جنگ بیولوژیکى

جـنـگ بـیـولوژیـکـى (Warfare Biological) از اصطلاحات نظامى نوین و به معناى به کـارگـیـرىِ نـظـامـى (عـامـدانـه ) مـوجـودات زنـده یـا سـمـوم آنـهـا بـه مـنـظـور قـتل و زیان رساندن به انسان و یا ثروتهاى حیوانى یا زراعى وى در راستاى کاستن از تـوان نـظـامـى اش ‍ مى باشد. برخى این جنگ را ((جنگ باکتریایى )) یا ((جنگ میکرُبى )) خـوانـده انـد، ولى اصطلاح ((جنگ بیولوژیکى )) براى این مفهوم مناسب تر است ؛ چرا که بـاکـتـرى و دیـگـر انـواع مـوجـودات ریـز و نـیـز صـورتـهاى پیشرفته ترى از حیات ، مـثـل حـشـرات و دیـگـر مـوجـودات مـوزى از جـمـله نـبـاتـات زیـانـبـار را نـیـز شامل مى گردد.جـنـگ بـیـولوژیـکـى از جـنـگـهـاى دیـریـنـه طـبـیـعـت بـر ضـد انـسـان اسـت و بـه دنبال جنگها و منازعات بشرى ، مردم شاهد شیوع بیمارى و یا ویروس بوده اند.در جـنـگهاى صلیبى جنگجویان مسیحى بر دروازه هاى شهر قدس گرفتار بیمارى طاعون گـشـتـنـد. بـیـمـارى تـیـفـوس جنگجویان مغربى را در اسپانیا درو کرد. سپاه ناپلئون در تهاجم به مسکو دچار اسهال خونى گشته و قوایشان رو به کاستى نهاد.در جنگ بویر کسانى که بر اثر تب تیفوئید از پاى در آمدند بیش از آنهایى بودند که با گلوله کشته شدند.انسان نیز روش به کارگیرى موجودات زنده یا سموم آنها را از طبیعت آموخته است . شاید نخستین بارى که انسان به طور عمدى عوامل بیولوژیکى را در جنگ به کار گرفت ، اقدام ((سـولون )) فـرمانرواى آتن در سال 600 قبل از میلاد بود. او ریشه هاى گیاهى به نام را در جوى آب کوچکى انداخت که دشمنانش براى هیلیبوروس آشامیدن استفاده مى کردند و از ایـن راه آنـان را گـرفـتـار (Helleborus) بـیـمـارى شـدیـد اسـهـال کـرد کـه در نـهـایـت مـنـجـر بـه شـکـسـت آنـان شـد. در سـال 200 پـیش از میلاد یک فرمانده کارتاژى در برابر دشمن عقب نشینى کرد؛ و در همان حـال ، مـقـدار زیـادى شـراب را در اردوگاهش به افکنده بود. ماندراگورا جاى گذاشت که درون آنـها ریشه ماندراگو را گیاهى است مخدّر، (Mandragora) و دشمن پس از نوشیدن ایـن شـراب بـه خـواب رفـت : آنـگـاه او بـازگـشـت و هـمـه آنـهـا را سـر بـریـد. در سـال 184 پـیش از میلاد هانیبال خمهاى پر از افعى را روى شکست آنان گردید. از آن پس مـسـمـوم سـازى آب آشامیدنى و شراب و خوردنیها در جنگ ، به صورت امرى شایع در آمد. بـه ایـن تـرتـیـب کـه جـنـازه گـنـدیـده حیوانات و سربازان را درون چاههاى آب دشمن مى افـکـنـدنـد. در سـال 1155 م امـپـراتـور ((فـریـدریـک بـاربـاروسـا)) آب انبارهاى شهر ((تـورتـونـا))ى ایـتـالیـا را بـا هـمـیـن شـیـوه مـسـمـوم کـرد و آن را بـه اشـغـال خـود در آورد. جـنـگ بیولوژیکى در جنگهاى صلیبى نیز تجربه گردید، به این تـرتـیب که جنازه طاعون زدگان را در اردوگاه مسلمانان افکندند و موجب بروز بیمارى در میان آنان گشتند.از نـمـونـه هـاى جـدیـد بـه کـارگـیـرى عاملانه عوامل بیولوژیکى ، اقدام سر جفرى Sir) (Amherst Jeffry فرمانده تهاجم انگلیس در دوران جنگهاى استعمارى امهرست اروپا بر ضـد قـبـایـل سـرخ پـوسـت در قـاره آمـریـکـا اسـت . او در سـال 1763 بـالاپـوش و دسـتـارى آلوده بـه بیمارى آبله را از بیمارستانِ آبله نزد رؤ سـاى قـبـایـل سـرخ پـوسـت فرستاد که پیامدش شیوع بیمارى آبله در میان سرخپوستان بود.در سـال 1863 ژنـرال جـونـسـتـون (Johnston) از ((فـیـکـسـبـرگ )) هـنـگـام فـرار در مـقـابـل ژنـرال (Sherman) در دوران جـنـگ داخـلى آمـریکا دریاچه ها را پر از جنازه خوک و شـرمـن قـوچ کـرد. در ایـن جـنـگ هـر دو طـرف پـیـش از عـقب نشینى آبهاى آشامیدنى را آلوده سـاخـتـند. در جنگ جهانى یکم مزدوران آلمانى خون آلوده اسبهاى ایالات متحده آمریکا را به اسبهاى نیروهاى رومى تزریق و شمار بسیارى از آنها را کشتند.درباره به کارگیرى عوامل و سلاحهاى شیمیایى به ویژه پس از جنگ یکم جهانى جزئیات فـراوانـى انـتـشـار یـافـته است ، ولى اطلاعات مربوط به سلاحهاى بیولوژیک در پس ‍ پـرده ضـخـیـم سـرى بـودن و پـنـهـان کـارى بـاقـى مـانـده اسـت . مشهور است که نازیها پـژوهـشهاى گسترده اى را در سال 1936 در این زمینه انجام دادند. از این رو اتحاد جماهیر شـوروى (سـابق ) در سال 1938 اعلام کرد که در صورت استفاده نازیها از چنین سلاحى آنان نیز آماده به کارگیرى آن بر ضد نظامیان آنها هستند. با وجود این گزارش روشنى دربـاره ایـنـکـه کدام یک از طرفین جنگ جهانى دوم از سلاح بیولوژیکى استفاده کرده وجود نـدارد، در حـالى کـه هـمـه آنـان سـلاحـهـاى داشـتـنـد. بـراى مثال ژنرال آمریکایى بروک چیزولم اظهار داشت که (Chisolm متفقین از آن بیم داشتند که نازیها از بمبهاى موسوم به میکروب سم استفاده کنند. سوسیس واکسن (Botulinus) از این رو آمـریـکـا اقـدام بـه ارسال تعداد 235000 ضد این میکروب به لندن کرد. هر واکسنى آمپول ویژه اى داشت که خود شخص مى توانست آن را به خود تزریق کند. این واکسن در میان 117500 سرباز بریتانیایى ، آمریکایى و کانادایى توزیع گردید.