تأثیر دانش های استراتژیک بر موقعیت جمهوری اسلامی ایران

از این رو با توجه به این که جمهورى اسلامى ایران براساس چشم انداز بیست ساله مى بـایـسـت به قدرت اول منطقه تبدیل شود، این سئوال مطرح مى شود که رابطه دانش هاى استراتژیک با انقلاب اسلامى ایران چگونه است ؟

پـیـش از ایـن سئوال و کنکاش در رابطه با آن ، سئوالات دیگرى نیاز به پاسخ دارد، از جمله :

ـ دانش استراتژیک به چه معنایى است و چه ویژگى هایى دارد؟

ـ مهم ترین مصادیق دانش استراتژیک کدام اند؟

ـ سیاست کشورهاى توسعه یافته درباره فناورى هاى برتر چگونه است ؟

ـ موقعیت ایران در دانش و فناورى چگونه ارزیابى مى شود؟

ـ آیا جمهورى اسلامى ایران در زمینه دانش استراتژیک سرمایه گذارى درازمدتى دارد؟

ـ چشم انداز جایگاه ایران در دانش هاى استراتژیک چگونه است ؟

ـ بـرخـوردارى از دانـش بـرتـر چـه تـاءثـیـرى بـر جـایـگـاه ایـران در سـیـاسـت بـیـن الملل دارد؟

پـاسـخ هـر یـک از سـئوالات مـزبـور مـحـتـواى ایـن نـگـارش را تشکیل مى دهد.
تعریف مفاهیم

دانـش : عـلم و دانـش مـجـمـوعـه اى نـظـام دار از داده هـایـى اسـت که در یک زمینه مشخص قرار گـرفـتـه و هـدف غایى آن ادراک از یک سو و توسعه فنّاورى به عنوان واسطه و ابزار تسلط انسان بر محیط، از سوى دیگر است .

استراتژى : تعاریف مختلفى از استراتژى ارائه شده است .3 برخى از تعاریف بر محور جـنـگ و طـرح ریـزى هـاى جنگى و رسیدن به اهداف جنگى جهت پیروزى تاءکید دارند. به عـنـوان نـمـونـه ((کلاوزویتس )) استراتژى را فن تدارک جنگ ها و ترسیم طرح ها و نقشه هاى کلى براى جنگ مى دانست .4

عـده اى اسـتـراتـژى را بـا عـنـوان بـهـره گیرى از توان و امکانات نظامى و مؤ لفه هاى قدرت در جهت رسیدن به اهداف سیاسى یا ملى معنا کرده اند.

((آنـدره بـوفـر)) در کـتـاب خـود استراتژى را هنر به کار بردن زور و جبر مى داند به گـونـه اى کـه ایـن مـسـائل بـتـوانـد تـا حـد امکان بیشترین نتیجه را در رسیدن به اهداف سیاسى به بار آورد.5

همان طور که ملاحظه شد، وجه مشترک تعاریف فوق تاءکید بر عنصر به کارگیرى سخت افـزارى قـدرت اسـت . اما در حال حاضر این واژه در گستره وسیع ترى به کار برده مى شود.

گـاه از مـوقـعـیـت اسـتراتژیک یک کشور، گاه به نوعى تفکر و اندیشه سازمان یافته و هـدفـمـنـد در قـالب تـفـکـر اسـتـراتـژیـک یـا نوع خاصى از تحقیقات با عنوان تحقیقات اسـتـراتـژیـک و یا انواعى از برنامه ها یا الگوهاى توسعه تحت عنوان استراتژى هاى تـوسـعـه و مـجـمـوعه اى از کالاها تحت عنوان کالاهاى استراتژیک و یا از مدیریت نیز به عنوان مدیریت استراتژیک نام برده مى شود که لزوما واجد خصلت هاى نظامى نیستند.

دانـش اسـتـراتـژیـک : بـا توجه به تعاریف فوق ، دانش استراتژیک دانشى است که به دارنده آن مزایاى قاطع اقتصادى ، نظامى ، سیاسى و توسعه اى داده مى شود.
ابعاد مختلف نقش دانش استراتژیک

دانش استراتژیک ویژگى ها و شاخص هایى دارد که آن را از سایر دانش ها متمایز مى کند. در واقـع ، اسـتـراتـژیک بودن سایر دانش ها به جایگاه آنها در توسعه و پیشرفت و در تـوانـمـنـد کردن یک واحد سیاسى و همچنین نقش آنها در موقعیت نظامى و دفاعى یک کشور و جایگاه آن در سایر علوم بر مى گردد.
1. نقش دانش هاى استراتژیک در توسعه

یـکـى از مـخـتـصـات مهم دانش هاى استراتژیک ، تاءثیر و نقش آنها در رشد و توسعه یک کـشور است . بررسى کشورهاى پیشرفته نشان مى دهد که نقطه فارق آنها با کشورهاى عقب نگه داشته شده ، برخوردارى از دانش هاى برتر در هر مقطع از تاریخ است .

توسعه با شاخص هاى متعددى در ارتباط است . دانش و تکنولوژى از ابزارهاى اساسى و مـؤ ثـر دسـتـیـابـى بـه تـوسعه است . توسعه و گسترش امکانات بهداشتى ، درمانى ، رفـاهـى ، آمـوزشـى ، ارتـبـاطـى ، امـنـیـتـى و... بـا دسـتـاوردهـاى تـکـنـولوژیـکـى یـکـى قـابـل تـصـور و تـحـقـق مـى بـاشـد. البته این اصل پذیرفتنى است که تکنولوژى به تـنـهـایـى قـادر بـه رشـد و تـوسـعـه یـک کـشـور نـیـسـت . بـا ایـن حـال ، بـحـث در مـورد تـکنولوژى اهمیت و نقش آن در رشد و پیشرفت اقتصادى یکى از مباحث اسـاسى و مهم اقتصادى بین المللى و توسعه اقتصادى است و این حقیقت که تکنولوژى در فرایند رشد اقتصادى نقش تعیین کننده دارد مورد تردید هیچ کس نیست .

دکـتـر مـحـمـد تـوکـل در ایـن زمـیـنـه مـى نـویـسـد: در کـشـورهاى توسعه نیافته که علم و تـکـنـولوژى در بـرابـر یـک نـیـاز اقـتـصـادى ـ اجـتـمـاعـى بـه وجـود نـیـامـده و شـکـل نـگـرفـتـه و امـکـانـات داخـلى هـم مـولد نـبـوده اسـت ، انـتـظـار مشکل گشایى از آن نمى رود.6

واگـو مـى نـویـسد: نوآورى هاى تکنولوژیکى بر ثروت ، قدرت ، الگوهاى فرهنگى ، کـار و روابـط افـراد اثر مى گذارد.7 در همین راستا، گرهارد لنسکى نیز تکنولوژى را یـکى از معیارهاى توسعه یافتگى در جوامع انسانى مى داند. او در معرفى جوامع انسانى از شـاخـص هـاى تـکـنـولوژى بهره مى برد و بر پایه میزان رشد تکنولوژى ، جوامع را طبقه بندى مى کند.8

اگر بر مبناى نظریه ((آلوین تافلر)) تاریخ تمدنى را به سه ابر تمدن تقسیم کنیم ، در ابـرتـمـدن کشاورزى ، کشورهاى پیشرفته به آن دسته از کشورهایى اطلاق مى شد کـه صـاحـب دانـش بـرتـر در ایـن دوره بـودنـد. بـه هـمـیـن تـرتیب در ابر تمدن صنعتى کشورهاى صنعتى و توسعه یافته انحصار دانش هاى برتر مربوط به تمدن صنعتى را در اخـتـیـار داشـتـنـد و قـرن کـنـونـى کـه از نظر تافلر حاکمیت ابرتمدن دانش است ، باز واحدهاى سیاسى پیشرفته دانش روز و بنیادین را در دست دارند.9

از سوى دیگر وقتى علوم استراتژیک مورد کنکاش و کالبد شکافى قرار مى گیرند، به ایـن نـتـیـجـه مـى رسـیم که این علوم در توسعه کشورهاى پیشرفته در ابعاد گوناگون تاءثیر تعیین کننده داشته اند.
2. محورى و فرا رشته اى بودن دانش هاى استراتژیک

