خوانشی خاص از نظریه حرکت جوهری با بسط نظریه فیض در فلسفه ابن سینا (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

نظریه حرکت جوهری بر پایه اصول نظام مند حکمت متعالیه مانند اصالت وجود و تشکیک در حقیقت عینیه وجود استوار شده است. اگرچه ابن سینا هرگز از یک تئوری یکپارچه تحت عنوان نظریه حرکت جوهری دفاع نکرده است، اما به نظر می رسد نظریه محوری فیض که مهم ترین نظریه در کانون تفکر فلسفی او محسوب می شود، می تواند چهره ای نو از حرکت جوهری ارائه دهد. در تصویر بدیع ابن سینا، حرکت عالم مادی امتداد فیض لاینقطع و دائمی حق تعالی است و حدوث پی درپی در عالم ماده خود را در قامت حرکت جلوه گر می سازد. همچنین به نظر ابن سینا محذوراتی مانند تتالی آنات یا تشافع علل در زمان واحد، تئوری کون و فساد را با ایرادات اساسی مواجه می سازد، به طوری که نمی توان تبدل صورت ها در جوهر را بدون تصور امری تدریجی یا همان زمان در نظر گرفت. عباراتی نیز وجود دارد که به طور مستقیم بر حرکت در جوهر و همین طور وحدت محرک و متحرک در طبیعت اشاره دارد که می توان دالّ بر تمایل ابن سینا به پذیرش حرکت جوهری دانست.