در مـاجـراى جـنـگ کـره ، چـیـنـیـهـا و مـسـئولان کـره شـمـالى ، آمریکا را به استفاده از سلاح بـیولوژیکى در کره متهم کردند و خواستار تحقیق یک کمیته علمى بین المللى در این باره گـشـتـنـد. پـس از انـجـام پژوهشهاى کافى ، کمیته در گزارش هشتم اکتبر 1952 خود به سازمان ملل اظهار داشت که در تحقیقات دقیق خود به ((اشیاى آلوده به میکروب وبا و سیاه زخـم بـدخـیـم ، کـکـهـاى آلوده بـه ویـروس طـاعـون ، پـشـه هـاى حـامـل ویـروس تـب زرد و حـیـوانـات جـونـده مـبـتـلا مـثل خرگوش برخورد که براى انتشار بیماریهاى ویروسى مذکور مورد استفاده قرار گرفته اند)). ولى این گزارش هیچ اشاره اى بـه مـیـزان انتشار آن بیماریها در چین و کره شمالى نداشت . این امر بسیارى از مفسران غـربى را وادار کرد که در صحت آن گزارش تردید کنند و آن را بى ارزش بشمارند. با آنـکـه در ویتنام شمار بسیارى مبتلاى به ویروس طاعون و آبله ـ از بیماریهاى بومى این کشور ـ دیده شد، هیچ دلیلى قطعى مبنى بر اقدام ایالات متحده براى به کارگیرى سلاح بیولوژیکى در جنگ بر ضد انقلابیون و مردم ویتنام به دست نیامده است .از آنچه گفته شد روشن مى گردد که در جنگهاى جدید سلاحهاى بیولوژیکى مورد استفاده واقـعـى قرار گرفته است . از این رو شناخت میزان کاربرد آن همچون یک سلاح جنگى به صـورت دقـیـق مـشکل مى نماید. در نتیجه امکان کاربرد تاکتیکى و استراتژیکى آن را به سـختى مى توان ارزیابى کرد. اما این حقیقت نباید موجب شود که خطر جنگ بیولوژیکى را دست کم بگیریم ؛ به این دلایل :1. تـقـریباً همه دولتها ـ اعم از بزرگ و کوچک ـ امکان برخوردارى از این سلاح را دارند. چـرا که برخى از این سلاحها در آزمایشگاهها و کارگاههاى ساده با اندکى 2. پژوهشهاى عـلمـى در ایـن زمـیـنـه مـوجـب تـهـیـه ویـروسـهـایـى شـده اسـت کـه در مـقـابـل آنـتـى بیوتیکها مقاوم هستند؛ و براى انتشار آنها نیز ابزارهاى پیشرفته اى تهیه شده است .3. سـلاحـهـاى بـیـولوژیـکـى را مـى تـوان غـافـلگیرانه و پنهانى بر ضد مجموعه هاى بـزرگ غـیـر نـظـامـى بـه کـار گـرفـت . مـشـکـل تـر از هـمه اینکه شناسایى نوع سلاح بـیـولوژیـکـى بـه کـار گـرفـتـه شـده و انـتـقـال هـشـدار سـریـع بـه دیـگـر مـناطق به دلیل فاصله طولانى میان حمله و آشکار شدن عوارض بیمارى بسیار دشوار است .بـه هـر حـال ، هدف اصلى از به کارگیرى سلاح بیولوژیکى انسان است ؛ و تهاجم به انـسـان یـا بـه طـور مـسـتـقـیـم و یا از طریق حمله به منابع غذایى و در مواردى حیوانى او صـورت مـى گـیـرد. بـنـابـرایـن جـنـگ بـیـولوژیکى جنگى است که هدف آن به طور کلى اشـخـاص و مـوجـودات زنـده هـسـتـنـد، در حـالى کـه بـه مـنـابـع مـادى مثل ساختمانهاى مسکونى و تاءسیسات صنعتى زیانى نمى رسد و مى توان اندکى پس از حمله بیولوژیکى ، آنها را مورد استفاده قرار داد.ویژگیهاى کلى عوامل بیولوژیکىبا وجود اینکه دانش بیولوژى همه موجودات زنده را در بر مى گیرد، اما بیولوژى نظامى تـنـهـا دربـاره مـوجـودات زنـده اى بـحـث مى کند که به انسان یا حیوان یا نبات زیان مى رساند.دسـتـه هـاى پنجگانه زیر مجموعه موجوداتى هستند که امکان تولید ویروس و میکروب از آنها براى مصارف جنگ بیولوژیکى وجود دارد.1. مـوجـودات (Organisms - Micro): مـانـند باکتریها، ویروسها، انگلها، قارچها و ریز میکروبهاى گیاهى .2. سموم ویروسى حیوانى و نباتى .3. نـاقـلهـاى بـیـمـاریـهـاى واگـیـر دار بى مهره مثل حشرات (شپش ، کک ، کنه ) و حیوانات دیگر.4. حشرات و نباتات موذى .ترکیباتى که موجب ریزش برگهاى درختان مى شود و نیز نابود کننده هاى نباتى .چـنـان کـه مـلاحـظـه مـى شـود. بـرخـى از ایـن تـرکـیـبـهـاى شـیـمـیـایـى در ضـمن مجموعه عوامل بیولوژیکى جاى مى گیرند، زیرا پژوهشهایى که روى آنها صورت مى گیرد به طـور مـعـمـول در آزمایشگاههاى بیولوژیکى انجام مى شود. اما بهتر این است که با توجه بـه مـاهـیـت شـیـمـیـایـى صـرف و راهـهـاى فـراوریـشـان ، آنـهـا را در زمـره عوامل شیمیایى قرار دهیم .