دانـش هـاى اسـتـراتـژیک عمدتا فرا رشته اى و تاءثیر گذار بر سایر رشته هاى دانش انـد. در واقـع دانـش هاى استراتژیک به مثابه دانش هاى ((مادر)) هستند. به گونه اى که نـوع تـحول در آن ها انقلاب علمى را به دنبال مى آورد. به عبارت دیگر، پیشرفت سایر علوم تا حدود زیادى به آنها وابسته اند. به عنوان نمونه گفته مى شود که صنعت هسته اى دویست رشته صنعتى و پانصد رشته علمى را با خود همراه دارد.
3. نقش دانش استراتژیک در قدرت ملى

دانش هاى استراتژیک ، حفظ کننده و افزایش دهنده قدرت ملى اند. اساسا سطح تکنولوژى مـورد اسـتـفـاده یـک کـشـور نـسـبت به سطح تکنولوژى دیگر کشورها (به ویژه کشورهاى بالقوه دشمن ) یک عامل عمده براى ارزیابى قدرت ملى است .

حقیقت امر اینکه میزان توسعه و رشد اقتصادى ، معیار توانمندى دولت هاست . این امر، خود، مـرهـون عـوامـل مـخـتـلفـى اسـت کـه یـکـى از آنها تکنولوژى و تحقیقات علمى و فنى است . تـکـنـولوژى ، به ویژه تکنولوژى استراتژیک ، بهره ورى در سطح مطلوب از منابع را هموار ساخته و دست یابى به اهداف و مقاصد را آسان مى کند. نقش تکنولوژى در زمان جنگ و صلح بر کسى پوشیده نیست و کافى است در این مورد به تاریخ جهان در قرن بیستم نظرى افکنده شود تا پیروزى صاحبان تکنولوژى در شرایط صلح و جنگ را مشاهده کنیم .10
4. نقش دانش هاى استراتژیک در امنیت ملى

اکـثـر دانـش هـاى اسـتـراتژیک دو وجه صلح آمیز و غیر صلح آمیز دارند. به عبارت دیگر، دانش هاى استراتژیک علاوه بر دارا بودن کاربردهاى غیر نظامى ، براى امور نظامى نیز قابل بهره بردارى هستند.

فـنـاورى هـسـتـه اى ، نـانو ـ تکنولوژى ، فناورى اطلاعات ، و زیست فناورى ، همه داراى کـاربـرد ویـژه نـظـامـى هستند. از این زاویه ، دانش هاى استراتژیک تاءثیر شگرفى در قـدرت نـظـامـى و دفـاعـى کـشـور دارد. تـوجـه دولت هـاى در بـهـره گـیـرى از دانش هاى اسـتـراتـژیـک در حـوزه نـظـامـى نـگـرانى هاى جهانى را برانگیخته است . براساس چنین نگرانى هایى شاهد ظهور کنوانسیون ها و پیمان هاى بین المللى پیرامون ممنوعیت کاربرد این نوع دانش ها در فناورى نظامى هستیم .

پـیـمـان هـایـى مـانـنـد منع گسترش سلاح هاى هسته اى (NPT)، منع سلاح هاى شیمیایى و بیولوژیک (CBW)، منع گسترش سلاح هاى شیمیایى (CWC) و....

از سوى دیگر امروزه امنیت کشورها تنها با مفاهیم سنتى حفاظت از مرزها تاءمین شدنى نیست ، بلکه امنیت غذایى ، دارویى و اطلاعاتى و... از فاکتورهاى مهم امنیت ملى محسوب مى شوند. بر این مبنا دانش هاى استراتژیک نقش تعیین کننده اى در تاءمین شرایط جدید امنیتى دارند.

مصادیق دانش استراتژیک

مـهـم تـریـن مـصادیق دانش هاى استراتژیک در عصر کنونى عبارتند از: فناورى هسته اى ، نـانـو تـکـنـولوژى ، بـیـوتـکـنـولوژى ، فـنـاورى ارتـبـاطـات و اطـلاعـات (ICT)، دانـش سـلول هـاى بـنـیـادیـن و شـبـیـه سـازى ، مـیـکروالکترونیک ، لیزر، ربوتیک ، هوا فضا و پزشکى مولکولى .

کـمـیـسـیـون تـدویـن استراتژى امنیت ملى آمریکا ضمن برشمردن دانش هاى فوق به عنوان فـنـاورى هـاى بـرتـر یـادآور شـد کـه چـشـم گـیـرتـریـن نـوآورى هـاى بـیـسـت و پـنـج سال آینده در سه مقوله پایه و ترکیباتى از آنها صورت خواهند پذیرفت .

این سه مقوله عبارتند از: فناورى اطلاعات ، فناورى زیستى و میکروالکترو مکانیک .11

اهـمـیـت ایـن فـنـاورى و کـاربـردهـاى آن در ابـعـاد مـخـتـلف تـحـول بـزرگـى را در عـلوم و فناورى هاى جهان ایجاد نموده و در تمام ابعاد زندگى و نـیـازهاى اساسى بشر دخیل شده و در اهمیت اجتماعى ، اقتصادى ، و بهداشتى و ملى کشورها مؤ ثر مى باشد.
1. فناورى هسته اى

عـلى رغـم پـیـشـرفـت هـمـه جـانـبـه عـلوم و فـنـون هـسـتـه اى در طول نیم قرن گذشته هنوز این تکنولوژى در اذهان عمومى ناشناخته مانده است .

افکار عمومى عمدتا فناورى هسته اى را در بمب هسته اى و یا راکتور اتمى تعریف مى کند و کـمـتـر کـسـى را مـى تـوان یـافـت کـه بداند چگونه جنبه هاى دیگر از علوم هسته اى در طـول نـیـم قـرن اخـیـر زنـدگـى روزمـره انـسـان را دچـار تحول نموده است .

تکنولوژى هسته اى از تمام شاخص هاى ذکر شده برخوردار است ، یعنى هم نقش محورى در سـایـر علوم ایفا مى کند و هم جایگاه ممتازى در توسعه و رشد و پیشرفت جوامع دارد و هم بـرخـوردارى از آن تـاءثـیر بنیادینى در قدرت ملى یک کشور مى گذارد. حدود بالغ بر نیم قرن است که ماهیت بازدارندگى را در حوزه دفاعى کشورها نیز به خود گرفته است .

در واقـع ، دانش و فناورى هسته اى ، دانشى هم پیوند و یکپارچه است و هیچ گونه تمایز واقعى میان دانش صلح آمیز و غیر صلح آمیز هسته اى وجود ندارد. دانش هسته اى از این بابت استراتژیک است که داراى کاربردهاى مختلفى در تولید انرژى ، پزشکى ، کشاورزى و دامـپـزشـکـى و در زمـیـنـه صنعت و تحقیقات مربوط به این بخش ، پروژه هاى فضا و هوا، باستان شناسى و... دارد.

فناورى هسته اى اکنون به عنوان یک مؤ لفه مؤ ثر قدرت ملى محسوب مى شود و کشورها بـراسـاس ‍ ایـن مـؤ لفه ، به دارا و ندار و توسعه یافته و یا کشورهاى هسته اى و غیر هسته اى تبدیل شده اند.
2. نانوتکنولوژى

نـانـو از لغـت یـونـانـى (نـانـوس ) بـه مـعـنـاى کـوتـوله گـرفـتـه شـده اسـت ، لذا مـعـادل فـارسـى نـانـو تـکـنـولوژى ، ((ریـز فـنـاورى )) اسـت و در اصـل عـلمـى اسـت کـه دربـاره اجـسـام بـسـیار کوچک مطالعه مى کند. به عبارت دیگر نانو تـکـنـولوژى تـوانـمـنـدى تـولیـد مـواد، ابـزارهـا و سـیستم هاى جدید با در دست گرفتن کنترل در سطوح مولکولى و اتمى و استفاده از خواص است .

