مقایسه ساختاری خطِّ نسخ ایرانی و خطِّ نسخ عثمانی (با تمرکز بر کتابت جز سیم قرآن مجید به خط احمد نی ریزی و محمد شوقی افندی)

چکیده

بیان مسئله: از دیرباز تا کنون، خط نسخ در کنار خط کوفی و نستعلیق، سه خط اصلی در کتابت و هنر کتاب آرایی در جهان اسلام به شمار می روند اما با مطالعه دقیق در حوزه سبک شناسی خط نسخ، تفاوت هایی در نوع کتابت این خط در کشورهای مختلف مشاهده می شود که نیازمند بررسی دقیق است. هدف مقاله: انجام این پژوهش به منظور ارائه شاخص هایی جهت شناخت نسخ ایرانی از عثمانی صورت گرفته تا علاقه مندان به هنر خوشنویسی و پژوهشگران توانایی تشخیص این دو سبک را از یکدیگر بیابند و همچنین می توان هدف فرعی این پژوهش را کمک به نسخه شناسان دانست زیرا سبک شناسی این دو قلم، برای شناسایی محل و ادوار نسخه های فاقد تاریخ کتابت مفید است.  سؤالات مقاله: 1. آیا شیوه نگارش خط نسخ در ایران و کشور عثمانی با یکدیگر متفاوت بوده است؟ 2. درصورتی که شیوه نگارش خط نسخ در ایران و عثمانی، متفاوت باشد، تمایز میان آن ها برای خوشنویسان و نسخه شناسان مبتدی دشوار است، پس چگونه می توان این دو شیوه را از یکدیگر تشخیص داد؟ روش تحقیق: در این پژوهش که به شیوه کتابخانه ای - تحلیلی صورت گرفته، نخست اطلاعاتی در خصوص خط نسخ و دو خوشنویس برجسته جهان اسلام احمد نی ریزی و محمد شوقی افندی که اولی ایرانی و دومی عثمانی است، جمع آوری شده و سپس شیوه کتابت این دو هنرمند بزرگ در جز سی ام قرآن به صورت دیجیتالی و به کمک نرم افزار مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است. نتیجه گیری: تجزیه وتحلیل های صورت گرفته، نشان داد که نسخ رایج در ایران با عثمانی متفاوت بوده و به منظور تشخیص این دو شیوه، شاخص هایی از قبیل؛ بررسی شیب کرسی، مد و تشدید، اندازه اعراب، شیوه کتابت سکون، اندازه دندانه ها، زاویه حروف عمودی نسبت به کرسی ارائه شده است.