شمارى از ویژگیهاى عمومى باید در عوامل بیولوژیکى وجود داشته باشد تا بتوان آنها را در سلاحهاى بیولوژیکى به طرزى مؤ ثر به کار گرفت . از جمله آن ویژگیها موارد زیر است .1. قابلیت سرایت بالا.2. توان مقاومت در برابر شرایط طبیعى مانند گرما و نور خورشید (پرتو ماوراى بنفش ) و خشکى .3. قابلیت سازگارى و سرعت انتشار.4. توان وارد آوردن زیانهاى فراوان در هنگام آغاز تهاجم از طریق کشتن یا ناتوان ساختن .5 . نـاشـناخته بودن عامل بیولوژیک ؛ براى وارد آوردن زیان هر چه بیشتر، لازم است که عـوامـل بـیولوژیکى به کارگرفته شده ، براى منطقه هدف هر چه ناشناخته تر باشد. به طورى که امکان مقابله با آن به وسیله عوامل طبیعى در میان ساکنان منطقه وجود نداشته باشد.6 . ثبات و سازگارى عوامل براى به کارگیرى در شرایط میدان جنگ .7. آسان بودن تولید و ذخیره عوامل بیولوژیکى .عوامل بیولوژیکى قابل استفاده در جنگ بیولوژیکى1. انـگـلهاى قارچى : که موجوداتى تک سلولى یا چند سلولى مى باشند. انگلهاى قارچى موارد زیر را در بر مى گیرند: عفونیها، زردى نباتات و آنزیم . قارچها موجب بیماریهاى نـبـاتـى فـراوانـى مـى گـردنـد، ولى نـسـبـت بـه انـسـان یـا حـیـوان بـیماریهاى آن جمله sAthlete) (Foot اندکى تولید مى کنند. از اشاره کرد که به آسانى درمان تولید مى کـنـنـد کـه از جـمـله مى توان هستو پلاسموس (انعقاد پلاسما)، کرپتو کوکوس و پلاستو مایکوس را نام برد. از بیماریهاى نباتى که قارچها تولید مى کنند، بیمارى لک ساقه اسـت ـ کـه بـرنـج را مبتلا مى کند، ـ آفت سیب زمینى ، آفت نى شکر و گندیدگى حبوبات است .2. انـگـلهـا: انـگـلها مجموعه ناهمگونى از موجودات تک سلولى هستند که اغلب آنها بیمارى انـسـانـى یـا حـیـوانـى تـولیـد نـمـى کـنـنـد، امـا بـرخـى از آنـهـا بیماریهاى خطر ناکى مـثـل دیـسانترى ، بیمارى خواب آفریقایى ، مالاریا و بیماریهاى ترایبانوسوم ایجاد مى کنند که اسبها، چارپایان و دیگر حیوانات بدان مبتلا مى گردند.3. بـاکـتـریـهـا: بـاکـتریها موجوداتى میکروسکپى تک سلولى هستند که به میزان بسیار فراوان در طبیعت پراکنده اند. باکتریها انواع فراوانى دارند، ولى تنها شمارى اندک از آنـهـا بـیمارى زا هستند. از بیماریهایى که برخى باکتریها موجب مى شوند مى توان به مـسـمـوم سـازى خوراکیها، مخملک و مننژیت اشاره کرد. برخى انواع باکتریهاى عفونى نیز هـسـت کـه مـوجب بیماریهایى چون سل ، سیاه زخم ، تیفوئید، طاعون و سفلیس مى گردد. از ترشح شده به وسیله برخى باکتریها پدید مى آید بیماریهایى که بر اثر سموم مى توان به خناق و کزاز اشاره کرد. از Toxins نمونه هاى بیماریهاى نباتى که بر اثر باکتریها پدید مى آید مى توان به پژمردگى باکتریایى اشاره کرد که گندم و خیار بدان مبتلا مى گردند.4. رکـتـسیا: اینها موجوداتى انگلى هستند که در سلولهاى جسم زندگى مى کنند و به طور مـعـمـول از طـریـق گـزش شـپـش ، کـک و کـنـه انـتقال یافته و بیماریهاى زیر را موجب مى گـردنـد: تـب حـصـبـه ، تـب تـاول زا، تـب کـیـو، تـب بـا جـوش یـا لکـهـاى پـوسـتـى و اخـتـلال دسـتـگاه مرکزى عصبى . از بیماریهاى حیوانى که رِکتسیا موجب مى گردد بیمارى مـرغـزارهـا اسـت کـه از طریق کنه به حیوانات انتقال مى یابد. رکتسیا بیمارى خطرناکى اسـت و بـراى چارپایان کشنده است ، در حالى که نباتات بیمارى رکتسیایى شناخته شده اى ندارند.5 .ویـروسـهـا: ویـروسـهـا کـوچـک تـریـن و ریـزتـریـن مـوجـودات مـیـکـروسـکـپـى را شـامـل مـى شـونـد. ویـروسها براى رشد و نمو و تکثیر نیاز به بافتهاى زنده دارند اما تولید برخى انواع ویروسها موجب بیماریهاى مسرى خطرناکى مى شوند که انسان به آنـهـا مـبـتـلا مـى گـردد. از جـمـله آنـهـا آبـله ، مـخـمـلک ، آنفلوانزا، هارى و اوریون است . از بـیماریهایى که حیوانات مبتلا مى شوند طاعون گاوى ، بیماریهاى دهان و اعضاى بدن ، وباى خوکى و وباى مرغى است . از بیماریهاى که نباتات از راه ویروس مبتلا مى شوند آفات توتون و خیار و برخى بیماریهاى نیشکر است .لازمـه بـه کـارگـیـرى نـظـامـى ایـن عـوامـل ایـن اسـت کـه ـ در هـمـه مـوارد ـ عـامـل بـیـولوژیـکـى مـورد نـظـر بـراى استفاده جدا شده و براى رشد و تکثیر در شرایط حیاتى قرار گیرد و مقادیر فراوانى از آن تولید و در شرایط ویژه اى براى هنگام نیاز انبار شود.