نانو تکنولوژى را به عنوان یک زمینه فرا رشته اى و فرابخشى مطرح نموده اند، زیرا بـراى ایـن دانـش کاربردهاى مختلفى در حوزه هاى مختلف از غذا، دارو، تشخیص پزشکى ، بـیـوتـکـنـولوژى تـا الکـتـرونـیـک ، کـامـپـیـوتـر، ارتـبـاطـات ، حمل و نقل انرژى ، محیط زیست ، مواد، هوا و فضا و امنیت ملى برشمرده اند.

بـسـیـارى از صـاحـب نـظـران و مـحـقـقـان ، نـانـو تـکـنـولوژى را مـسـاوى آینده دانسته اند. شـکـوفـایـى بـسـیـارى از فناورى هاى مهم از جمله فناورى اطلاعات و بیوتکنولوژى به عـنـوان دو دسـتـاورد بـسیار عظیم قرن بیستم بدون بهره گیرى از نانو تکنولوژى دچار اختلال خواهند شد. از این نظر این دانش براى هر کشورى امرى ((حیاتى )) است .

از نـظـر دفـاعـى نـانـو تـکنولوژى براى کشورها هم فرصت است و هم تهدید. به لحاظ کاربردهاى بسیار زیادى که این فناورى مى تواند در امور نظامى داشته باشد، گرایش هـاى زیـادى در بخش دفاعى کشورها به بخش تحقیق و توسعه نانو تکنولوژى صورت گرفته است .

ایـن کاربردها از لباس هاى مانع خطر تا پرنده هاى بسیار کوچک و تجهیزات اطلاعاتى و بسیارى موارد دیگر را دربرمى گیرد که هم اکنون تا حمایت وزارت خانه هاى کشورهاى ژاپن ، آمریکا و برخى کشورهاى اروپایى به صورت پروژه تحقیقاتى انجام مى شود.

از این جهت این فناورى براى کشورها یک تهدید محسوب مى شود، اما اگر کشورها بتوانند از این تکنولوژى جایگاهى را به دست آورند یک فرصت خواهد بود.

از سوى دیگر شواهد موجود نشان مى دهد که درصد بالایى از بازارهاى محصولات مختلف جهانى وابسته به نانو تکنولوژى خواهد بود. برمبناى پیش بینى ((روکو)) رئیس کمیته عـلوم و فـنـاورى نـانـو در آمـریـکـا، در ده الى پـانـزده سـال آیـنـده نـانـو تـکـنـولوژى بـازار نـیـمـه هـادى هـا را بـه طـور کامل تحت تاءثیر قرار خواهد داد.

در بـخـش دارو نـیـز پـیـش بـیـنـى مـى شـود تـا ده الى پـانـزده سال آیند، نیمى از این صنعت ، به نانو تکنولوژى متّکى خواهد بود.

لذا حـیـاتـى بـودن یـا اسـتـراتـژیـک بـودن ایـن دانـش باعث شد تا بسیارى از کشورهاى تـوسعه یافته و در حال توسعه (حدود سى کشور) برنامه هایى را در سطح ملى براى پـشـتـیـبـانـى از فـعـالیت هاى تحقیقاتى و صنعتى نانوتکنولوژى تدوین و اجرا نمایند، زیـرا ایـن روش بـه عـنـوان انـقلابى در شرف وقوع براى آینده اقتصادى کشورها است و جـایـگـاه آنـهـا را در جهان تحت تاءثیر جدى قرار خواهد داد. براساس آمارهاى موجود میزان سرمایه گذارى دولت ها در زمینه دانش ریز فناورى به قرار زیر است :
3. بیوتکنولوژى

کـمـیـتـه ملى زیست فناورى کشور ما بیوتکنولوژى (زیست فناورى ) را این گونه تعریف مى کند: ((بیوتکنولوژى عبارت است از کاربرد علوم مختلف در استفاده مستقیم یا غیر مستقیم از مـوجـودات زنـده ، قـسـمـتـى از بـدن و یـا فـراورده هـاى آنـهـا در اشـکـال طـبـیـعـى یـا تـغـیـیـر یـافـتـه ، بـه عـبـارت دیـگـر زیـسـت فـنـاورى شـامـل عضوى از فناورى هاست که در آن از موجودات زنده یا اجزاى آنها بهره گرفته مى شود.12

هـمان طور که ملاحظه شد، این تعریف گستره وسیعى از رشته هاى مختلف علوم و فنون را در بـر مـى گـیـرد. لذا کـاربـردهـاى ایـن فـنـاورى را مـى تـوان در بخش هاى کشاورزى ، پـزشـکـى ، دام و آبـزیان ، فراورده هاى غذایى ، دارویى ، صنعت ، محیط زیست و صنایع نظامى مشاهده کرد.

پـیـشـرفـت هـاى چـشم گیر زیست فناورى در دهه هاى اخیر (به ویژه پس از دستیابى به روش هـاى نـویـن مـهـنـدسـى ژنـتـیـک در جـداسـازى ، دسـتـکـارى و انـتـقـال آنـهـا از مـوجودى به موجود دیگر) آن را به عنوان یکى از مهم ترین فناورى هاى مولد در حال و آینده معرفى کرده است .

بسیارى از صاحب نظران ، قرن حاضر را قرن مهندسى ژنتیک و بیوتکنولوژى مولکولى مى نامند.13

بـه طـور کـلى زیـست فناورى در جهان امروز به عنوان یکى از محورهاى اساسى توسعه پایدار به شمار مى آید.

در حـال حـاضر برخى از کشورهاى جهان سرمایه گذارى ها و برنامه ریزهاى گسترده و دراز مدتى براى بهره گیرى از پتانسیل هاى بى شمار آن انجام داده اند.

بـراى مـثـال ، دولت کـره جـنـوبـى سـالهـاى 2001 و 2002 را بـه تـرتـیـب سال بیوتکنولوژیک و نانو بیوتکنولوژیک نام گذارى کرده بر طبق یک برنامه ریزى ملى تا سال 2010 مبلغى در حدود دو میلیارد در این صنعت سرمایه گذارى مى کند.14

اهـمیت این موضوع در اقتصاد کشورها باعث گردیده که دولتمردان بسیارى از این کشورها بـه سـرمـایـه گـذارى در صـنعت بیوتکنولوژى روى آورند. سود آورى این دانش در جهان ارقام نجومى را نشان مى دهد.

بـراسـاس آخـریـن آمـارهـا، ارزش بـازار جـهـانـى مـحـصـولات بـیـوتـکـنـولوژى در سال 2003 میلادى حدود 300 میلیارد دلار بود. پیش بینى مى شود این رقم تا 2010 به بیش از 700 میلیارد دلار افزایش یابد.15

در آمـریـکـا کـه 70 درصـد کـل تـولیـدات بـیـوتـکـنـولوژى دنـیـا را در اخـتـیـار دارد، تا سـال 2000 بـیـش ‍ از هـزار فرصت شغلى در قالب 1500 شرکت بیوتکنولوژى فراهم آمـده اسـت و درآمـد حـاصـل از فـروش فـرآورده هـاى بـیـوتـکـنـولوژى آمـریـکـا تـنـهـا در سال 2000 بیش از 30 میلیارد دلار بوده است .16

گـفـته شد که بیوتکنولوژى ماهیت چند رشته اى و مآلاً کاربردهاى وسیع در سایر علوم و فناورى ها دارد؛ لذا در هر یک از این جنبه ها مى تواند فرصت ها و مزایاى بى شمارى در جهت رشد و توسعه یک کشور فراهم سازد.

براى مثال : حوزه زیست فناورى پزشکى پتانسیل هاى بسیار بالایى را به عنوان یکى از عـوامـل تـوسـعـه ، پـیـشـرفـت و خـودکـفـایـى اقـتـصـادى کـشـورهـاى در حال توسعه دارا مى باشد.

