماهنگ باشد (ولا حول ولاقوة الاّباللّه). شاید رابطة العالم الاسلامی ترجمهای را که به زبان سومالی در دست دارد با حروف عربی منتشر کند.
برادرم! موضوع بسیار با اهمیت است و میدان برای غیر مسلمانان خالی است و آنها در آن خرامان میگردند و معارضی ندارند و قرآن کریم از سوی کسانی که شایستگی ندارند ترجمه میشود و کسی نیست که آنها را کنترل کند و یا از آنها حساب بکشد. قرآن را مختصر میکنند و ترتیب سورههای آن را تغییر میدهند و ده آیه از قرآن و چند حدیث از پیامبر درباره مائده چاپ میکنند و آن را قرآن محمد و قانون ترکی مینامند و در آن عکسهایی چاپ میکنند و ادعا میکنند که عکس پیامبر خداست، و از این قبیل کارها وافتراها که بر کتاب خدا میبندند و کسی از آن جلوگیری نمیکند، و تلختر اینکه اکثریت مردم از این کارها خبر ندارند.
تا کی این کار بدون تأسیس یک مؤسسه جهانی اسلامی که مسئولیت آن تبلیغ کتاب خدا به جهانیان باشد و هر کسی بتواند قرآن را با زبان خود بفهمد، رها خواهد شد؟ مؤسسهای که این مسئولیت را داشته باشد که هر کسی را که به ساحت کتاب خدا تعدی میکند مورد پیگیری قرار دهد و هر ترجمهای را که نوشته میشود، زیر نظر بگیرد و ارزیابی کند و بهترین ترجمه را منتشر سازد و از نشر ترجمههای فاسد جلوگیری نماید و مسلمانان را در تهیه ترجمههای صحیح به هر زبانی راهنمایی کند.
از خداوند میخواهیم که راه را برای تشکیل یک هیئت جهانی که امور مربوط به قرآن کریم را بر عهده بگیرد هموار سازد.
فهرست منابع و مآخذ
ـ البنک الدولی، تقریر عن التنمیة فی العالم، 1984.
ـ د. السید خالد المطری، دراسات فی سکان العالم الاسلامی، جامعة الملک عبدالعزیز، جدة، 1984.
ـ عمر صدیق عبداللّه، الاقلیات المسلمة فی العالم ظروفها المعاصرة، آلامها، وآمالها، ص 941.
ـ الندوة العالمیة للشباب الاسلامی المؤتمر السادس، ریاض، 1986.
ـ د. محمد ریاض، د. کوثر عبدالرسول، أفریقیا دراسة لمقومات القارة، دارالنهضة، بیروت، 1973.
ـ محمود شاکر، مواطن الشعوب الاسلامیة، فی افریقیا 8: السنغال، بیروت، 1983.
ـ محمود شاکر، العالم الاسلامی، المکتب الاسلامی، بیروت، 1403 / هـ 1983 م.
ـ المؤتمر الجغرافی الاسلامی الاول، جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، کلیة العلوم الاجتماعیة، ریاض، 1979.
ـ د. مصطفی مؤمن، قسمات العالم الاسلامی.
ـ عماد خلیل الدین، مأساتنا فی افریقیا، الحصار القاسی.
ـ عبده بدوی، مع حرکة الاسلام فی افریقیا.
Arabia, London, Feb. 1982.
Arabia, London, Jan. 1984.
Sheikh Abdal Razek, Matuvo, Kuraane Entukuvu Juzu Amma, Pub., The Islamic Foundation, Nairobi, 1983.
Sheikh Abdal Razek, Kuraane Entukuvu, Pub., The Islamic Foundation,
Nairobi, 1984.
Sheikh Abdal Razek, Kuraane Entukuvu, Pub., The Islamic Foundation, Nairobi, 1985.
Abdilahi Nassir, Tafsiri ya sura Al-Talaaq, Pub., Shungwaya Pub. Ltd., Nairobi,1981. Sheikh Abdullah Saleh Alfarsy, Qurani Takatifu, Pub., The Islamic Foundation, Nairubi, 1969.
Sheikh Abdullah Saleh Alfarsy, Yaatadhir una Tafsiri ya, Pub., Mwongozi Printing Press, Zanzibar 1960.
Sheikh Abdullah Saleh Alfarsy, Rubbamaa, Tafsiri ya, Pub., Mwongozi Printing press, Zanzibar 1962. ''
Sheikh Abdullah Saleh Alfarsy, Subbhana, Tafsiri ya, Pub., Mwongozi Printing Press, Zanzibar (N.D.)
Sheikh Abdullah Saleh Alfarsy, Wamaa Ubarriu, Tafsiri ya, Pub,; Mwongozi Printing Press, Zanzibar 1961.
Africa Guide - World of Information, 1982.
Abu Baker Mahmoud Gummi, Tarjamar ma''anonin Alkur''ani Maigirma Zuwa Harshen Hausa, Pub., Dar Al-Arabiah Publishing, Printing Distribution, Beirut, 1979.
Abu Baker Mahmoud Gummi, Juzu Ama wa Tabarak, Tarjamar ma''anonin Al Ku''rani Maigirma Juzu''in Tabarak da Na Amma, Pub., Dar al-Arabiah, Beirut, (N.D.)
Al'' Amin Bin Aly, Tafsiri ya Juzuu Amma, Pub., Alawiyyah Trader, Mombasa, (N.D.)
Al''Amin Bin Ali'' Mazrui, Tafsiri ya Qur''an Tukufu, Aali Imraan, An-Nissa,Pub., Shugwaya Publishers Ltd., Nairobi, 1981.
Al''Amin Bin Ali Mazrui, Tafsiri ya Qur''ani Tukufu, Al-Faatihah, Al-Baqarah, Pub., Shungwaya Publishers Ltd., Nairobi, 1980.
Anonymous, Holy Qur''an, (Amhari), Pub., Artistic Printing Press Ltd., Adis Ababa, 1973.
Imam Baker, M. Ahmad, Die Heilige Qur''an, new ed., Johannesberg, 1981. Cole, Rev. M.C., AI-Kurani ni ede Yoruba, Pub., C.M.S. Bookshop, Lagos, 1924.