هـنـگـام بـه کـارگـیـرى ، ایـن عـوامـل در مـحـفـظـه هـاى ویـژه اى نـزد نـیـروهـاى تـهـاجـمى انتقال مى یابد و با شیوه اى که نیروهاى به کار گیرنده مصون بمانند در میان نیروهاى دشمن پخش مى گردد.راههاى پرتاب و به هدف رساندن عوامل بیولوژیکىشیوع از سه راه زیر انجام مى پذیرد:الف . شیوع از راه پوست ، که از راه گزش پشه ، شپش یا ککهاى مبتلا، انجام مى پذیرد. بـه کـارگـیـرى ایـن حـشـرات هـمـچـون نـاقـل شـیـوع امـرى رایـج اسـت . امـکـان انتشار این عـوامـل در مـیـان صـفـوف دشـمـن از راه رهـاسـازى بـرخـى حـیـوانـات ، مـثـل مـوشـهاى صحرایى حامل کک ، به سوى خطوط دشمن امکان پذیر است . مى توان موش صـحـرایـى را در ظـرفـهـاى ویـژه اى کـه از راه هـوا حـمـل مـى گـردد و بـا بـرخـورد بـه زمـیـن بـه خـودى خـود بـاز مـى شـود حـمـل کرد. اما این روش نیازمند شمار فراوانى موش صحرایى است که خو گرفتن آنها با مـحـیط جدید زمان زیادى مى برد و دشمن نیز مى تواند آنها را نابود سازد. اما رها سازى پشه در میان صفوف دشمن با دشواریهاى به مراتب بیشترى همراه است .ب . شـیـوع از راه خـوردنـیـهـا و نـوشیدنیهاى آلوده : طرفین متخاصم پیوسته از راه آلوده سـازى آبـهـاى آشـامـیـدنـى بـه ویـروس یـا سـمّ، بـراى از مـیـان بـردن طـرف مـقـابـل استفاده رودخانه ها و آب انبارها به عوامل بیولوژیکى استفاده مى شود. نیز متصور است که دشمن به ریختن بمبهاى آلوده به عوامل بیولوژیکى در منابع آب دشمن اقدام کند. اما اینکه اهداف دشمن از راه آلوده سازى آبهاى آشامیدنى بر آورده شود جاى تردید است ، چـرا کـه تـصـفـیـه و ضـد عـفـونـى کـردن آب بـا روشـهـایـى کـه امـروزه معمول است هر نوع ویروس کشنده اى را از میان مى برد.ج . شـیـوع از راه هـوا ـ بـدون شک مؤ ثرترین راه نشر ویروسها انتشار آنها از طریق هوا اسـت . مـشـهـور اسـت کـه بـسـیـارى از ویـروسـهـاى مـعـمـولى مـثـل آنـفـلوانـزا و بـیـمـاریهاى ناشى از سرما از این راه انتشار مى یابد. براى آنکه شما هـرچـه بیشترى از نیروهاى دشمن از راه هواى آلوده ، به ویروس مبتلا شوند، لازم است که آن ویروس در قالب اسپره هاى حامل ویروس به وسیله مولّدهاى ویژه انتشار یابد. براى انـتـشـار ویـروس بـه این شیوه لازم است که اندازه این اسپره ها تا جاى ممکن کوچک باشد. پـرتـاب آنها نیز از راه هواپیما، کشتى ، زیر دریایى ، بمب ، توپ و موشک امکان پذیر است .انتشار عوامل بیولوژیکى از راه هوا دشواریهایى دارد که کار برد آنها را محدود مى سازد. چـرا کـه پـرتـو خـورشـیـد ویـروس را در زمـانـى کـوتـاه مى کشد و حتى در شرایط ایده آل بیشتر آنها امکان زنده ماندن بیش از 24 ساعت را ندارند. از این رو لازمه انتشار ویروس در هـر مـنطقه اى آن است که در کوتاه ترین وقت ممکن تحت پوشش قرار گیرد. از آنجا که دوران رشـد ویـروسـهـا پـیـش از بـروز عـوارض و شـنـاسایى آنها سه تا چهار روز به طول مى انجامد، دشمن تلاش مى کند به طور پنهانى مناطق بسیار گسترده اى را که قصد حمله به آنجا را دارد، چند روز پیش از حمله همه جانبه ، به طور همزمان مورد اصابت قرار دهد، به طورى که نیروهاى طرف مقابل بر اثر ابتلاى به بیمارى توان جنگى خود را از دست داده باشند.در مـیـان وسـایـل جـنـگـى کـه بـه مـنـظـور تـهـاجـم بـا عـوامـل بـیـولوژیـکـى بـیشترین کاربرد را دارد هواپیماهایى است که از عقب آنها ابرهایى حامل این عوامل را رها مى کنند، به طورى که آن ابرها مناطق مورد نظر را تحت پوشش قرار مى دهد. عامل تضمین کننده موفقیت این نوع تهاجم ، سرّى بودن آنها است . چه بسا که نیاز بـاشـد هـواپـیـمـا دیـگـر، هـوا نیز باید براى این نوع حمله مناسب باشد. مقصود از مناسب بـودن شـرایـط جـوى وجـود سـه شـرط زیـر اسـت : یـکـم : تـهـاجـم در شـب . چـرا کـه عوامل بیولوژیکى تاب مقاومت در برابر نور خورشید براى مدتى طولانى را ندارند و از سوى دیگر انجام اقدامات فرار از سوى نیروهاى مورد تهاجم ، در شب بسیار کم است .دوم ایـنـکـه حرکت هواپیما در ارتفاع مناسبى از سطح زمین صورت گیرد، به طورى هنگام اوج گـیـرى مـقـدار فـراوانـى ویـروس را بـه خـود بـه بـالاى جـوّ انتقال ندهد. از این رو بهترین زمان براى تهاجم بیولوژیکى باز هم شب است .سوم اینکه باد در کل منطقه مورد تهاجم وزشى ثابت داشته باشد و توان و سرعتش ‍ به گـونـه اى بـاشـد کـه بتواند عوامل بیولوژیکى را با خود ببرد و در جاى جاى منطقه در مدتى که ویروسها زنده هستند بپراکند.