بـراسـاس آمـار مـوجـود بـازار جـهـانـى داروهـاى تـرکـیـبـى حـاصـل از بـیـوتکنولوژى در سال 2002 معادل سى و چهار میلیارد دلار بوده است که تا سال 2010 به بیش از پنجاه و هفت میلیارد دلار خواهد رسید.17
4. فناورى ارتباطات و اطلاعات (ICT)

سازمان همکارى اقتصادى و توسعه (OECD)

18 از فـنـاورى ارتـبـاطـات و اطـلاعـات تـمـایـز مـنـاسـبـى را مـیان ابعاد ((تولیدى )) و ((خدماتى )) فناورى اطلاعات ارائه مى نماید.

در سـال 1998 کـشـورهاى عضو OECD براى تعریف فناورى ارتباطات و اطلاعات به عـنـوان تـرکـیـبـى از صـنـایـع تـولیـدى و خـدمـاتى که داده ها و اطلاعات را به صورت الکترونیکى دریافت ، انتقال و ارائه مى نمایند، به توافق دست یافتند.

عـامـل مـهم در این تعریف جامع این است که همان گونه که فناورى ارتباطات و اطلاعات دو گـانـگـى سـنـتـى مـیـان تولید و خدمات را در هم مى ریزد، فعالیت هایى را که منجر به تـولیـد و بخش ‍ محصولات فناورى ارتباطات و اطلاعات مى گردد مى توان در هر جایى از اقتصاد یافت .

از ایـن رو، تـعـریـف فـوق راه درک ابـعاد چندگانه فنّاورى ارتباطات و اطلاعات و کارآمد بـودن آن را، در تـوسـعـه و پـیـشـرفـت کـشـورهـا هـموار مى سازد. چنان که محققانى مانند ((یـول )) و ((هـانـا)) بـر ایـن عـقـیـده انـد کـه فـنـاورى اطـلاعـات یـک عامل اساسى براى رشد و توسعه اقتصادى است .19

در عـصر حاضر اطلاعات نقش بسیار تعیین کننده اى را در ایجاد، توزیع و انحصار قدرت بـازى مـى کـنـد. نـظـام اطـلاعـات جدید در سالهاى اخیر به چنان نقطه عطفى از حیات خود رسـیـده کـه در حـقـیـقت باید آن را یکى از منابع عمده قدرت در کلیه زمینه هاى فرهنگى ، سیاسى ، اجتماعى ، نظامى و جنگ روانى قلمداد کرد.

فـنـاورى اطـلاعات در فرآیند خود به عاملى قدرتمند با کارایى بسیار پیچیده ، متنوع و سـریـع تبدیل شده است و بسیارى از کانون هاى سنتى قدرت ، در مسیر انحصارى نمودن آن گام بر مى داردند.20

از نـظـر صـاحـب نـظـران ، شکاف دیجیتالى در حقیقت پیامد اصلى توسعه یا عدم توسعه یـافـتـگـى کـشـورهـاى مـخـتـلف مـى بـاشـد، زیـرا ایـن فـنـاورى نـه تـنـهـا یـک عامل مهم در رشد اقتصادى بلکه ابزار نوین ومؤ ثر در کمک به پیشرفت توسعه انسانى پایدار نیز هستند.

بـر هـمین اساس بسیارى از اندیشمندان معتقدند بین فناورى ارتباطات و اطلاعات و فقر و تـوسـعـه ، ارتـبـاط نـزدیـکـى وجـود دارد. سـرعـت شـگـفـت آور انتقال اطلاعات در دهه هاى اخیر به گونه اى که قرن حاضر را عصر ((انقلاب اطلاعات )) نامیده اند.

گـستره انفجار اطلاعات همه جوانب زندگى انسان را با سرعت چشمگیرى در برگرفته و تـحـت تـاءثـیـر قـرار مـى دهـد. تـوجـه بـه سـرعـت در کـسـب اطـلاعـات ، انتقال و تصمیم گیرى و اقدام ، لازمه زندگى انسان در ابعاد گوناگون است . به عقیده بـرخـى از صـاحب نظران ، قدرت در جایى متمرکز مى شود که بیشترین اطلاعات در آنجا وجـود دارد. بـنـابـرایـن هـر کـشـورى کـه در تـولیـد، جـذب و انتقال اطلاعات از سرعت بیشترى برخوردار باشد با اتخاذ تدابیر و برنامه هاى مناسب ، از تـوانـایـى بـالاتـرى بـراى مـهـار و انـتـقال اطلاعات خود، برنامه ریزى و تاءثیر گذارى بر مردم خود و سایر ملل برخوردار خواهد شد.

در جـهـان کـنـونـى و آیـنـده ، هـر انـدازه جامعه اى از ارتباطات پیشرفته تر و وسیع تر برخوردار باشد، توان تاءثیر گذار بیشترى خواهد داشت .21
5. دانش سلول هاى بنیادین

سـلول بـنـیـادى سـازنـده بـدن انـسـان و حـیـوان اسـت . سـلول هـاى بـنـیـادى درون جـنـیـن در نـهـایت به سلول ، بافت و اندام هاى مختلف بدن جنین تـبـدیـل مـى شـود. بـرخـلاف یـک سـلول مـعـمـولى کـه قـادر اسـت بـا تکثیر شدن ، چندین سـلول از نـوع خـود را بـه وجـود آورد، سـلول بـنیادى همه منظوره و بسیار توانمند است و وقـتـى تـقـسـیـم شـود، مـى تـوانـد بـه هـر یـک از سـلول هـاى بـدن تبدیل شود.

سـلول هـاى بـنـیـادى از قـابـلیـت خـودنـوسـازى هـم بـرخـوردارنـد. در اوایـل دهـه 1980 مـیـلادى دانـشـمـنـدان نـحـوه قـرار گـرفـتـن سـلول هـاى بـنـیـادى جـنـیـنـى از مـوش و کـشـت آنـهـا را در آزمـایـشـگـاه فـرا گرفتند و در سال 1998 براى اولین بار سلول هاى بنیادى جنین انسان را در آزمایشگاه تولید کردند.

کـشـف دانـش سـلول هـاى بـنـیـادى ، در علوم انقلاب بیولوژیکى ایجاد کرده است . از این رو گفته مى شود که سلول هاى بنیادین انقلاب دوم تکنولوژیک است .

فـنـاورى سـلول هـاى نـویـن در تـمـامـى رشـتـه هـاى پـزشـکـى قـابـل اسـتـفـاده اسـت . و بـسـیـارى از بـیـمـاریـهـاى غـیـر قـابـل درمـان و صـعـب العـلاج از ایـن طریق درمان مى شوند. اساسا آینده پزشکى در دست سلول هاى بنیادین است .

در خـصـوص مطالعات و تحقیقات پیرامون سلولوهاى بنیادین سه نظام در دنیا وجود دارد. نظام هاى ساکت ، نظام هاى منع مطلق ، نظام هاى منع نسبى .

در بـعـضـى از کـشـورهـا مـثـل آمـریـکـا، تـحـقـیـقـات در خـصـوص سـلول هـاى بـنـیـادیـن ، مـنـع مـطـلق مى باشد و کسى حق ندارد در این زمینه تحقیقى داشته باشد.

در کـشـورى مـثـل انـگـلسـتـان مـنـع نـسـبـى اسـت . یـعـنـى از سـلول هـاى بـنـیـادیـن در درمـان بـعـضـى از بـیـمـارى هـا مـثـل پـارکـیـنسون ، آلزایمر و چند بیمارى دیگر جواز صادر کرده است و در همین محدوده مى توان فعالیت کرد.

در بـعـضـى کـشـورهـا مـثـل بـلژیـک و هـلنـد، قـانـون ، پـیـرامـون سـلول هـاى بـنـیادین مربوط به انسان ، ساکت است ، ولى استفاده از سلولهاى بنیادین در سایر علوم به وفور دیده مى شود.22
موقعیت ایران در دانش

از آنجا که نوآورى و خلاقیت راه پیروزى در جهان امروز است و تجربه کشورهاى توسعه یـافته و صاحب نوآورى نیز مؤ ید این نکته مى باشد، هر کشورى باید بتواند به دانش درون زا دست یافته و دانش حاصله را در جاى مناسب به کار گیرد.