Dale, Godfrey, Tafsiri ya Kurani ya Kiarabu Kwa Lugha ya Kisawahili, Pub., Society for Promoting Christian Knowledge, London, i931. Impact International, 28th. Jan.-10th, Feb. 1983.
Irving, Thomas Ballantin, The Islamic World Today, Univ. of Tennessee, Knoxville, Jeune Afrique Atlas, The African Continent, First ed., Paris 1973.
Haj Mod. Augusto, Haj A. Akanni, Haj Hasani Yasau Dindey, Al-Kurani Ti atumo si ede, Pub., Dar Alarabiah, Beirut, 1973.
The Moslem World, Vol. ×IV No.4, Hartford, Con. 1924.
Ibid, Vol. L×I No.4, Hartford, Con. 1971.
Linguistic Composition of the Nations of the World. Editors, Heinz Kloss Grant D. Mc Connel, International Centre for Research on Bilingualism. Quebec. 1984,
Mubaraka Ahmad Ahmadi, Kurani Tukufu, Pamoja na Tafsiri na Maelezo Kwa Kiswahili, Pub., East African Ahmadiyya Muslim, Nairobi, 1953.
Mirza Mubarak Ahmad Ahmadi H. A. Kurani Tukufu, Nairobi, 1953.
Murray-Phaldon, Jocelyn, Cultural Atlas of Africa, Oxford.
Moulana C. M. Serma, Ikhurani Eylngewele, Pub., Jamiatul Ulema Natal, Newcastle, Natal. 1981.
Dr. Hussein Nahaboo. Le Saint Coran, et traductIon en Creole, Pub.. Regent Press. Port Louis, Maurice, 1982.
Oumar Ba, Le Coran Francais Peul, L ''Harmattan ACCT. Paris, 1982.
World Bibliography of Translatlons of the Meaning of the Holy Qur''an, Research Centre of Islamic History, Art and Culture. Istanbul. 1986.
David B. Barrett. World Christian Encyclopedia, Nairobi 1982.
World Muslim Gazette, Karachi. 1975.
Weeks, R. V., Muslim Peoples, A World Ethnographic Survey, Greenwood Press, 1978.
Peter B. Clarke, West Africa Islam, London. 1982.
Voegelin. C.F. F.M.. Classification and Index of the World''s Languages, Elsevier, New York. 1978.
Zakariya Kizito Bulwadda, Kurani Entukuvu, Pub., Uganda Ahmadiya Muslim Mission. Kampala 1973.
Ibid, Kurani Entukuvu, Pub., Uganda Ahmadiyya Muslim Mission. Egolddwamu, Unwin Brothers Ltd.. Surrey, 1984.
زبان امهری، یک زبان سامی جنوبی و از شاخههای زبان اتیوپی مرکزی است. امهریان حبشی مسیحیان ارتودوکس هستند که زبانشان زبان رسمی حبشه است و در کوهستانهای مرکزی در شمال دریاچه تانا در ایالتهای «شوا» و «جوجام» و «یحمود» زندگی میکنند. ترجمه کاملی از قرآن به این زبان با عنوان «القرآن الکریم» در دست است، ولی نویسنده آن شناخته نشده و متن عربی قرآن را نیز ندارد و چنین مینماید که مترجم آن مسلمان نبوده است. این ترجمه در سال 1981 حبشی مطابق با سال 1972 و 1973 میلادی در چاپخانه فنی آدیسآبابا چاپ شده است.
این ترجمه با حروف امهری نوشته شده و 457 صفحه دارد و نخستین چاپ آن در زمان اولین حکومت اتیوپی در عهد هیلا سلاسی و در سال 1938 حبشی مطابق با 1929 میلادی انجام گرفته است.
در مقدمه این ترجمه مطالبی درباره امپراطور حبشه و حکومت او، و نیز مخارج حروف و اصوات و روش درست تلفظ آمده است. این ترجمه، ترجمهای تحت اللفظی است که برای انجام آن هیئتی به ریاست امپراطور تشکیل گردید و هدف آن ترجمه قرآن به زبان امهری در جهت تحریف کردن آن بود، در حالی که بیشتر مسلمانان حبشه که افزون بر 60 درصد جمعیت این کشور را تشکیل میدهند، با زبان عربی که همان زبان قرآن است آشنایی داشتند.
همچنین ترجمه گزیدههایی از قرآن کریم در ضمن مقالهای در یکی از نشریاتی که در سال 1906 در برلین درباره زبانهای شرقی منتشر میشد در 37 صفحه آمده که نویسنده آن اُیگن میتوخ (Eugen Mittwoch) آلمانی و ترجمه آن از آلیکا تاجه (Aleka Taje) به زبان امهری است.
ترجمههای قرآن به زبان کرئول
درباره زبان کرئول که آمیزهای از زبانهای استعمارگران و بومیان منطقه است، پیش از این سخن گفتیم. اینک ترجمه کاملی از این زبان را معرفی میکنیم که در جزایر موریس رایج است و مخلوطی از زبان فرانسه و زبان محلی است. البته کرئول فرانسوی بیشتر از کرئول زبانهای دیگر اروپایی انتشار یافته و در جزایر اقیانوس هند و جزایر آنتیل دایر است.
نویسنده این ترجمه دکتر حسین نهابو است که یکی از مبلغان اسلامی به شمار میرود. او علاوه بر ترجمه قرآن به زبان کرئول، ترجمهای از قرآن به زبان فرانسه نیز دارد. ترجمه کرئول او در 99 صفحه است و با حروف لاتینی نوشته شده که متن عربی قرآن را نیز به همراه دارد. این ترجمه دارای مقدمهای است به قلم مترجم که تحت عنوان «ترجمه قرآن کریم به زبان کرئول» در دو صفحه نوشته شده و در سال 1982 در چاپخانه ریجنیت در پورت لویس در جزیره موریس چاپ شده است.