از آنـچـه تـاکـنـون گفته شد مى توان چنین نتیجه گرفت که ابزار و وسایلى که براى پـرتـاب و رسـانـدن عـوامل بیولوژیکى به هدف مورد استفاده قرار مى گیرند همانهایى هـسـتـنـد کـه در سـلاحـهایى مثل سلاحهاى شیمیایى به کار گرفته مى شوند. از جمله این وسایل اینهاست :الف . کیسه هاى ویژهاى که از هوا به وسیله هواپیما پرتاب مى شود.ب . وسـایـل و ابـزار پـاشـانـدن و مـولدهـاى مـه کـه بـه وسـیـله هـواپـیـمـا حمل مى گردد.ج . بـه کـارگـیـرى مـنـابـع خـاص جـنـگ بـیـولوژیـکـى مثل توپ و خمپاره .د. موشکهاه‍ . اعمال خرابکارانه مزدوران ستون پنجم .دفاع ضد عوامل بیولوژیکىدفاع در مقابل جنگ بیولوژیکى دشوار و پر اهمیت است و بسیار بعید به نظر مى رسد که حـتـى در کـشـورهـاى بـسـیـار پـیـشـرفـتـه نـیـز راه حـلى فـورى بـراى حل این مشکل یافت گردد. از پیچیده ترین مسائلى که این نوع دفاع با آن رو به رو است . ضـرورت سـرعـت در شـنـاسـایـى تـهـاجـم ، تـعیین نوع بیمارى یا ویروسى است که که شـنـاسـایـى عـوامـل بـیـولوژیـک در نهایت دشوارى است ، زیرا از راه حواس پنجگانه به سـخـتـى قـابـل تـشـخـیـص اند و از آنجا که بر اشخاص تاءثیرى کند دارند، نمى توان دریـافـت کـه تـهـاجـم بـا سـلاح بـیـولوژیـکـى و انجام پذیرفته یا خیر. چرا که دوران پـرورش عـوامـل بیولوژیکى متفاوت است و عوارض بیمارى تنها در پایان دوره آشکار مى گـردد. حـتـى ابـزارهـاى شـنـاسـایـى مـیـکـروسـکـپـى نـیـز بـراى ارائه نـتـیـجـه تحلیل و تعیین نوع عامل و نوع بیمارى اى که تولید مى کند، نیازمند چندین روز وقت است . بـه رغـم وجـود لبـاسـهـاى مـخـصـوص و مـاسـکـهـاى تـنـفـسـى کـه تا اندازه اى از نفوذ عـامـل جـلوگـیـرى مـى کنند، این مشکل که چه هنگام باید این تجهیزات را پوشیده یا درآورد همچنان وجود دارد، که به نوبه خود از کار آیى آنها مى کاهد. از آنجا که تهاجم با سلاح بـیولوژیکى با استفاده از ابرهاى حامل عوامل بیولوژیکى به شرایط جوى بستگى دارد، مـى تـوان شـبـهـایـى را کـه مـمـکـن است در آنها حمله با سلاح بیولوژیکى صورت گیرد تـشـخـیـص داد. ولى ایـنـکـه هـمـه مـردم در حـالى کـه لبـاس و مـاسـک پـوشـیـده انـد، در حـال آمـاده بـاش باقى بمانند، حتى در شبهاى خطرناک ، البته کارى غیر عملى است . امید مـى رود کـه دسـتـگـاهـهـاى تـخـصـصـى کـاشـف عـوامـل بـیـولوژیـکـى پـیـشـرفـت و مـشـکـل را حـل کـنـد. ایـنـک دو دسـتـگـاه بـراى شـنـاسـایـى عـوامـل بـیـولوژیـکـى وجـود دارد، یـکـى بـراى تـحـلیـل حـجـم ذرات و دیـگـرى بـراى تـحـلیـل خـود ذره ـ بـه مـنـظـور تـمییز میان مواد پروتوئینى یا آلى ـ . همچنین یک دستگاه پیشرفته انگلیسى به وجود دارد که براى نام لیدر هواپیما، از (Lidar) شناخت ابرهاى بـیـولوژیـکى پرتاب شده به وسیله تابش اشعه لیزر استفاده مى کند. امید مى رود که ارتباط میان علامتهاى هشدار دهنده این تجهیزات و میان دیگر تدابیر و به ویژه فعالیتهاى مراقبت و دیده بانى ، راه مناسبى را براى آگاهى از وقوع تهاجم مشخص کند؛ و یا دست کم فـاصـله زمـانى کافى را براى پوشیدن لباس و ماسک فراهم آورد. در حالت هشدار حمله بـیـولوژیـکـى شـایسته است که ساکنان مناطق واقع در جهت باد، تدابیر احتیاطى مناسب و تاءمین خدمات پزشکى در زمان مناسب را انجام دهند.از امور مهم در این زمینه تمرکز بر نقش دستگاههاى اطلاعاتى به منظور ارزیابى نیازمند آمادگى تکنیکى ویژه از سوى دستگاههاى مشخصى است .چنانچه در جایى ویروسى انتشار یافت ، شایسته است که درباره شناسایى منبع و تعیین عـلت آن تـفـحـص شود و چنانچه وجود علل طبیعى منتفى بود در آن صورت ممکن است تهاجم بـیـولوژیـکـى صورت گرفته باشد؛ و این خود هشدارى است براى امکان انجام حمله هاى دیگر.در حـالى کـه پـوشـش و مـاسـک بـه عـنـوان اقـدام دفـاعـى اولیـه لازم اسـت ، راه حل اصلى مشکل ، دفاع بیولوژیکى است که از راه واکسیناسیون تاءمین مى گردد. کشورهاى پـیـشـرفـته در حوزه واکسنهاى ضد ویروس پژوهشهاى گسترده اى انجام داده اند. پیداست که تولید و انبار واکسن ضد همه ویروسهایى که ممکن است از راه سلاحهاى بیولوژیکى انـتـشـار یـابد وجود ندارد، از این رو به شدت نیازمندیم که همه ویروسهایى را که ممکن اسـت دشـمـن انـتـشـار دهـد شـنـاسـایـى کـنـیم . در مقابل دشمن در صدد بر مى آید تا انواع واکـسـنـهـایـى را کـه دولت مدافع به آن دست مى یابد بشناسد تا ویروسى را به کار گیرد که نیروى مدافع ، واکسن آن را نداشته باشد. از این رو آزمایشگاههاى بیولوژیکى از مـهـم تـرین هدفهاى دستگاههاى جاسوسى هستند؛ که در صدد شناسایى فعالیت و ماهیت کارشان برمى آیند.