تـجـربه تاریخى نشان داده است غرب و کشورهاى توسعه یافته اروپایى همواره سعى کـرده انـد کـه مـانـع از رشد دانش هاى درون زا شوند. از همین رو، همیشه در جوامع توسعه نـیـافـته ((مدیریت دانش )) در ید قدرت غربى ها بوده و این جوامع را همواره مصرف کننده تولیدات فکرى خود کرده اند.

اما، جمهورى اسلامى ایران ، از آغاز شکل گیرى خود و به ویژه در یک دهه اخیر حرکتى را آغـاز کـرده کـه مـى تـوان از آن بـه عـنـوان ((مـدیـریت دانش )) یاد کرد. در واقع جنبش نرم افزارى که رهبر معظم انقلاب مطرح کرده بودند، تلاش ملى در جهت نهادینه کردن فرهنگ علمى و هدایت و حمایت از فرایند زایش بومى علم و بهره گیرى بهینه از آن بود.

جـمـهـورى اسـلامـى در پـرتـو نـهـضـت عـلمـى و جـنبش نرم افزارى ، سرمایه گذارى هاى قـابـل تـوجـه در جـهـت ارتـقـاء دانـش در کـشـور انـجـام داده اسـت . بـه دنـبـال ایـن تـوجـه و سـرمـایـه گـذارى اکـنـون شـاهـد مـوفـقـیـت قـابـل مـلاحـظـه اى در تـولیـد علم هستیم . یکى از شاخص هاى رشد و توسعه علمى در هر کشور کمیت و کیفیت آثار علمى تولید شده از آن است .

آمارى که توسط پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمى ایران منتشر شده نشان مى دهد که رشد عـلم در جـمهورى اسلامى ایران از سال 1999 تا 2004 روند رو به افزایش داشته است .23

مـیـزان تـولیـدات عـلمـى ایـران در سه پایگاه SCI و SSCI و ites HumanللّهArt در جدول زیر نشان داده شده است . ملاحظه مى شود در بین این سه پایگاه ، پایگاه SCI که نـمـایـه نـامـه استنادى علوم مى باشد با 2059 رکورد محتوى بیشترین تعداد تولیدات عـلمـى ایـران مـى بـاشـد، نـمـایـه نـامـه استنادى علوم اجتماعى (SSCI) نیز 68 رکورد و پـایـگـاه Humanites للّهArt 6 رکورد از تولیدات علمى ایران را در ISI در برداشته اسـت . سـه پـایـگـاه مـجـمـوعـا 2133 رکـورد از تـولیـد عـلمـى ایـرانـیـان را شـامـل شـده انـد. بـراسـاس ایـن نـمـودار از مـجموع تولید ایران ثبت شده در سه پایگاه اطلاعات ISI طى سال 2002، 53/96 درصد آن در پایگاه SCI، 19/3 درصد در پایگاه SSCI، 28 در صد نیز در پایگاه HumanitesللّهArt قرار دارد.24
موقعیت ایران در دانش استراتژیک

جـمـهـورى اسـلامـى ایـران مـدتى است که دانش هاى استراتژیک از جمله فناورى هسته اى ، نـانـوتـکـنـولوژى ، بـیـوتـکـنـولوژى (زیـسـت فـنـاورى )، فـنـاورى اطـلاعـات ، و دانـش سلول هاى بنیادین را به عنوان اولویت هاى توسعه علم و فناورى ملى انتخاب کرده است . رهـبـر مـعـظم انقلاب توصیه هاى اکیدى در این ارتباط داشته و دائما پیگیر روند آن بوده انـد. شـکـى نـیـسـت کـه تـاءکـیـد و اصـرار رهـبـر مـعـظـم انـقـلاب مـهـمـتـریـن و تـنـهـا عامل رشد و توسعه علم به ویژه علوم استراتژیک تاکنون بوده است .

جمهورى اسلامى ایران اکنون در حوزه دانش هسته اى به موقعیت بسیار ممتازى رسیده و به جراءت مى توان گفت که ایران جزء ((کشورهاى هسته اى )) مى باشد.

جـمـهورى اسلامى از اواخر دهه 1360 عزم خود را جهت دست یابى به دانش صلح آمیز هسته اى جـزم کـرد و على رغم تمامى محدودیت ها و فشارهاى بین المللى ، اکنون موفق شده اکثر فناورى هسته اى را طى نماید.

ایـران اسـلامـى اکـنـون بـا دسـتـان مـهـنـدسـیـن خـود مـوفـق شـده اسـت تـمـامـى مـراحـل چـرخه سوخت که شامل کشف و استخراج اورانیوم ، آسیاب کردن و کنستانتره اورانیوم (کیک زرد)، فراورى (تبدیلات اورانیوم به اکسید اورانیوم ، (UF4 و UF6) و غنى سازى اورانیوم و بخشى از فناورى بازفراورى را کسب نماید.

عـلاوه بـر ایـن مـهندسین ایرانى اکنون قادرند تجهیزات و امکاناتى که براى غنى سازى نـیـازمـنـد اسـت خـود، تـولیـد و مـونـتـاژ نـمـایـنـد. از جـمـله ، مـونـتـاژ و تولید ماشین هاى سـانـتـریـفـیوژ است که در عمل همه مراحل چرخه سوخت هسته اى (در مقیاس نیمه صنعتى ) را دارد.

عـلاوه بـر این ، جمهورى اسلامى موفق شد فناورى آب سنگین را به دست آورده و دو مرحله از کـارخـانـه آب سنگین را راه اندازى نماید که هر یک سالانه 8 تن آب سنگین تولید مى کنند.

در حـال حـاضـر ایران هنوز محصولى را به صورت تجارى تولید نکرده است . ولى در سطح آزمایشگاهى ، چند مرکز پژوهشى و دانشگاهى موفق به تولید شده اند.

در ابـعـاد آزمـایـشـگاهى و نیمه صنعتى ، کشور دست آوردهایى را در زمینه هاى زیر داشته است :

تـولیـد چـنـد نـوع نانو پودر، تولید نانو لوله هاى کربنى ، استفاده از نانو ذرات در عـروق مـصـنـوعـى ، تـولیـد مـکـمـل روغن ، تولید چند نوع نانو کامپوزیت ، تولید مواد و سـیـالات مغناطیسى ، لایه نشانى نانو مترى ، ساخت یک نمونه دستگاه stm و تولید مواد آنتى باکتریال .

در بـرنـامـه طـرح هـاى کـوتـاه مـدت سـتـاد نـانـو در سـال 1383 در 6 وزارت خـانه عضو ستاد، در مجموع حدود 180 طرح پژوهشى و صنعتى به تصویب رسید که حدود 600 نفر از محققین کشور در آنها درگیر هستند.

تـاکـنـون حـدود 34 مـرکـز فـعـال بـه طـور ویژه و با رسالت فعالیت در فناورى نانو تـاءسـیـس شـده انـد کـه از این بین 6 مورد، شرکت خصوصى بوده ، در کنار این موفقیت ، نـیـروگـاه تـحـقـیـقاتى 40 مگاواتى آب سنگین نیز طبق بر آوردهاى انجام شده تا پایان سال 1387 به بهره بردارى خواهد رسید.

جـمـهـورى اسـلامـى ایـران در خـصوص راههاى غنى سازى ، علاوه بر استفاده از ماشین هاى سـانـتـریـفـیوژ گازى ، روش لیزرى را نیز مورد آزمون قرار داده و با موفقیت از آن عبور کرده است .25

در زمـیـنـه نـانـو تـکـنـولوژى نـیـز جـمـهـورى اسـلامـى ایـران بـه مـوفـقـیـت هـاى قابل ملاحظه اى رسیده است .

بـراسـاس تـازه تـریـن اطـلاعـات مـؤ سـسـه اطـلاعـات عـلمـى (ISI)، مـحـقـقـان ایـرانى در سـال 2005 بـا انـتـشـار 125 مـقاله ، از لحاظ تعداد مقالات علمى نانو به هفت پله صعود نـسبت به سال 2004 و پشت سر گذاشتن چندین کشور اروپایى به رتبه 36 جهان دست یافتند.