ترجمههای قرآن به زبان لوگاند
زبان لوگاندا در جنوب و شرق اوگاندا متداول است و بیش از سه میلیون مسلمان به آن تکلم میکنند. پس از آنکه ترجمه قادیانی قرآن به زبان سواحلی در سال 1953 توسط میرزا مبارک (که پیش از این از او یاد کردیم) منتشر شد، بلافاصله ترجمه قادیانی دیگری به زبان لوگاندا منتشر گردید که نخستین ترجمه قرآن به این زبان بود و باعث ناراحتی و اندوه مسلمانان شد، به گونهای که رئیس جمهور کشور «عیدی امین» نسخههای آن را جمعآوری کرد و دستور داد همه را سوزاندند و از نسخههای آن جز اندکی باقی نماند. این ترجمه در 1001 صفحه است که تحت عنوان Kurani Entukuvu منتشر شده و به نظر میرسد که هیئتی از مترجمان که در رأس آنها زکریا کیزیتوبولوادا قرار داشته، آن را پدید آوردهاند و بعثه احمدی آن را در اوگاندا منتشر کرده است. این ترجمه با حروف لاتینی و همراه با متن عربی قرآن در سال 1973 در کامپالا (اوگاندا) چاپ شده است.
همچنان که نخستین ترجمه قرآن به زبان سواحلی و یوروبا توسط دو نفر از مبشران مسیحی صورت گرفت، نخستین ترجمه به زبان لوگاندا هم توسط مبشران فرقه احمدی قادیانی انجام یافت. این ترجمه بار دیگر در سال 1984 در انگلستان توسط بعثه احمدی چاپ شد. پس از انتشار چاپ نخست، مسلمانانی که به زبان لوگاندا تکلم میکردند، برای دفع این ضرر تحرکاتی انجام دادند و خود به ترجمه قرآن به زبان لوگاندا مبادرت ورزیدند. این کار با کمک شیخ عبدالرازق احمد ماتوفو، مفتی اوگاندا، و با همراهی شیخ شعیب سیماکوله صورت پذیرفت. این دو نفر 22 جزء از قرآن را با همکاری یکدیگر ترجمه کردند و پس از درگذشت شیخ شعیب در سال 1974، شیخ عبدالرازق به تنهایی کار را به پایان برد. این ترجمه در چند مرحله منتشر شد. در سال 1983 یک مؤسسه اسلامی در نایروبی کنیا ترجمه جزء عمّ عبدالرازق ماتووو را در 105 صفحه تحت عنوان Kuraane Entukuvu Juzu Amma منتشر کرد که با حروف لاتینی و همراه با متن عربی بود. در سال 1984 جزء دیگری از این ترجمه که شامل ترجمه سوره فاتحه تا سوره توبه بود، در همان چاپخانه و با همان عنوان و در 418 به اضافه 35 صفحه مقدمه چاپ شد، و در سال 1985 جزء دیگری از این ترجمه که تا سوره عنکبوت یعنی پایان جزء 21 قرآن بود وصفحات پیاپی آن به 817 صفحه میرسید منتشر گردید.
این بود آگاهی ما از این ترجمه و آنچه به دست ما رسیده است و شاید جزء سوم و پایانی آن هم تاکنون چاپ شده باشد. البته ممکن است «رابطة العالم الاسلامی» با سابقهای که در ترجمه معانی قرآن دارد، همت کند و این ترجمه را پس از بررسی و تنقیح در یک مجلد منتشر سازد.
اطلاع یافتیم که مسلمانان اوگاندا در مؤسسه اسلامی بلال در کامپالا، هیئتی را به سرپرستی شیخ علی کلومبا نایب مفتی آن کشور تشکیل دادهاند تا ترجمه جدیدی از قرآن کریم به زبان لوگاندا آماده کنند. متصدیان این کار از فارغ التحصیلان دانشگاه الازهر و دانشگاه ملک عبدالعزیز و دانشگاه مدینه منورهاند. این هیئت به سه گروه تقسیم شده و هر گروهی مشغول ترجمه ده جز از قرآن است. این گروهها هفتهای یک بار گرد هم میآیند و ترجمههای خود را عرضه میکنند و آن را مورد بحث و گفتوگو قرار میدهند. آخرین اطلاع من از این کار گروهی این است که تاکنون 12 جزء از قرآن کریم ترجمه شده است. از خداوند میخواهیم که این کوششهای پربرکت را به موفقیت برساند و کسانی که خواستار رسیدن به ثواب هستند به چاپ آن مبادرت ورزند.
ترجمههای قرآن به زبان افریکانس
افریکانس آمیزهای از یک زبان محلی و زبان هلندی و آلمانی است و زبان اصلی سفید پوستان در جمهوری آفریقای جنوبی است که ساکنان آن به 30 میلیون نفر میرسد و 2% آنان مسلمانند. ساکنان آفریقای جنوبی، به علت سیاست جداسازی نژادی در آن کشور، به چهار گروه نژادی تقسیم شدهاند.
الف. سیاهپوستان که تعداد آنان به 22 میلیون نفر میرسد.
ب. سفیدپوستان که تعدادشان حدود 6 میلیون نفر است.
ج. رنگینپوستان که تعدادشان 5/2 میلیون نفر است.
د. هندیها که بالغ بر 800 هزار نفرند.
بیشتر مسلمانان آفریقای جنوبی میان رنگینپوستان و هندیها زندگی میکنند و در ایالتهای کاب و ناتال و ترانسوال متمرکزند. مسلمانان با دو زبان انگلیسی و افریکانس تکلم میکنند و این دو زبان، زبان رسمی دولت است و این علاوه بر زبانهای آفریقایی محلی است که مشهورترین آنها بانتو و زولوست و پس از آنها زبان اردو، عربی و هندی قرار دارد.
اسلام نخستین بار در سال 1651 وارد جنوب آفریقا شد و این هنگامی بود که گروههایی از مسلمانان از اندونزی که تحت استعمار هلند بود به منطقه کاب تبعید شدند و مانند بردگان در مزارع هلندیها به کار گرفته شدند. انگلیسیها هم کارگران خود را از هند به این مکان آوردند تا در مزارع نیشکر در ناتال کار کنند. مسلمانان دیگری نیز از زنگبار به منطقه دوربان آورده شدند. این مسلمانان در کیپتاون و دوربان و ژوهانسبورگ تعدادی مسجد بنا کردند و این پس از مبارزاتی طولانی بود که در جهت حفظ هویت اسلامی خود در برابر رفتار زشت سفیدپوستان که میخواستند آنها را از دینشان جدا کنند، به عمل آوردند.
