عرصه های فضایی تبلور تعاملات اجتماعی در کالبد شهر ایرانی؛ قبل و بعد از اسلام (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

عرصه های تعاملات اجتماعی از موضوعات مهم در حوزه شهرسازی اند که به مثابه بستری مناسب برای پاسخ به نیاز اجتماعی انسان در برقراری روابط متقابل نقش ایفا می کنند. این عرصه ها در تاریخ شهرسازی ایران جایگاه مهمی داشته که با وقوع تحولات شهری از 1300 شمسی دچار اضمحلال گردیده اند و از همین منظر بازگرداندن موقعیت تأثیرگذار آن ها به حیات شهر ایرانی مهم است. بر این اساس مسئله تحقیق عبارتست از اینکه عرصه های تعاملات اجتماعی در شهر ایرانی چه هدفی را جهت برقراری روابط اجتماعی دنبال می نموده اند؟ روش مورد استفاده تحقیق، توصیفی- تحلیلی و کیفی با کمک مطالعه اسناد ثانویه تاریخی بوده که در سه مرحله پیوسته، از تحلیل توصیفی- استنتاجی، تحلیل محتوا و شیوه سنتز استقرایی بهره برده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که تنوعی از عرصه های فضایی در شهر ایرانی به نیاز اجتماعی انسان پاسخ می داده اند که از آن جمله می توان به آتشگاه، مسجد، مدرسه، میدان، و بازار در ادوار قبل و بعد از اسلام اشاره نمود. همچنین در شهر ایرانی وجوه اشتراکی از اصول متضمن شکل گیری تعاملات اجتماعی در هر دو دوره زمانی موجود بوده که ویژگی اصلی و مشترک در همه آن ها، وابسته بودن فضا و درنتیجه کالبد، به کارکرد اجتماعی خاص می باشد. نهایتاً در پاسخ به مسئله تحقیق می توان گفت که در شهر ایرانی، عرصه های تعاملات اجتماعی به مثابه ابزاری هستند که متأثر از ویژگی های اجتماعی- فرهنگی جامعه به صورت های متنوع کالبدی تبلور فضایی می یافته و درواقع یک نقش کارکردی و هدفمند به خود می گرفته اند.