بـراسـاس آمـار مـؤ سـسـه اطـلاعـات عـلمـى (ISI)، رشـد تـعـداد کـل مـقـالات ایـران در سـال 2005 مـیـلادى 41 درصد بود، در حالى که رشد تعداد مقالات فـنـاورى نـانـو در کـشـور بـیـش از سـه بـرابـر و معادل 135 درصد بوده است .

به گفته رئیس کمیته منابع انسانى ستاد ویژه توسعه فناورى نانو تکنولوژى ریاست جـمـهـورى ، کـل بودجه متمرکز تخصیص یافته در کشور براى توسعه فناورى نانو در سـال 1383، پـنـجـاه میلیارد ریال بوده که معادل یک هزارم بودجه هاى متمرکز دولت هاى دنیاست .

بـراسـاس راهـبـرد ده سـاله تـوسـعـه فناورى نانو در جمهورى اسلامى ایران که مراد ماه سـال 1384 بـا عـنـوان ((راهـبـرد آیـنـده )) بـه تـصـویب هیاءت وزیرات رسیده است ، تا سال 1393 ایران باید جزء 15 کشور اول دنیا در فناورى نانو باشد.26

جـمهورى اسلامى ایران بیوتکنولوژى یا زیست فناورى را که یکى از سه صنعت برتر دنـیـا مـحـسـوب مـى شود نیز به عنوان یکى از اولویت هاى توسعه علم و فناورى انتخاب کرده است .

دکـتـر نسرین معظمى ، رئیس منطقه اى بیوتکنولوژى براى منطقه آسیاى شرقى و آسیاى مـیانه گفت که جمهورى اسلامى ایران ، از جایگاه ویژه اى در علم بیوتکنولوژى در منطقه برخوردار بوده و هم اینک یکى از 36 کشور مرجع بیوتکنولوژى در جهان است .

بـا تـوجـه بـه حـمایت هاى وزارت بهداشت از این صنعت ، ایران توانست در میان کشورهاى آسیایى رتبه سوم را به دست آورد.

بـنـابـر اظـهـارات رئیـس شـبـکـه بـیـوتـکنولوژى پزشکى کشور، با اینکه کمتر از 10 سـال از پـایـه گـذارى ایـن عـلم و فـنـاورى در کـشور ایران گذشته است ، امروزه صاحب بیشترین مقاله هاى منتشر شده در حوزه علوم پایه پزشکى در زمینه بیوتکنولوژى است و فـراورده هـاى مـتـعـددى بـا اسـتـفـاده از ایـن فـنـاورى بـه بـازار داخل کشور عرضه و در برخى موارد به کشورهاى دیگر نیز صادر کرده است .27

در حال حاضر محققان کشور 57 طرح تحقیقاتى در زمینه ((ذخایر ژنتیک )) را در 31 مرکز تـحـقـیـقـات و سـتـادى استان هاى مختلف کشور در دست اجرا دارند. این طرح ها در زمینه هاى مـخـتـلف ارزیـابـى و جـمـع آورى گـیـاهـان مـخـتـلف در حال اجرا است .28

((ژول کوهن )) یکى از محققان مؤ سسه تحقیقات غذایى آمریکا در اظهار نظرى اعلام کرد که دسـت یـابـى بـه تـکـنـولوژى غنى سازى ، تنها دستاورد ایران در زمینه تکنولوژى هاى پـیـشـرفـتـه نـیـست بلکه علم ژنتیک یکى دیگر از حوزه هایى است که ایران پیشرفت هاى قابل توجهى در آن داشته است . وى افزود که تولید برنج اصلاح شده ژنتیکى توسط ایران دستاورد بزرگى براى جهانیان محسوب مى شود.29

بـا این حال پیشرفت این دانش در سال هاى اخیر مرهون توجهات تصمیم گیران به آن مى باشد. براساس درک صحیح از نقش این دانش هاى در توسعه کشور، دولت ایران سند ملى زیـست فناورى را به تصویب رسانده است . در صورت تحقق این سند، کشور ایران یکى از فعالان جهانى در عرصه درآمدزایى بیوتکنولوژى به شمار خواهد آمد.

براساس آمار منتشره یک شرکت داروسازى کوچک در آمریکا 54 میلیارد دلار درآمد داشته است . بـنـابـرایـن تـوسـعـه ایـن دانـش در ایـران تـاءثـیـر قابل توجهى را در درآمد ملى کشور ایجاد خواهد کرد.

براساس سند ملى بیوتکنولوژى برآورد شده که تعداد نیروهاى متخصص این رشته علمى از بـیـسـت نـفـر در یـک میلیون (1400 نفر کنونى ) به پنجاه نفر در میلیون در انتهاى هر بـرنـامـه بـرسـد. همچنین طبق سند فوق پیش بینى شده که میزان تولید از 400 میلیون دلار فعلى به 1200 میلیون دلار برسد.

دست یابى به دانش کشت سلول هاى بنیادین نیز یکى از افتخارات جمهورى اسلامى ایران است .

عـلى مـنـتـظـرى رئیـس سـابـق جـهـاد دانـشـگاهى در خصوص جایگاه علمى ایران در خصوص تـولیـد، تکثیر و انجماد سلول هاى بنیادین جنینى در جهان گفت که ایران حائز رتبه دهم جـهـانـى اسـت . پـژوهـشـکـده ((رویـان )) نـقـش راهـبـردى در هـدایـت تـحـقـیـقـات تـولیـد سلول هاى بنیادین و شبیه سازى و درمان نابارورى داشته است .30

این مرکز در سال 1377 مجوز مرکز تحقیقات علوم سلولى را از شوراى گسترش دانشگاه هـاى عـلوم پـزشـکـى وزارت بـهـداشـت و درمـان و آموزش پزشکى دریافت کرد. محققان این پـژوهـشـکـده از سـال 1996 تـا 2005 میلادى در مجموع 1274 مقاله ارائه شده در کنگره ایران ، 209 مقاله ارائه شده در کنگره بین المللى ، 171 طرح خاتمه یافته و 76 طرح در حال انجام داشته اند.

یـکـى از مـوفـقـیت هاى چشمگیر دانشمندان این دانش شبیه سازى گوسفند ((رویانه )) بوده است .

هـمـچـنـیـن پـزشـکـان ایـرانـى کـه بـراى نـخـسـتـیـن بـار مـوفـق شـدنـد سـلول هـاى بـنـیـادیـن قـلب را ترمیم کنند. در همین راستا پزشکان ایرانى توانستند چهار نـابـیـنـا را بـا پـیـونـد سـلول هـاى بـنـیـادیـن بـه طـور کامل درمان کنند.

تـرمـیـم ضـایـعـات نـخـاعى از طریق سلول هاى بنیادین موفقیت دیگرى است که دانشمندان ایرانى به آن دست پیدا کردند.

عـلاوه بـر دانـش هاى ذکر شده جمهورى اسلامى ایران در زمینه هاى فناورى اطلاعات (IT)، هوا فضا، لیزر و ربوتیک گامهاى خوبى برداشته است .
فناورى هاى برتر و امنیت و قدرت جمهورى اسلامى

تـردیـدى نـیـسـت کـه فـنـاورى هـاى بـرتـر از جـمـله دانـش هـسـتـه اى ، بـیـوتکنولوژى ، نـانـوتـکـنـولوژى ، فناورى اطلاعات و هوا فضا و... موقعیت جمهورى اسلامى ایران را در منطقه فوق العاده افزایش ‍ داده و خواهد داد.