اخیراً در سال 1981 ترجمهای کامل از قرآن کریم به زبان افریکانس در ژوهانسبورگ منتشر شد و پیش از آن نیز همین ترجمه در سال 1961 در کاپ شتات منتشر شده بود. این ترجمه از محمد احمد باکر است که تحت عنوان Die Heilige QuraÎn / قرآن کریم یا مقدس منتشر شده و ناشرِ چاپ سال 1981 مرکز دعوت اسلامی در بن است و آن با حروف لاتینی و بدون متن عربی چاپ شده است. البته این بر خلاف قاعده عمومی است که نوعاً ترجمههایی که توسط مسلمانان انجام میشود همراه با متن عربی قرآن است. شاید این ترجمه برای غیر مسلمانان چاپ شده است.
این ترجمه که در 464 صفحه چاپ شده، تقریبا تحت اللفظی است و هیچ گونه حاشیه و شرحی ندارد و دارای مقدمهای از مترجم در 41 صفحه است. مترجم در ترجمه سورهها مجموعهای از آیات را تحت یک عنوان یا موضوع قرار داده و در عین حال به ترتیب آیات و شمارههای آن و ترتیب سورهها بدان گونه که در متن عربی قرآن آمده، وفادار است.
پیش از این ترجمه، ترجمهای از اسماعیل عبدالرزاق و شیخ صالح دین تحت عنوان قرآن مقدس در سال 1960 منتشر شده که در 30 جزء است. همچنین ترجمه بخشهایی از قرآن نیز وجود دارد که یکی از آنها در سال 1950 در پریتوریا منتشر شده و مترجم آن نامعلوم است.
استاد محمد حمیداللّه که در مجله الهادی الامین که به چهار زبان در دوربان منتشر میشود، مقالاتی مینویسد، از انتشار سلسله تفسیر قرآن به زبان افریکانس در سالهای 1958، 1959، 1960 توسط خانم شریفه ماکدا خبر داده است. همچنین او به کوششهایی اشاره کرده که در جهت ترجمه افریکانس بخشهایی از معانی قرآن که با حروف عربی نوشته میشود به عمل آمده است. این کار توسط دو نفر از دانشجویان در مکه مکرمه به نامهای سلیمان محمد طیب الکیفی و هاشم عبدالرؤوف در سال 1946 صورت گرفته است. کوششهایی نیز توسط مؤسسه فاترفال اسلامی در ژوهانسبورگ در سال 1960 در این باره به عمل آمده است.
ترجمههای قرآن به زبان زولو
زبان زولو یکی از زبانهای گروه بانتو در جنوب شرقی آفریقاست و در زیمبابوری، بوتسوانا، سوازیلند، زیمبابوه، لسوتو و جمهوری آفریقای جنوبی متداول است ولهجههای مختلفی دارد که از جمله آنها لهجه نگونی است که لهجه زولو یا زوندا شاخهای از آن است و به لهجه سوتیو بسیار نزدیک است و حدود 4 میلیون نفر با آن تکلم میکنند و اگر لهجههای مشابه را هم به آن ضمیمه کنیم این تعداد به 8 میلیون نفر میرسد.
قبایل بانتو 2/70% ساکنان جنوب آفریقا راتشکیل میدهند و میتوان آنها را چنین تقسیم بندی کرد: 8/18% زولو ـ 3/18% زوسا ـ 8/7% تسوانا ـ 5/7% بیدی ـ 3/6% سوتو ـ 5/3% ـ تسونجا ـ 2/2% سوازی ـ 7/1% فندا ـ 5/0% لیسوتان.
تنها ترجمه قرآن کریم به زبان زولو در سال 1981 منتشر شد و اهل این زبان توانستند به زبان مادری خود با معانی قرآن آشنا شوند. پس از گذشت چندین سال از این کار، مولانا س. م. سیما، دبیر کل جامعه علما در ناتال با همکاری قاسم ماباسو مدرس زبان زولو توانست ترجمه دیگری از معانی قرآن به زبان زولو فراهم آورد. مترجم از تفاسیر عربی مانند تفسیر جلالین و تفاسیر اردو مانند تفسیر حسینی و البیان و جز آنها، و نیز از برخی ترجمههای انگلیسی قرآن استفاده کرده است.
این ترجمه در 633 صفحه و تحت عنوان Ikhurani Eyingcwele و با حروف لاتینی همراه با متن عربی قرآن منتشر شده و شامل یک مقدمه 16 صفحهای است که در پایین صفحات توضیحاتی دارد و جامعه علما در ناتال آن را منتشر کرده است.
ترجمههای قرآن به زبان هوس
قبایل هوسا بزرگترین جمعیت اسلامی در غرب آفریقا و جنوب صحرای کبیر بهشمار میروند که در ایالتهای سکتو، کانو، زاریا و باوتچی پراکندهاند. اگرچه زبان هوسا در کل آفریقای غربی گسترش یافته ولی بیشترین کسانی که با آن تکلم میکنند در شمال نیجریه و جنوب نیجر متمرکزند و این زبانی است که اقوام بسیاری در نیجریه، نیجر، غنا، ساحل عاج، سودان، بنین، توگو و بورکینافاسو با آن سخن میگویند. گویندگان این زبان به 40 میلیون نفر بالغ میشوند که بسیاری از آنان مسلمان و مالکی مذهباند و بسیاری نیز از طریقت تیجانی پیروی میکنند.
گرایش قبایل هوسا به اسلام از قرن هفتم هجری آغاز شد و در قرن نهم اسلام به سرعت میان آنان انتشار یافت. زبان هوسا آمیخته با کلمات عربی است و از شاخههای زبانهای منشعب از خانواده زبانهای آفریقا آسیایی است. زبانهای منشعب از این خانواده دو گروهاند:
زبانهای شرقی یا بیوماندارا و زبانهای غربی یا حامی یا زبانهای گوناگون ساحلی، واین مجموعهای از زبانهاست که زبان هوسا نیز از آن گروه است و به طور گستردهای انتشار یافته و 80 % ساکنان نیجریه آن را میشناسند. زبان هوسا مخصوصاً در کتابهای دینی با حروف عربی نوشته میشود، ولی به تدریج حروف لاتینی جایگزین حروف عربی شده و این یکی از نمودهای بیماری غربزدگی است.