عـلاوه بـر ایـن ، بـرخـى اقـدامـات احـتـیـاطى است که باید پیش و پس از تهاجم با سلاح بیولوژیکى مد نظر قرار گیرد:الف . جلوگیرى از آلوده شدن آب و غذا و نگهدارى مقادیر کافى از آن در بسته هاى محکم جـلوگـیـرى کـنـنـده از آلودگـى . لازم است که سطح بیرونى این بسته ها پاک باشد تا هنگام باز شدن آلودگى از خارج به داخل انتقال نیابد.ب . بـالا بـردن سطح اقدامات بهداشتى براى کاهش قابلیت آلودگى و حوادث ناشى از ابتلاى به ویروس .ج . قـرنـطـیـنـه بـهداشتى اشخاص و مناطقى که در معرض تهاجم قرار گرفته اند، به مـنـظـور جـلوگـیرى از انتشار ویروس از راه لمس ، با در نظر گرفتن این نکته که علایم بیمارى دیر آشکار مى شوند.د. ضـد عـفـونـى کـردن اشـخـاص و تـجهیزات و مناطق آلوده در صورت امکان ، این تدابیر احـتـیـاطـى از تاءثیر عوامل بیولوژیکى مى کاهد و ممکن است دوره نقاهت کم شود و از شدت ویـروسـهـا و بـیـمـاریـهـا کـاسـتـه گـردد، ولى از خـطـرات ایـن عمل نمى کاهد.جنگ بیولوژیک از جنبه دفاع ، مشکل بسیار پیچیده اى است ؛ و از سلاحهاى تهاجمى اى به شـمـار مـى آیـد کـه بـه کارگیرى آن دشوار است . این سلاح ، بر عکس دیگر سلاحها، در مـانـورهـاى نـظـامـى در هـیـچ مـقـیـاسـى نـمـى تـوانـد بـه کـار گـرفـتـه شـود. از این رو تـحـلیـل گـران نـظـامـى ، بـه طـور کـل ، بـر این باورند که امکان به کارگیرى سلاح بـیـولوژیـکـى در مـقـایـسـه بـا سـلاحـهـاى شـیـمـیـایـى در جـنـگ انـدک اسـت ، امـا در عـیـن حال نمى توان آن را منتفى دانست .ضد عفونى بیولوژیکىهدف از ضد عفونى بیولوژیکى ، تاءمین سلامت اشخاص ، و اراضى پس از قرار گرفتن در مـعرض تهاجم بیولوژیکى است ؛ و این مهم از راه نابودى موجودات میکروسکپى و یا از میان بردن تاءثیرات سموم آنها به انجام مى رسد. اما در جایى که این کار غیر عملى است ، ضـد عـفـونى با هدف جلوگیرى از رسیدن این موجودات به اشخاص صورت مى گیرد. در این هنگام مواد ضد عفونى کننده به کار گرفته مى شود؛ که باید از ویژگیهاى زیر برخوردار باشد.الف . تـاءثـیـر گـذارى بـر شـمـار هـر چـه بـیـشـتـرى از عوامل بیولوژیکى که احتمال به کارگیرى آنها وجود دارد.ب . سرعت تاءثیر گذارى .ج . تهیه آنها در زمان جنگ و با قیمتهاى معقول .د. ضد عفونى کردن نباید موجب تلف شدن تجهیزات و مواد ضد عفونى شونده گردد.ه‍ . تاءثیرات جانبى آنها کم خطر باشد؛ و در حالت باقیماندن رسوبات سمى این ضد عفونى کننده ها باید ابزار از میان بردن و میزان پایدارى سم آنها را شناخت .ضـد عـفـونـى کـنـنـده هـاى شـیـمـیـایـى بـسـیـار فـراوان اسـت ، مـثـل پـودر قـصـر یـا تـرکـیـبـات حـاوى کـلر، مـحـلول دانـک ، محلول فنول ، محلول کریزول (غلظت 5 )، الکـل ، پـتـاپـروپـیـولاکـتـون کـه براى ضد عفونى کردن ساختمانها به کار مى رود. فراوان ترین و در دسترس ترین وسیله براى ضد عفونى کردن ، در شرایط معمولى آب جوش و صابون یا صابون میکرب کش ‍ است .ایـن ضـد عـفـونـى کـننده ها براى پوشاکها، تجهیزات ، بناها و زمین به کار مى رود و در شـرایـطى که استفاده از مواد ضد عفونى شیمیایى دشوار باشد شایسته است که از ضد عـفـونـى کـنـنـده هاى فیزیکى استفاده شود، مثل قرار گرفتن در معرض پرتو خورشید یا سـوزانـدن . اقـدامـات مـربـوط بـه ضـد عـفـونـى کـردن هـوا، آب ، غـذا و اشـخـاص در مقابل عوامل گذشته به روشنى متفاوت است .1. هـوا: هـواى مـوجـود در امـاکـن سبز را نمى توان ضد عفونى کرد، زیرا که نابود کردن مـیـکـروبـهـا و اسـتـمـرار استنشاق هوا بى فایده است . در چنین شرایطى بهتر آن است که پـنـاهـگـاههاى عمومى مجهز به تهویه و تصفیه هواى پیشگیرانه استفاده کرد که تضمین کننده دسترسى به هواى خالى از عوامل بیولوژیکى باشد، هر چند که مقابله صد در صد با ویروسها را تاءمین نکند.2. آب : لازم اسـت مـنـابـع آب آشـامـیـدنـى بـه طـور کـامـل ضـد عـفـونى و میکروب کشى گردد. چنانچه در میدان نبرد امکان جایگزینى آب آلوده نـبـاشـد و بـه نـاچار باید مورد استفاده قرار گیرد، مى توان آن را براى مدت 15 دقیقه جـوشـانـد و یـا از قـرصـهاى ضد عفونى کننده استفاده کرد. گاهى از کلر نیز