ایـزنـشـتات که در دفتر وزیر دفاع آمریکا مسئول طراحى عملیات اطلاعات و نظامى بود، در یـک بـحـث مـفـصـل پیرامون نحوه برچیدن برنامه هاى هسته اى ایران ، در خصوص هدف واقـعـى مـخـالفـت هـاى آمریکا در دستیابى به فناورى هسته اى نوشت : ((اگر ایران به فـنـاورى هـسـتـه اى دسـت یـابـد، مـمـانـعـت ایـران هـسـتـه اى از تـبـدیـل ظـرفـیـت هـاى هـسـتـه اى خـود به نفوذ سیاسى ، به چالش کلیدى سیاست آمریکا تبدیل خواهد شد.))31

تـجـربـه تـاریـخـى نـشـان داده اسـت کـه جـمهورى اسلامى ایران به جهت برخوردارى از ژئوپـلتـیـک ویـژه و داشتن ایدئولوژى الهام بخش همواره یک واحد سیاسى تاءثیر گذار بر سیاست بین الملل بوده است .

اکنون بسیارى از کارشناسان غربى معتقدند در صورت توسعه و پیشرفت فناورى هاى نـویـن و تـکامل توسعه درون زاى علمى و تکنولوژیک در ایران ، ظرفیت تاءثیر گذارى ایـران را فوق العاده افزایش خواهد داد. به عبارت دیگر این کارشناسان بر این باورند کـه تـرکـیـب مـثـلث ، ژئوپـلتـیـک ویـژه ، ایـدئولوژى الهام بخش و فناورى هاى برتر، جـمـهـورى اسـلامـى ایـران را بـه یـک قـدرت جـهـانـى تبدیل خواهد کرد.

رئیـس مـؤ سـسـه مـطـالعـات اسـتـراتـژیـک فـرانـسـه کـه تـابـسـتـان سال 1384 سفرى به تهران داشت ، با تشریح استراتژى غرب در برخورد با ایران ، اظـهار داشت : ((علت مخالفت هاى قدرت هاى برتر جهان به ویژه آمریکا با پیشرفت هاى عـلمـى و تـکـنولوژیک از جمله فناورى هسته اى ، ریشه در توان استراتژیک ایرانیان به عنوان قدرت برتر منطقه اى دارد.

ایـالات مـتـحـده در مـورد اتـمـى شدن کشورهاى دیگر منطقه مانند پاکستان ، هند و ترکیه ، نگرانى استراتژیک ندارد، زیرا این کشورها ظرفیت رهبرى منطقه اى را ندارند.

بـراى هـمـوار کـردن مـسـیـر ارّابـه تـفـوق بـیـن المللِ آمریکا به عنوان امپراتور جهانى ، واشـنـگـتـن مى بایست تمام ملت هایى را که ظرفیت رهبرى منطقه اى و جهانى را در مسابقه تـاریـخى خود به عنوان ذات استراتژیک دارند، از قدرت هماوردى با ایالات متحده محروم کند.))32

حـقـیـقـت امـر ایـنـکـه تـوسـعه و تعمیق دانش هاى استراتژیک در ایران چند اثر پیوسته در توسعه قدرت ملى نظام اسلامى ایران خواهد داشت :

اولیـن اثـر آن ، تـحـکـیـم بـقاء نظام جمهورى اسلامى ایران است ، آن هم در حالى که عمده اسـتـراتـژیـسـت هـا و سـیـاسـتـمـداران آمـریکایى و اروپایى دکترین تغییر رژیم جمهورى اسـلامـى را در بـرنـامـه هـاى خود دارند و براى این هدف تاکنون هزینه ها و سرمایه هاى هنگفتى کرده اند.

اثـر دوم ، افـزایش قدرت بازدارندگى جمهورى اسلامى است . از نظر صاحب نظران بین الملل ، دانش هاى استراتژیک ماهیت بازدارندگى دارند.

سـومـیـن اثـر، تـوسـعه فناورى هاى برتر در توسعه قدرت و افزایش نفوذ سیاسى و ایـدئولوژیـک ایـران اسـت . ایـن در حـالى اسـت کـه افـرادى مـانـنـد مـایـکـل لیـدن از نـومـحـافـظـه کـاران امـریـکـا مـعـتقدند که در صورتى جنبش هاى اسلامى قـابـل مـهـار هـسـتـنـد کـه ایـران بـه عـنـوان سـلسـله جـنـبـان جـنـبـش هـاى اسـلامـى کنترل و مهار شود.

چـهـارمین اثر دانش هاى استراتژیک ایران بر هم خوردن موازنه قدرت در منطقه خاورمیانه اسـت . امـریـکائى ها سالهاست که سعى دارند رژیم صهیونیستى را به عنوان محور منطقه ژئوپـلتـیک خاورمیانه تبدیل کنند. اما توسعه قدرت ایران موقعیت این رژیم را به شدّت متزلزل خواهد کرد.

اثـر پـنـجـم پـیـشرفت فناورى هاى برتر در ایران ، خارج شدن جمهورى اسلامى از دور باطل توسعه نیافتگى است . غربى ها از همین منظر به پیشرفت هاى ایران نگاه مى کنند و معتقدند خیزى که ایران در عرصه علم و دانش هاى استراتژیک برداشته این کشور را از دور مصرف کنندگان خارج خواهد ساخت .

مخالفت با ورود دانشمندان ایرانى به کنفرانس نانوتکنولوژى فرانسه یکى از اقدامات تـاءمـل برانگیز کشورهاى غربى در راستاى مبارزه با توسعه علم و فناورى هاى برتر در ایران است .

کـشـورهـاى غـربى به ویژه آمریکا بسیار تلاش دارند که جمهورى اسلامى ایران را به صـورت ((سـیـسـتـمـاتـیک )) از دستیابى به دانش هاى برتر محروم سازند. به نظر مى رسـد مـخـالفـت هاى غیر منطقى با فناورى هسته اى ایران بهانه اى است جهت محروم سازى ایـران از فـنـاورى هـاى بـرتـر در چـارچـوب قـطـعـنـامـه هـاى سـازمـان ملل .

حرکت سه کشور اروپایى با حمایت آمریکا در ارائه پیش نویسى قطعنامه اى به شوراى امـنـیـت کـه در آن پـیـش نـهاد شد ((تا از تحصیل و آموزش اتباع ایرانى در علوم هسته اى و مرتبط با آن جلوگیرى به عمل آید)) گویاى نگرانى آنها از نقش این نوع فناورى ها در قدرت استراتژیک ایران است .

در واقع آنها به وضوح شاهد پیشرفت هاى سریع و شتابان علوم و فنون مدرن در ایران هستند.

بـراسـاس گـزارش سـازمـان کـنـفـرانـس تـجـارت و تـوسـعـه سـازمـان مـلل مـتحد، ایران جزء بیست و دو کشور دانشجویى جهان و چهاردهمین کشور دانشجویى جهان در رشته هاى فنى است .

براساس همین گزارش ، ایران در سطح خاورمیانه پس از مصر در جایگاه دوم قرار دارد و در رشته هاى فنى از مصر هم پیشى گرفته است .

از سـوى دیـگـر تـوجـه بـه مـفاد برنامه چهارم توسعه و آنچه در چشم انداز بیست ساله تـوسـعـه تـدویـن شـده بـر هـمـگـان آشـکـار سـاخـت کـه ایـران بـا جـدیـت بـه دنبال جایگاه رفیع علمى در منطقه و جهان است .
خلاصه و نتیجه

1. دانـش اسـتـراتـژیـک داراى مـخـتصاتى است که آن را از سایر دانش ها متمایز مى نماید. دانـش ‍ اسـتراتژیک اکنون در رده بندى علوم جزء دانش هاى ((علیا)) که سابقاً به فلسفه اطـلاق مـى شد، قرار مى گیرد؛ زیرا دانش استراتژیک ، ((علم قدرت )) و با مؤ لفه هاى قـدرت مـلى یـک واقـعـه سـیـاسـى سـر و کار دارد. در شرایط نوین جهانى هر کشورى که زودتـر بـه یـافـته هاى بنیادین علمى دست یابد، مى تواند از آن در جهت رشد فناورى و تـوسـعـه عـلوم دیـگـر اسـتـفـاده کـرده و ((مـوازنـه قـدرت )) در سـیـاسـت بـیـن الملل را به نفع خود تغییر دهد.