در سال 1979 ترجمهای کامل از معانی قرآن کریم به زبان هوسا منتشر شد. مترجم آن شیخ ابوبکر محمود گومی قاضیالقضاة شمال نیجریه و عضو هیئت مؤسسان رابطة العالم الاسلامی بود که با همکاری تعدادی از بزرگان علما در شمال نیجریه که زبان عربی و زبان هوسا را میدانستند به این کار توفیق یافت. انجام این کار مهم حدود 7 سال طول کشید واین ترجمه در 1372 صفحه همراه با متن عربی قرآن و توضیحاتی در پایین صفحات انتشار یافت، ولی متأسفانه ترجمه با حروف لاتینی چاپ شده است، با اینکه سابقاً زبان هوسا با حروف عربی نوشته میشد. البته شاید این در چاپهای بعدی جبران شود.
نشر این ترجمه توسط رابطة العالم الاسلامی در مکه مکرمه و چاپ آن در بیروت در دارالعربیة للطباعة و النشر و التوزیع با هزینه ملک خالد بن عبدالعزیز صورت پذیرفت. عنوان این ترجمه ترجمه معانی قرآن کریم به زبان هوسا است.
چاپ دوم این ترجمه در سال 1982 با تجدید نظر و تنقیح و اضافات در 1418 صفحه از سوی همان مؤسسه منتشر گردید. در این چاپ، در پایان کتاب جدولی آمده است که به شرح مفردات پرداخته و فهرستی الفبایی نیز در 41 صفحه بر آن افزوده شده که دستیابی به موضوعات گوناگون و قوانین شرعی و احکام و سیره را آسان میکند. بخشی از آن نیز مربوط به احکام تلاوت است. مترجم آن حاج ابوبکر محمود گومی در سال 1922 در شهر سوکوتو تولد یافت و تعلیمات ابتدایی را در سوکوتو و شهرهای مجاور آن آموخت و در مدرسه قانون در کانو و دانشکده تربیت در باختورودا در سودان درس خواند و به عنوان سرپرست آموزش و سپس به عنوان جانشین قاضی بزرگ در شمال نیجریه و بعدها به عنوان قاضی بزرگ تعیین گردید و پس از بازنشستگی رئیس انجمن خیریه ملی حج شد و ریاست گروه نصرالاسلام و ریاست مجلس اداره کانون معلمان وطنی در کودونا نیز به او واگذار گردید.
پیش از این ترجمه کامل، ترجمه دو جزء عم و تبارک با مراجعه و تصحیح شیخ محمد
ناصر کبارا از کانو، و شیخ احمد عربی از جوس، از همین مترجم در 67 صفحه منتشر شده بود و این مقدمهای بر انتشار ترجمه کامل او بود. این کار از نظر ادبی یک کار کلاسیک بود که به شکلی روشن در زبان هوسا انجام یافته بود به گونهای که تمام گویندگان زبان هوسا با لهجههای مختلفی که داشتند آن را میفهمیدند.
باید گفت که تمام زبانهای بزرگ آفریقایی نیاز فراوانی به ترجمه قرآن کریم از نوع ترجمه شیخ ابوبکر به زبان هوسا دارند. خداوند به او جزای خیر دهد.
البته دانشمندان پیشین هوسا زبان، قرآن کریم را برای مردم خود که سعی در آموزش زبان عربی داشتند، به عربی تفسیر کردهاند و این از ترجمه با اهمیتتر است و حداقل باید ترجمه هوسا با حروف عربی چاپ شود، هرچند در یادگیری زبان عربی کمتر از گذشته کوشش شده است. همچنین احیای تفسیر شیخ عبداللّه بن محمد فودیو که در اوایل قرن نوزده میلادی به زبان عربی نوشته شده است، کاری در جهت تکمیل تلاشهای شیخ ابوبکر محمود گومی خواهد بود.
ترجمههای قرآن به زبان فولانی
این زبان به نامهای فولا، فولانی، بیول، توکولور، فوتا و فولفیدی نامیده میشود و دارای لهجههای گوناگونی مانند باجرمی، بورو، فوتافولا و غیر اینهاست و در سنگال، موریتانی، گینه، سیرالئون، بورکینا فاسو، مالی و نیجریه رواج دارد. این زبان از گروه نیجر ـ کنگو و از خانواده اطلسی غربی است که به شاخههای شمالی و جنوبی تقسیم میشود و فولانی از شاخه شمالی است.
گویندگان این زبان بیشتر قبایلی هستند که به دامداری مشغولند و همواره در حال حرکت به سوی چراگاهها هستند و لذا بهدستآوردن آمار آنان دشوار است، هرچند ریچارد ویکن تعدادشان را 12 میلیون نفر تخمین میزند که به نظر کمتر از واقعیت میرسد. اکثریت قاطع آنان مسلمانند و از طریقت قادریه پیروی میکنند. آنان از دیرباز لغات خود را با حروف عربی مینوشتند ولی بعدها آن را تبدیل به حروف لاتینی کردند. میان زبان فولانی و زبان هوسا پیوندهای محکمی وجود دارد.
میگویند اهل این زبان از مصر و سودان آمده و نخست به شمال آفریقا هجرت کرده و آنگاه به جنوب آمدهاند. مذهب آنان مالکی است و یکی از افراد معروفشان عثمان بن فودیو است که تحت تأثیر تبلیغات وهّابی قرار گرفت و به زادگاه خود برگشت تا در دین تجدید نظر کند و اعلام جهاد نماید و اسلام را در میان قبایل بت پرست منتشر سازد.
ترجمه کامل معانی قرآن کریم به این زبان در سال 1982 منتشر شد که ترجمهای فرانسوی ـ فولانی بود و مترجم آن «عمر با» نام داشت. این ترجمه همراه با مقدمهای از رئیس دولت سنگال لئوپولدسِنِگور است و تاریخی که در آن آمده 2 سپتامبر 1970 است. اینکه این مقدمه در آن سال نوشته شده و در سال 1982 منتشر شده و یا این چاپِ دوم ترجمه است، مطلبی است که ما نتوانستیم آن را روشن کنیم.
