تبیین برهم کنش عوامل اقلیمی و فرهنگی در شکل گیری حیاط خانه های سنتی شهر همدان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

در الگوی خانه های حیاط دار سنتی، حیاط هسته حیاتی خانه را تشکیل می دهد و بر اساس نیازهای مادی و معنوی و رعایت سلسله مراتب، انواع حیاط سنتی شکل گرفته است. مطالعه در زمینه تأثیر عواملی چون جغرافیا و اقلیم، اجتماع و فرهنگ، بینش های فکری نظام خانواده، بر ساختار ابنیه، ضروری به نظر می رسد. بخش عمده بافت های شهرهای تاریخی ایران را خانه های حیاط دار سنتی تشکیل می دهند. این خانه ها در معرض تخریب قرار دارند، لذا مطالعه بر کالبد حیاط ها حائز اهمیت است. هدف اصلی این پژوهش، شناخت تأثیر محیطی و فرهنگی خانه های سنتی حیاط دار در رابطه با اصلی ترین فضای خانه (تالار) و ورودی در معماری مسکونی منطقه سرد و خشک همدان است. اهمیت پژوهش این است که خانه های حیاط دار سنتی همدان بخشی از هویت تاریخی معماری کشور هستند. لذا حفاظت و الگو برداری، آنها مورد توجه می باشد. با توجه به گستردگی اقلیم سرد در ایران، توجه به طراحی بناها که از مصرف کنندگان عمده انرژی های فسیلی به شمار می روند، می تواند بخش عمده ای از مصرف انرژی را کاهش دهند. همچنین از جهت حفظ فرهنگ و تحقق آنها در خانه های امروزی نیز مورد توجه قرار می گیرند. در این پژوهش از روش تحلیل محتوایی و با کمک نظریه داده بنیاد از روش کدگذاری باز، محوری و انتخابی استفاده شده است. در تجزیه و تحلیل نمونه برای تولید معنا به ترتیب ارائه و توصیف در کدگذای باز، مقایسه و تحلیل از طریق کدگذاری محوری و تبیین الگو از طریق کد گذاری انتخابی صورت می گیرد. راهبرد این مقاله در مرحله تحلیل و داوری، روش کمی و کیفی توأمان است. در روش کمی از نرم افزار اقلیمی کلایمت کانسالتنت، مدل آسایش حرارتی اشری 55 و مطالعات پهنه بندی اقلیمی ایران و در روش کیفی از مطالعات کتابخانه ای استفاده شده است. اهم نتایج نشان می دهد که در بررسی تغییرات اقلیمی در یک بازه زمانی حدود 40 ساله، تعداد ماه هایی که شرایط آسایش در آن برقرار بوده کمتر و ماه هایی که در آن ها باید تدابیر گرمایشی و سرمایشی اندیشید به سمت بیشترین مدت خود سیر کرده است. دو دسته کلی مؤلفه ها را در حوزه فرهنگ شامل شیوه های معماری ایرانی، عناصر فرهنگ ساز در شکل گیری الگو معماری خانه های حیاط دار سنتی مؤثر می داند. در راستای دستیابی به اهداف اقلیمی هم مشاهده می شود گونه های درونگرای قاجاری و التقاطی وضعیت مطلوب تری از نظر دریافت تابش های خورشیدی، محافظت در برابر جریان بادهای نامطلوب در تالارها و موقعیت قرارگیری ورودی ها و تأثیر جریان باد در حیاط ها را دارند.