2. از آن جایى که دانش هاى استراتژیک با قدرت (سخت افزارى و نرم افزارى ) مرتبط اسـت ، قـدرت هـاى بزرگ و کشورهاى صنعتى و توسعه یافته شرایط بسیار سختى در انـتـقـال تـکـنـولوژى هـاى بـرتـر ایـجـاد کـرده انـد. اسـاسـاً انـتقال تکنولوژى ، زنجیره به هم پیوسته فعالیت هاى هدفمندى است که طى آن مجموعه مـؤ لفـه هـاى تـکـنـولوژى (اطـلاع افـزار، فـن افزار، انسان افزار و سازمان افزار) در مـکـانـى جـز مـکـان اولیـه ایـجـاد تـکـنـولوژى در آمـوزش و جـذب و هـمـچـنـیـن تـوسـعـه و تـکـامـل و در کـاربـرى اقـتـصـادى هر چه گسترده تر مورد بهره بردارى قرار مى گیرد. بـراسـاس ایـن تـعـریـف ، غـرب در انـتـقـال تـکـنـولوژى بـرتـر مـوانـع جـدى قایل است .

3. در دهـه اول انـقـلاب بـه واسـطـه درگـیـرى ایـران در جـنـگ تحمیلى و مشکلات و موانع بـیـرونـى و مـدیـریـتـى تـوجه به دانش هاى استراتژیک در جمهورى اسلامى ایران نمود زیادى نداشت ، اما پس ‍ از دفاع مقدس سرمایه گذارى بیشترى براى گسترش علم و دانش بـه طـور کـلى و تـمـرکز بر تکنولوژى هاى برتر به طور اخص انجام شد. زمانى که رهـبـر مـعـظـم انقلاب ((جنبش نرم افزارى )) را مطرح کردند، بر تحرک علمى در حوزه هاى دانـش اسـتـراتـژیـک افـزوده شد و به تدریج شاهد دستاوردهاى علمى در شرایط کنونى هـسـتـیـم کـه عـمـدتاً ریشه در سرمایه گذاریهاى گذشته و التفات و همّت مسئولان عالى رتـبـه نـظـام جـمـهـورى اسـلامـى دارد. بـا این وجود، به نظر مى رسد سرمایه گذارى و تـوجـه بـه دانـش هاى روز دنیا و تکنولوژى برتر در حد مطلوب نباشد و نیاز به اهتمام بیشتر مسئولین نظام در این عرصه دارد.

4. بـه مـقـدارى کـه جـمـهـورى اسـلامـى ایـران به دانش و فناورى برتر دست پیدا کرد، تـوانـسـت مـوقـعـیت ایران را ارتقاء دهد و قدرت ملى ایران به واسطه توسعه و پیشرفت تـکـنـولوژى هـاى برتر از جمله فناورى هسته اى ، نانوتکنولوژى و بیوتکنولوژى و... افـزایش یافته است . به نظر مى رسد به هر میزان قدرت دانش ایران افزایش یافته ، نـفـوذ ایـران در مـعادلات قدرت منطقه اى و جهانى نیز گسترش پیدا کرده است . مهم ترین مصداق در این ارتباط، فناورى هسته اى ایران است که به تناسب زمان ، هر قدر دولت هاى غربى به یافته هاى دانش هسته اى ما پى بردند، احساس نگرانى آنها افزوده شد. اما در عـیـن حـال تـعامل ایران و غرب نشان مى دهد که ((قدرت چانه زنى )) ما به واسطه موقعیت فناورى هسته ایران افزایش یافته است .

پى نوشتها:

.3 رجـوع بـه : آنـدره بـوفـر، مـقـدمـه اى بر استراتژى ، ترجمه مسعود کشاورز، دفتر مـطـالعـات سـیـاسـى بـیـن المـللى ، تـهران ، 1366و اشمیت هلموت ، استراتژى بزرگ ، تـرجمه هرمز همایون پور، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى ، تهران ، 1367 و حـسـیـن بـاسـتـانـى ، تحول مفهوم استراتژى در قرن بیستم ، فصلنامه دفاعى و امنیتى ، سال هفتم ، شماره 25، زمستان 1379.

.4 سـعـیـده لطـفـیان ، استراتژى و روش هاى برنامه ریزى استراتژیک ، دفتر مطالعات سیاسى و بین المللى ، تهران ، 1381، ص 23.

.5 جـان بـیـلیـس و سـایرین ، استراتژى معاصر، ترجمه هوشمند میرفخرایى ، تهران ، دفتر مطالعات سیاسى و بین المللى ، 1369، ص ‍ 29.

.6 مـحـمد توکل ، مدیریت انتقال تکنولوژى با تکیه بر وضعیت ایرانى ، رهیافت ، شماره 13، 1370، ص 16

.7 اسـتـفـان ، واگـو، تـغـیـیـرات اجـتـمـاعـى ، ترجمه احمد رضا نمرودى زاده ، مرکز نشر دانشگاهى ، تهران ، 1372، ص 310.

.8 عـلیـرضـا مـحـسـنـى ، تـوسـعـه و تـکـنـولوژى تـوسـعـه اى

.9 رجوع به : آلوین و هیدى تافلر، جنگ و پاد جنگ ، (زنده ماندن در سپیده دم قرن بیست و یکم ) ترجمه مهدى بشارت .

.10 عـلى اصـغـر کـاظـمـى ، نـقـش قـدرت در جـامـعـه و روابـط بـیـن الملل ، انتشارات قومس ، ص 149 ـ 156.

.11 کمیسیون تدوین استراتژى امنیت ملى آمریکا، استراتژى امنیت ملى آمریکا در قرن بیست و یـکـم ، تـرجـمـه جـلال دهـمـشگى ، بابک فرهنگى ، ابوالقاسم راه چمنى ، انتشارات مؤ سـسـه فرهنگى مطالعات و تحقیقات بین المللى ابرار معاصر تهران ، چاپ سوم ، بهار 1382، ص 28.

www.irannano.org

.13 مـحـمـد رضـا نورى دلوئى ، ژنتیک بر بلنداى سده بیست و یکم ، سایت بانک مقالات کانون دانش ، 15/8/85.

.www.irannano.org

www.nrcgeac.inhc.ir

.16 سـیـد مـحـمـد رضـا گلستانه ، نگاهى به کاربردهاى بیوتکنولوژى در عرصه هاى مختلف علوم به گستردگى زندگى ، سایت آینده نگر، 3/10/85.

www.nrcgeac-inhc.ir

.19 بابک سیف ، ((فناورى اطلاعات در جهان امروز))، روزنامه شرق ، 3 / آذر / 1384.

.20 رضـا عـاصـف ، عـملیات و جنگ روانى (2)، انتشارات معاونت اطلاعات ستاد مشترک سپاه دانـشـکـده اطـلاعـات و مـعـاونـت فـرهـنـگـى و تـبـلیـغـات دفـاعـى سـتـاد کل نیروهاى مسلح ، تابستان 1384.

.21 همان ، ص 40.

.22 کـیـارش آرامـش ، سـیـمـنـار بـررسـى اخـلاقـیـات در تـحـقـیـقـات سلول هاى بنیادین ، بیمارستان شریعتى ، 21/5/85.

www.irandoc.ac.ir

.24 سـکـیـنـه انـصـافـى و دکـتـر حـسـیـن غـریـبـى ، دانـش ایـران در سـطـح بـیـن المـللى سال 2002، وزارت علوم و فنّاورى مرکز اطلاعات در مدارک علمى ایران ، تهران ، 1383.

.25 رجوع به سیامک باقرى ، ایران هسته اى ، روندها و چالش ها، انتشارات اداره سیاسى حـوزه نـمایندگى ولى فقیه در سپاه 1383؛ همچنین کاظم غریب آبادى ، آشنایى با معاهده منع گسترش سلاح هاى هسته اى و پروتکل الحاقى ، انتشارات مؤ سسه فرهنگى مطالعات و تحقیقات بین المللى ابرار معاصر تهران ، 1383، و رجوع به :

www.bionuclear.mihanblog.com

www.itca.ir

www.genetics.persianblog.com

.29 همان .

www.p3.word.com

.31 همشهرى دیپلماتیک ، 14/9/83.

.32 همان .