استفاده مى شود، مشروط به اینکه نسبت آن به آب از یک به میلیون بیشتر نباشد.3. غـذا: بـراى از میان بردن موجودات میکروسکپى کافى است که غذا در درجه حرارت بالا طـبخ گردد. اما غذاهایى که در کیسه هاى ورقى شفاف نگهدارى مى شود یا میوه هاى داراى پـوسـت کـلفت ، کافى است که یک بار در مواد ضد عفونى کننده فرو برده شود و یا این مواد بر روى آنها ریخته شود و سپس به منظور از میان بردن آثار مواد ضد عفونى کننده بـا آب شـسته شود. در هر حال ، لازم است که دستگاههاى خدمات بهداشتى مطمئن شوند که مواد خوراکى و آب قبل از استفاده از هر گونه آلودگى تهى است .4. اشخاص : در صورت اجازه دادن وقت ، لازم است که بلافاصله لباسهاى آلوده چنانچه ایـن کـار دشـوار بـاشـد لازم اسـت اجزاى پوست شسته و زخمها، پس از ضد عفونى شدن ، پـمـاد مـالیـده شـود. هـمـچـنـیـن لازم اسـت کـه افـراد در طول مدت رزم ، با استفاده از محلول مونو کُلرامین خود را ضدعفونى کنند.بـه طـور مـعـمـول کار ضد عفونى بر عهده گروههاى ویژه بهداشتى مجهز به تجهیزات ویـژه مـثـل دسـتـگـاهـهـاى سـیـار مـجـهـز بـه دیـگهاى بخار و تلمبه و لوله هاى لاستیکى و امثال آن است .مقایسه عوامل بیولوژیکى و شیمیایىعوامل جنگ بیولوژیکى و شیمیایى در بسیارى از جنبه ها با یکدیگر مشابهت دارند. از جمله اینکه :الف . هـر دوى آنـهـا ـ بـه اسـتـثـنـاى عـوامـل آتش زا ـ انسان را مبتلا مى کنند و به مواد جامد زیانى نمى رسانند.ب . هر دو به یک شیوه از راه هوا منتقل مى شوند و از قابلیت آلوده سازى زمین ، پوشاک ، تـجـهـیـزات ، آب و خـوراک بـرخـوردارند؛ و میزان تاءثیر آنها بر انسان ، حیوان و نبات متفاوت است .ج . به خلاف گلوله هاى معمولى این دو عامل به هر نقطه اى که امکان نفوذ هوا باشد نفوذ مى کنند.د. پـوشـاک و مـاسـک و دیگر اقدامهاى احتیاطى عمومى به میزان متفاوتى از آلوده شدن به آنها جلوگیرى مى کند.ه‍ . هر دوى آنها به ویژه در میان افرادى که با ویژگیها و میزان تاءثیر و انجام اقدامات دفاعى بر ضد آنها آشنا نیستند، داراى آثار روانى مشابهى هستند.از ویـژگـیـهـاى عـوامـل بـیـولوژیـکى این است که پس از انتشار در صورت وجود شرایط سـازگـار مـحـیـطـى ، قـدرت رشـد و تـکـثـیر دارند. از این رو به میزان کم ترى به کار گـرفـته مى شود و هزینه اش پایین مى آید؛ چون مى تواند ویروسى مسرى پدید آورد. ویـژگـى دیـگـرش ایـن اسـت کـه عـوارض آن نـسـبـت بـه عـوامـل شـیـمـیـایـى دیـرتـر آشـکـار مـى گـردد. از سـوى دیـگـر، عـوامـل بـیولوژیکى این تمایز را دارند که در شرایط کنونى بودن را به آزمایشگاههاى کـشـت ویـروس فـرسـتـاد و آنگاه بررسى و شناسایى کرد. چنین کارى مستلزم صرف وقت طـولانـى اسـت . در حـالى کـه عـوامـل شـیـمـیـایـى در مـیـدان نـبـرد نـیـز قابل شناسایى هستند.جنگ بیولوژیکى از نظر بین المللىدر مـاه ژوئن سـال 1925 بـیـشـتر دولتهاى بزرگ آن زمان اقدام به امضاى پروتکلى در ژنـو کـردنـد کـه بـه کـارگـیـرى گـازهـاى خـفـه کـنـنـده سـمـى و امـثـال آن و نـیـز استفاده از تجهیزات باکتریولوژیک در جنگ ممنوع گردید. 29 کشور این پـروتـکـل را امـضـا کـردنـد ولى ایـالات مـتـحـده آمـریـکا از این کار سرباز زد. در دسامبر سـال 1966 مـجـمـع عـمـومـى سـازمـان مـلل مـتحد قطعنامه اى صادر کرد که کشورها را به پـایبندى به مفاد پروتکل مذکور ژنو ملزم مى کرد. در 1962 بار دیگر بریتانیا توجه بـه هـمـگـان را بـه مـوضـوع خـلع سلاح بیولوژیکى در کنفرانس خلع سلاح جلب کرد، و مـوضـوع یـک بـار دیـگـر در آگـوسـت سـال 1969 به امید ارائه پیش نویس قطعنامه اى پیرامون ممنوعیت به کارگیرى و تولید و نگهدارى سلاحهاى بیولوژیک ، در ژنو مطرح گـردیـد. ایـن تـحـرک بـریـتـانـیـا بـه ویـژه از سـوى اتـحـاد شـوروى (سـابـق ) بـا استقبال فراوان رو به رو گردید. ولى احتمال دستیابى به توافقى عملى پیرامون این قـضـایـا، نـظـر بـه دشـوارى ایـجـاد رقـابـتـى عـمـلى در ایـن زمـیـنـه ، بـسـیـار مـشـکـل بود. تحقق بخشیدن رقابتى بین المللى در موضوع تولید سلاح بیولوژیک نیز کارى شبیه به محال است . زیرا در حالى که شمار بسیارى از کشورها به طور آشکار با انگیزه پژوهش براى دستیابى به ابزارهاى دفاعى در مقابله با تهاجم بیولوژیک اقدام بـه پـرورش عوامل بیولوژیکى مى کنند، هیچ معلوم نیست که اقدام کدام آنها درست و مناسب است .