چنین مینماید که این ترجمه یک ترجمه تحتاللفظی از ترجمه فرانسوی است، چون ترجمه فرانسوی و فولانی در دو ستون کوچک در کنار هم قرار گرفتهاند و هیچ گونه شرحی ندارند و مترجم سطر به سطر به ترجمه تحتاللفظی از ترجمه فرانسوی پرداخته و به نظر میرسد که ترجمه فرانسوی آن همان ترجمه لویی ماسینیون کاتولیک است و این ترجمه متن عربی قرآن را همراه ندارد و در 654 صفحه است. این کتاب در فرانسه چاپ شده و احتیاج به بررسی و ارزیابی دقیق دارد، چون ترجمههای اروپایی غالباً نامناسباند و مورد تحریف قرار گرفتهاند. از این رو به نظر ما ملت فولانی که اسلام را به غرب آفریقا بردند و مجاهدانی دارند... شایسته آن هستند که ترجمه موثقی از معانی قرآن کریم داشته باشند که بتواند نسل جدید را که دسترسی به یادگیری زبان عربی ندارند، با معانی کتاب خدا آشنا کند.
رابطة العالم الاسلامی در این زمینه امکانات خوبی دارد، به خصوص آنکه تبشیر مسیحی به دلایلی که بر هیچ کس پوشیده نیست، فعالیت خود را بر روی ملت فولانی متمرکز کردهاست.
ترجمههای قرآن به زبان ولوف
زبان ولوف یکی از زبانهای انتشار یافته در سنگال و یکی از زبانهای نیجر ـ کنگو و از گروه زبانهای آتلانتیک شمالی است. قبایل ولوف در منطقه ساوانا در شمال غرب سنگال میان رودخانه سنگال در شمال رودخانه گامیبا در جنوب ساکن هستند. ساکنان سنگال حدود 6 میلیون نفرند و ولوف 36% از ساکنان سنگال و 15% از ساکنان گامیبا و موریتانی را تشکیل میدهند. زبان ولوف در سنگال زبان دوم به شمار میآید و 20% آنان زبان غیر ولوف دارند و ولوف زبان تجارتی در خارج مناطق آنهاست.
تمام قبایل ولوف مسلمانند و افراد اندکی در شهرهای ساحلی مسیحی هستند. 60% مسلمانان ولوف از طریقت تیجانی و 30% از طریقت مریدیه و 10% از طریقت قادریه پیروی میکنند و زبان عربی در میان آنان گسترش زیادی دارد و شاید همین امر باعث شده است که ترجمه کاملی از معانی قرآن کریم به زبان ولوف در میان آنان نباشد و این دلیل مناسبی است، چون ترجمه باعث تضعیف یادگیری زبان عربی که زبان قرآن است میشود.
به رغم اینکه ترجمهای کامل از قرآن به زبان ولوف وجود ندارد، ما در اینجا راجع به ترجمهای که در مؤسسه اسلامی داکار انجام گرفته است سخن میگوییم. در سال 1981 این مؤسسه اسلامی ترجمه سوره فاتحه و سوره بقره را به زبان ولوف همراه با متن عربی که با خط مغربی نوشته شده بود، منتشر کرد. این ترجمه در 50 صفحه است و تحت عنوان ترجمه معانی قرآن کریم به زبان ولوف منتشر شده است. این ترجمه از هر گونه شرحی خالی و تقریباً به صورت تحتاللفظی است و نام مؤلفان یا مراجعی که در ترجمه مورد استناد آنها بوده ذکر نشده است.
مؤسسه مزبور از اینکه ترجمه را ـ چنان که انتظار میرفت ـ در جزوههای پیاپی منتشر کند خودداری کرد، و عجیب اینکه واژههای ولوف با حروف لاتینی نوشته شده در حالی که قبایل ولوف در جوار موریتانی زندگی میکنند و زبانشان عربی است و خیلی زود اسلام را پذیرفتند و باید تأثیر زبان عربی باعث شود که آن را با حروف عربی بنویسند، زیرا برای نوشتههای اسلامی هیچ حرفی مناسبتر از حروف عربی نیست.
شاید مسلمانان به اهمیت نگارش با حروف عربی به عنوان گامی در جهت آشنایی با کتاب خدا توجه داشته باشند، و ما از اینجا به کشورهای سواحلی، هوسا، فولانی، ولوف، سومالی و یوروبا پیام میدهیم که اکنون وقت آن رسیدهاست که حروف قرآنی به کار برده شود.
پایان سخن
گرایش طبیعی قاره آفریقا به اسلام سبب گردید که مبشران و مبلغان هر مذهبی کتاب خدا را آنچنان که میخواستند بدون رقیب ترجمه کنند و هرچه بخواهند تحریف به عمل آورند.
قادیانیها نیز آنان را دنبالهروی کردند و به نام اسلام و مسلمین به تحریف قرآن پرداختند. پس میدان خالی است یا نزدیک است که خالی شود. آنان قبایلی از مسلمانان را از نگارش با حروف قرآن بازداشتند و از عربی شدن منطقه جلوگیری کردند و چنین وانمود کردند که ترجمه معانی قرآن حرام است، آنگاه آفریقا را با ترجمههای انجیل و نوشتههای مسیحی پرکردند و بدین گونه آفریقای درمانده را در محاصره قرار دادند و مردم آنجا در برابر خود جز عقیده تثلیث را نمیبینند؛ عقیدهای که صاحبانش در فهم آن سرگشتهاند.
بیشترین تعداد ترجمههای کتاب مقدس در جهان را در قاره آفریقا میبینیم. این کتاب تا سال 1984 به 107 زبان آفریقایی ترجمه شده است؛ چنان که تنها عهد جدید تا تاریخ یاد شده به 117 زبان ترجمه گردیده و گزیدههایی از آن نیز به 239 زبان آفریقایی برگردانده شده است. این برحسب آمارهایی است که جمعیت کتاب مقدس شاخه جنوب آفریقا آن را منتشر کرده است. جمعیت مزبور که در پایتختهای همه کشورهای جهان شعبه دارند و چاپخانههایی در هنگکنک، سنگاپور، لندن و نیویورک در اختیار آنهاست فعالیتهای گستردهای دارند و انجیل را برای تمام مردم روی زمین تبلیغ میکنند. در اینجا نمونهای از تلاشهای فراوان آنها را در تبلیغ انجیل به تمام دنیا، ذکر میکنیم:
در دولت اوگاندا، گروهی از دانشمندان انسان شناس (انتروپولوژی) و گروهی از زبانشناسان، چندین سال درباره قبایل اوگاندا بررسی کردند و نتیجه این شد که این قبایل علاوه بر لهجههایی که از اهمیت چندانی برخوردار نیستند، 22 زبان اساسی دارند و انجیل احتیاج به 22 نوع ترجمه دارد تا مطمئن شوند که انجیل به هر اوگاندایی با زبان مادریاش که قویترین زبانی است که در انسان اثر میگذارد، تبلیغ شده و رسیده است.
