سفر، آداب و وسایل آن؛ بررسی تمایزات اجتماعی مسافرت در جامعه ایران عصر قاجار(قبل از مشروطیت) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

اقشار فرادست در جامعه ایران عصر قاجار همیشه در پی آن بوده اند تا تفاوت ها و تمایزات اجتماعی خود را نسبت به اقشار و طبقات فرودست به طرق و شیوه های مختلف منعکس نمایند. یکی از این روش ها، نشان دادن تمایز اجتماعی از طریق وسایل، آداب و شیوه های مسافرت است. این پژوهش برآن است تا به روش توصیفی-تحلیلی و با بکار بستن نظریه «تمایز» پیر بوردیو برای این سوالات پاسخ مناسب را بیابد: آیا اشراف و اعیان جامعه ایران در عصر قاجار به مسافرت و وسایل و آداب آن فقط به عنوان امری ضرورت پسند و برای رفع نیاز می نگریستند؟ یا اینکه آنان علاوه بر مسئله ضرورت؛ نگاه ذوقی؛ زیباشناختی و هنردوستانه نیز به آن داشته اند؟ نگاه اقشار فرودست جامعه ایران عصر قاجار نسبت به مسئله سفر و آداب و وسایل آن بر اساس کدام یک از این شاخص ها بوده است؟ این پژوهش بر این فرض اساسی استوار است که برخلاف طبقات بالای جامعه ایران عصر قاجار که به سفر و آداب و وسایل آن، نگاه هنری؛ سلیقه مندانه و زیباشناختی داشته اند، طبقات پایین جامعه به مسافرت به چشم امری مورد نیاز و ضرورت نگاه می کردند. یافته های این پژوهش نشان می دهد اقشار ممتاز جامعه که نیاز اساسی خود به مسافرت و وسایل آن را به آسانی برآورده می ساختند، بیشتر در پی آشکار ساختن و انعکاس هویت و منزلت اجتماعی خود و نشان دادن تشخّص و تفاخر طبقاتی از طریق آداب سفر و تجمل؛ شکوه و زیبایی در وسایل مسافرت برمی آمدند، در حالی که توده مردم و اقشار پایین جامعه بدون توجه چندانی به تجمل گرایی؛ زیبایی دوستی و یا هرگونه ذوق و سلیقه هنری، به مسافرت، آداب و وسایل آن تنها به چشم ابزاری برای رفع نیاز و ضرورت می نگریستند.