سـیاستهاى آشکار و پنهان دولتها در خصوص جنگ بیولوژیکى متفاوت است . ایالات متحده آمـریـکـا در سال 1960 در دوران ریاست روزولت اعلام کرد که آغازگر جنگ بیولوژیکى یـا شیمیایى نخواهد بود و در این خصوص یادداشتى نیز به کنگره تقدیم کرد، ولى با مـخالفت سخت وزارتخانه هاى خارجه و دفاع روبه رو گردید. در اعلام کرد و فرمان داد تـا هـمـه ذخـایـر آمـریکا از این سلاحها نابود گردد. بخشى از سخنان وى در آن روز چنین بـود: ((سـلاحـهـاى بـیـولوژیـکـى پـیـامـدهـاى گـسـتـرده ، غـیـر قابل پیش بینى و غیر قابل مهارى دارد.))سلاحهاى بیولوژیکى ویروسهایى عالم گیر را بر مى انگیزد و بهداشت نسلهاى آینده را بـه خـطـر مـى انـدازد. از ایـن رو مـقـرر گـشـتـه اسـت : اول ایـنـکـه ایالات متحده آمریکا از کاربرد مواد و سلاحهاى کشنده بیولوژیکى و همه شیوه هاى جنگ بیولوژیکى جلوگیرى کند. دوم اینکه ایالات متحده آمریکا پژوهشهاى بیولوژیکى خـویـش را بـا تدابیر دفاعى مانند واکسنها و تدابیر بهداشت و سلامت مشخص خواهد کرد؛ بـریـتـانـیـاى کبیر در مناسبتهاى گوناگونى اعلام داشت که همه پژوهشهاى این کشور در چـارچـوب جنگ بیولوژیکى و شیمیایى ، ماهیت دفاعى محض دارد؛ و این کشور هیچ انبارى از ایـن سـلاحها یا هیچ گونه وسیله اى براى استفاده نظامى آنها در اختیار ندارد. در آگوست 1969 بـریـتـانـیـا در ژنـو مـسـاءله پـایـبـنـدى بـه پـروتـوکـل سـال 1925 ژنـو را مـطـرح و پـس از آن اظـهـار تـمـایل کرد که پیش نویس مساعدى را براى پرهیز از به کارگیرى و تولید سلاحهاى بـیـولوژیـکى تقدیم کند. اتحاد شوروى نیز موضع بریتانیا را مورد تاءیید قرار داد و جـامـعه بین المللى نیز به میزان گسترده اى از آن پشتیبانى کرد. اما با وجود این سیاست اعـلام شـده شـوروى ، ایـن کـشـور پـژوهـشـهـاى پیشرفته را در زمینه جنگ بیولوژیکى در حـال انـجـام و شـمار فراوانى از مراکز پژوهشى تخصصى را در اختیار داشت و مدعى بود که همه جنبه دفاعى دارند. فرانسه نیز موضعى جز این نداشت . این کشور موضع خود را دفاعى اعلام مى کرد، اما در عین حال در تبادل اطلاعات سرى دفاعى ـ تهاجمى مربوط به جـنـگ بـیـولوژیـکـى و شـیـمـیـایـى در اروپـا شـرکـت داشـت . در آگـوسـت سـال 1969 نـمـایـنـدگـان دوازده کـشـور غـیـر متعهد در ژنو گرد آمدند و خواستار صدور قـطـعـنامه سازمان ملل درباره ممنوعیت به کارگیرى سلاحهاى شیمیایى و بیولوژیکى در مـنـازعـه هـاى بـیـن المـللى گـشـتـنـد. شـایـان ذکـر اسـت کـه هـمـه کـشـورهـاى فعال در این زمینه مدعى هستند که فعالیتها و پژوهشهاى آنان با هدفهاى دفاعى انجام مى گـیرد. اما به رغم سیاستهاى علنى و غیر علنى بین المللى ، جو کنونى حاکم بر جهان ، اهـداف ایـالات مـتـحـده اعـتماد ندارد و در اینجا هیچ راهى نیز براى قانع کردن ایالات متحده مبنى بر اینکه شوروى ذخایر سلاحهاى بیولوژیکى در اختیار ندارد وجود ندارد؛ و هر دوى آنـهـا نـیـز قـدرت ارزیـابـى تـوان دیـگـرى را در این زمینه ندارد. در سایه شرایط بین المـللى ایـن چـنـیـنـى ، احـتـمـال بـه کـارگـیـرى سـلاح بـیـولوژیـکـى بـه هـر شـکـل مـمـکـن در مـنازعه هاى آینده امرى احتناب ناپذیر است و کشورهایى که خود توان به کـارگـیـرى آن را نـدارنـد. خـواهـنـد دیـد کـه هـر انـدازه هـم کـه وسـایـل دفـاعـى خـوبـى در اخـتـیـار داشـتـه بـاشـنـد از دفـاع در مقابل آن ناتوان هستند.امـا در خـاور مـیانه ؛ رژیم صهیونیستى در شماره 13 ژوئیه 1969 روزنامه ((جیرو سالم پـسـت )) کـه مـنـعـکـس کـنـنـده دیـدگـاهـهـاى دولت است ، تهدید کرد که در جنگهاى آینده از سـلاحهاى رایج کشتار جمعى و از جمله سلاحهاى بیولوژیکى استفاده خواهد کرد. برخى از نـویـسـنـدگـان غـربـى اظـهـار مـى کـنـنـد کـه رژیـم صـهـیـونـیـسـتـى پـیـش قـراول دولتـهـایـى اسـت کـه اقـدام بـه پـژوهشهاى سرى جدّى براى پیشرفت و تولید سلاحهایى از این دست مى کنند.شـکـى نـیـسـت کـه دانـشـمندان غربى ـ عمدتاً یهودى ـ با دانشمندان اسرائیلى در این زمینه هـمکارى کامل دارند. در اینجا قرائنى است که به اهداف اسرائیلى در این زمینه اشاره دارد: 1. اسـرائیـل عـضـو پیمان سال 1925 ژنو نیست و تا کنون نیز به آن نپیوسته است . 2. ایـن مـوضـوع بـه نـوبـه خـود ایـن بـاور را تـاءیـیـد مـى کـنـد کـه اقـدام اسرائیل در به کارگیرى این سلاح به ویژه در حالت نومیدى و به محض اینکه مؤ سسه هاى نظامى این کشوراحساس کنند که توازن قوا بر ضدشان رقم مى خورد، امرى دور از انتظار نخواهد بود