جمعیت کتاب مقدس، زمینه را برای انجام این برنامهها فراهم کرده و از چهار سال پیش به اینسو ، گروهی در یکی از کنیسههای کامپالا برنامه شماره 8 ترجمه انجیل(1) را اجرا کردهاند و آن ترجمه انجیل به زبان کاکواست. این ترجمه برای قبیله کاکوا به قیمت نیم دلار فروخته میشود، چون آنان فقیرند و در شهرها زندگی نمیکنند. این ترجمه در نزدیکترین
______________________________
1. زبانهای اوگاندایی که انجیل به آنها ترجمه شده عبارتند از: لوگاندا، لونیانکوله، لوکیگا، آلورو، تِسو، لوگبارا، لانگو، کاکوآ. همچنین ترجمه انجیل به زبان اکولی در سال 1984 منتشر شد. و اما زبانهای مادی و کارامویون و لوناسایا فقط عهد جدید به این زبانها ترجمه شده است.
________________________________________
چاپخانه به اوگاندا که مربوط به آن جمعیت است چاپ شده تا نقل و انتقال آن مشکل نباشد.
آنان سپس برنامه شماره 9 ترجمه انجیل را شروع کردند و این بر اساس اولویتهایی است که با بررسی آمادگیهای مردم و قبایل واهمیت فعالیتهای آنان و موضوعات دیگر تعیین شدهاست. این موضوعات به صورت علمی و در سطحی گسترده بررسی شده و بر اساس آن برنامه ریزی میشود.
این همه فقط در یک کشور است، در حالی که فعالیت این جمعیت تمام جهان را دربرمیگیرد. در مقابل این تبلیغِ برنامهریزی شده و مبتنی بر بررسیهای علمی، ما کجا هستیم و قرآن ما کجاست؟ ترجمه معانی قرآن کریم به زبانهای آفریقایی که به صورت کامل و از سوی مسلمانان (و نه منابع غیر مطمئن، مانند ترجمههای مسیحیان و قادیانیها و مانند آن) انتشار یافته، از شش ترجمه بیشتر نیست که به زبانهای 1. هوسا 2. یوروبا 3. سواحلی 4. کریول (در جزایر موریس) 5. زولو 6. افریکان، منتشر گردیده است. ترجمههای مختصری هم به زبانهای فولانی و لوگاندا موجود است و شنیدهایم که رابطة العالم الاسلامی درصدد ترجمه معانی قرآن به زبان سومالی است.
در اینجا توقف کوتاهی داریم تا این مطلب راتوضیح دهیم که ترجمه قرآن همان گونه که وسیله تبلیغ است، گاهی باعث عقب افتادن ملتها از یادگیری زبان عربی و فهم قرآن از منبع اصلی و مصدر وحی الهی میشود. کشور سومالی در جامعه کشورهای عربی عضویت دارد، در حالی که از سال 1972 به بعد، زبان سومالی با حروف لاتینی نوشته میشود و این باعث شده است که آنان از حروف قرآن و از خود قرآن دور شدهاند و ترجمه قرآن به این زبان، این دوری و بریدگی را بیشتر میکند، در حالی که از دولت سومالی که دم از عربیت میزند این انتظار بود که واژههای خود را با حروف قرآن بنویسد، تا زبان اصلی آنان با زبان دینشان هماهنگ باشد (ولا حول ولاقوة الاّباللّه). شاید رابطة العالم الاسلامی ترجمهای را که به زبان سومالی در دست دارد با حروف عربی منتشر کند.
برادرم! موضوع بسیار با اهمیت است و میدان برای غیر مسلمانان خالی است و آنها در آن خرامان میگردند و معارضی ندارند و قرآن کریم از سوی کسانی که شایستگی ندارند ترجمه میشود و کسی نیست که آنها را کنترل کند و یا از آنها حساب بکشد. قرآن را مختصر میکنند و ترتیب سورههای آن را تغییر میدهند و ده آیه از قرآن و چند حدیث از پیامبر درباره مائده چاپ میکنند و آن را قرآن محمد و قانون ترکی مینامند و در آن عکسهایی چاپ میکنند و ادعا میکنند که عکس پیامبر خداست، و از این قبیل کارها وافتراها که بر کتاب خدا میبندند و کسی از آن جلوگیری نمیکند، و تلختر اینکه اکثریت مردم از این کارها خبر ندارند.
تا کی این کار بدون تأسیس یک مؤسسه جهانی اسلامی که مسئولیت آن تبلیغ کتاب خدا به جهانیان باشد و هر کسی بتواند قرآن را با زبان خود بفهمد، رها خواهد شد؟ مؤسسهای که این مسئولیت را داشته باشد که هر کسی را که به ساحت کتاب خدا تعدی میکند مورد پیگیری قرار دهد و هر ترجمهای را که نوشته میشود، زیر نظر بگیرد و ارزیابی کند و بهترین ترجمه را منتشر سازد و از نشر ترجمههای فاسد جلوگیری نماید و مسلمانان را در تهیه ترجمههای صحیح به هر زبانی راهنمایی کند.
از خداوند میخواهیم که راه را برای تشکیل یک هیئت جهانی که امور مربوط به قرآن کریم را بر عهده بگیرد هموار سازد.
فهرست منابع و مآخذ
ـ البنک الدولی، تقریر عن التنمیة فی العالم، 1984.
ـ د. السید خالد المطری، دراسات فی سکان العالم الاسلامی، جامعة الملک عبدالعزیز، جدة، 1984.
ـ عمر صدیق عبداللّه، الاقلیات المسلمة فی العالم ظروفها المعاصرة، آلامها، وآمالها، ص 941.
ـ الندوة العالمیة للشباب الاسلامی المؤتمر السادس، ریاض، 1986.
ـ د. محمد ریاض، د. کوثر عبدالرسول، أفریقیا دراسة لمقومات القارة، دارالنهضة، بیروت، 1973.
