فکر، نیرویى است پویا براى به دست آوردن حقایق، و تفکر کوشش این نیرو به اقتضاى عقل و خرد است. در عرفان عملی که برنامه ای منسجم برای طی مراحل کمال انسانی است ، تفکر مقامی بلند و تأثیر گذار برای سالکان طریق است؛ چرا که انسان با ابزار تفکر می تواند گام های بلندی را به سوی تکامل و تعالی فردی و اجتماعی بردارد. با توجه با این جایگاه ، پژوهش پیش رو، که از نوع بنیادی است، با شیوه تتبعی- استنباطی و با هدف شناخت جایگاه عنصر تفکر و تحلیل کارکردهای فردی و اجتماعی آن در نظام عرفان عملی از منظر نهج البلاغه صورت گرفته است. نتیجه آنکه تفکر با دارا بودن زمینه های متفاوتی نظیر عظمت پروردگار، لطایف آفرینش و در احوال پیشینیان، عنصری ابتدایی و مبنایی برای ورود سالک به طریق الی الله است و با دارا بودن طیف گسترده ای از کارکردهای فردی نظیر بیداری ، و قرار گرفتن در طریق الی الله، و کارکردهای اجتماعی همچون روشن سازی راه برای دیگران، امر به معروف و نهی از منکر، نقش ویژه ای را در این نظام داراست.