ـ محمود شاکر، مواطن الشعوب الاسلامیة، فی افریقیا 8: السنغال، بیروت، 1983.
ـ محمود شاکر، العالم الاسلامی، المکتب الاسلامی، بیروت، 1403 / هـ 1983 م.
ـ المؤتمر الجغرافی الاسلامی الاول، جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، کلیة العلوم الاجتماعیة، ریاض، 1979.
ـ د. مصطفی مؤمن، قسمات العالم الاسلامی.
ـ عماد خلیل الدین، مأساتنا فی افریقیا، الحصار القاسی.
ـ عبده بدوی، مع حرکة الاسلام فی افریقیا.
Arabia, London, Feb. 1982.
Arabia, London, Jan. 1984.
Sheikh Abdal Razek, Matuvo, Kuraane Entukuvu Juzu Amma, Pub., The Islamic Foundation, Nairobi, 1983.
Sheikh Abdal Razek, Kuraane Entukuvu, Pub., The Islamic Foundation,
Nairobi, 1984.
Sheikh Abdal Razek, Kuraane Entukuvu, Pub., The Islamic Foundation, Nairobi, 1985.
Abdilahi Nassir, Tafsiri ya sura Al-Talaaq, Pub., Shungwaya Pub. Ltd., Nairobi,1981. Sheikh Abdullah Saleh Alfarsy, Qurani Takatifu, Pub., The Islamic Foundation, Nairubi, 1969.
Sheikh Abdullah Saleh Alfarsy, Yaatadhir una Tafsiri ya, Pub., Mwongozi Printing Press, Zanzibar 1960.
Sheikh Abdullah Saleh Alfarsy, Rubbamaa, Tafsiri ya, Pub., Mwongozi Printing press, Zanzibar 1962. ''
Sheikh Abdullah Saleh Alfarsy, Subbhana, Tafsiri ya, Pub., Mwongozi Printing Press, Zanzibar (N.D.)
Sheikh Abdullah Saleh Alfarsy, Wamaa Ubarriu, Tafsiri ya, Pub,; Mwongozi Printing Press, Zanzibar 1961.
Africa Guide - World of Information, 1982.
Abu Baker Mahmoud Gummi, Tarjamar ma''anonin Alkur''ani Maigirma Zuwa Harshen Hausa, Pub., Dar Al-Arabiah Publishing, Printing Distribution, Beirut, 1979.
Abu Baker Mahmoud Gummi, Juzu Ama wa Tabarak, Tarjamar ma''anonin Al Ku''rani Maigirma Juzu''in Tabarak da Na Amma, Pub., Dar al-Arabiah, Beirut, (N.D.)
Al'' Amin Bin Aly, Tafsiri ya Juzuu Amma, Pub., Alawiyyah Trader, Mombasa, (N.D.)
Al''Amin Bin Ali'' Mazrui, Tafsiri ya Qur''an Tukufu, Aali Imraan, An-Nissa,Pub., Shugwaya Publishers Ltd., Nairobi, 1981.
Al''Amin Bin Ali Mazrui, Tafsiri ya Qur''ani Tukufu, Al-Faatihah, Al-Baqarah, Pub., Shungwaya Publishers Ltd., Nairobi, 1980.
Anonymous, Holy Qur''an, (Amhari), Pub., Artistic Printing Press Ltd., Adis Ababa, 1973.
Imam Baker, M. Ahmad, Die Heilige Qur''an, new ed., Johannesberg, 1981. Cole, Rev. M.C., AI-Kurani ni ede Yoruba, Pub., C.M.S. Bookshop, Lagos, 1924.
Dale, Godfrey, Tafsiri ya Kurani ya Kiarabu Kwa Lugha ya Kisawahili, Pub., Society for Promoting Christian Knowledge, London, i931. Impact International, 28th. Jan.-10th, Feb. 1983.
Irving, Thomas Ballantin, The Islamic World Today, Univ. of Tennessee, Knoxville, Jeune Afrique Atlas, The African Continent, First ed., Paris 1973.
Haj Mod. Augusto, Haj A. Akanni, Haj Hasani Yasau Dindey, Al-Kurani Ti atumo si ede, Pub., Dar Alarabiah, Beirut, 1973.
The Moslem World, Vol. ×IV No.4, Hartford, Con. 1924.
Ibid, Vol. L×I No.4, Hartford, Con. 1971.
Linguistic Composition of the Nations of the World. Editors, Heinz Kloss Grant D. Mc Connel, International Centre for Research on Bilingualism. Quebec. 1984,
Mubaraka Ahmad Ahmadi, Kurani Tukufu, Pamoja na Tafsiri na Maelezo Kwa Kiswahili, Pub., East African Ahmadiyya Muslim, Nairobi, 1953.
Mirza Mubarak Ahmad Ahmadi H. A. Kurani Tukufu, Nairobi, 1953.
Murray-Phaldon, Jocelyn, Cultural Atlas of Africa, Oxford.
Moulana C. M. Serma, Ikhurani Eylngewele, Pub., Jamiatul Ulema Natal, Newcastle, Natal. 1981.
Dr. Hussein Nahaboo. Le Saint Coran, et traductIon en Creole, Pub.. Regent Press. Port Louis, Maurice, 1982.
Oumar Ba, Le Coran Francais Peul, L ''Harmattan ACCT. Paris, 1982.
World Bibliography of Translatlons of the Meaning of the Holy Qur''an, Research Centre of Islamic History, Art and Culture. Istanbul. 1986.
David B. Barrett. World Christian Encyclopedia, Nairobi 1982.
World Muslim Gazette, Karachi. 1975.
Weeks, R. V., Muslim Peoples, A World Ethnographic Survey, Greenwood Press, 1978.
Peter B. Clarke, West Africa Islam, London. 1982.
Voegelin. C.F. F.M.. Classification and Index of the World''s Languages, Elsevier, New York. 1978.
Zakariya Kizito Bulwadda, Kurani Entukuvu, Pub., Uganda Ahmadiya Muslim Mission. Kampala 1973.
Ibid, Kurani Entukuvu, Pub., Uganda Ahmadiyya Muslim Mission. Egolddwamu, Unwin Brothers Ltd.. Surrey, 1984.
تبلیغات
