مشارکت سیاسی در ایران،‌ خانوادگی است

دکتر ابراهیم فیاض، دانش‌آموخته حوزه و دانشگاه است. ایشان دروس حوزوی را تا سطح خارج فقه در قم گذرانده و تحصیلات دانشگاهی را در مقطع کارشناسی، رشته جامعه‌شناسی و مقطع کارشناسی ارشد، رشته مردم‌شناسی در دانشگاه تهران به اتمام رسانده است.دکتر فیاض، مدرک دکترای خود را در رشته فرهنگ و ارتباطات از دانشگاه امام صادق(ع) گرفته است وی همچنین عضو هئیت علمی دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران بوده و کتاب‌های «ایران آینده به سوی الگویی مردم‌شناختی برای ابرقدرتی ایران» و «اصالت معنا» از نوشته‌‌های اوست.
فاطمه قاسم‌پور
 مشارکت سیاسی زنان چه مفهومی دارد،‌ زیرا برخی معتقدند مفهوم مشارکت، مفهومی وارداتی است؟
هر جامعه‌ای از زن و مرد تشکیل می‌شود و نوع رابطه زن و مرد نیز بر نظام قدرت در جامعه تأثیر می‌گذارد، برای مثال دوره مدرنیسم دوره مردانگی است و به همین دلیل زن به شدت در این دوره، مورد تحقیر و فشار قرار می‌گیرد؛ دوره پست‌مدرنیسم را دوره زنانگی می‌خوانند که در آن مرد مورد فشار و تحقیر است.بر اساس نگاه اسلامی، به عدالت قائل هستیم و عدالت جنسی نیز در خانواده تعریف می‌شود. یعنی نظام خانواده، جایگاه زن و مرد را به طور کامل روشن می‌کند و بدین‌سان عدالت جنسی در خانواده تحقق می‌یابد؛ بنابراین ابتدا باید خانواده ‌اسلامی را ترسیم کرد.
پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، اعضای خانواده با هم در تظاهرات، شرکت می‌کردند و حتی دوران جنگ نیز، چنین بود. مردان در جبهه بودند، جوان‌ترها‌ و زنان پشت جبهه کارهای تدارکاتی را انجام می‌دادند؛ البته در صدر اسلام و تاریخ سیاسی پس از رحلت پیامبر نیز، شاهد حضور اجتماعی حضرت زهرا (س) هستیم سخنرانی حضرت زهرا (س)، رفتن به درب خانه ‌انصار و مهاجرین برای صحبت با آنان درباره واقعه غدیر، همچنین رفتن حضرت زینب (س) به کربلا، سخنرانی‌های سیاسی ایشان در بازار، مسجد و کاخ یزید و ابن‌زیاد؛ حضرت زینب (س) روز عاشورا در خط مقدم نبودند و فرزندان ایشان جنگیدند و شهید شدند، اما ایشان هم مبارزه سیاسی کردند؛ بنابراین چارچوب سیاسی اسلام و شیعه روشن است. نه مانند اهل تسنن است که بگوید زنان باید در پستوی خانه بنشینند و نه به هرگونه فعالیت اجتماعی بدون قید قائل است.
آیا دیدگاه دینی،‌ درخصوص مشارکت سیاسی، تمایز جنسیتی را مطرح می‌کند؟
بُعد سیاسی جنسیت‌بردار نیست؛ همه‌ انسان‌ها باید در سرنوشت خود دخالت کنند و برای مثال رأی بدهند؛ در طرفداری از امام حسین (ع)، تفاوتی میان امام زین‌العابدین (ع) و حضرت زینب (س) وجود ندارد، بلکه تفاوت‌ها در حیطه وظایف خانوادگی است، مگر در مواردی مانند قضاوت و یا مرجعیت.
نمی‌توانیم در مسائل اجتماعی و سیاسی میان زن و مرد تفاوت قائل شویم. قرآن می‌فرماید: «یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر وانثی وجعلناکم شعوباً و قبائل لتعارفو اِنَّ اکرمکم عندالله‌اتقیکم»؛ یعنی بر اساس آموزه‌های دینی، مبنای جامعه بشری برابری زن و مرد است، تمام نظام بر ذکر و انثی بنا شده ‌است. آنجا که می‌فرماید «ن اکرمکم عندالله‌اتقیکم»، یکی از بزرگ‌ترین معارف بشری است؛ در بُعد جامعه‌شناختی اگر زن نتواند مرد را بشناسد، خودش را نمی‌شناسد و اگر مرد نتواند زن را بشناسد خودش را نمی‌شناسد، زیرا مرد جنس مقابل زن و زن جنس مقابل مرد است و هر تضاد و تقابلی، برای تعارف و شناخت است. 
 بنابر فرمایش شما، اگر نهاد خانواده سالم باشد، آنگاه می‌توان درباره الگوهای دقیق مشارکت سیاسی و مشارکت اجتماعی سخن گفت؛ یعنی باید از نهاد خانواده آغاز کرد؟
 هیچ بُعدی از ابعاد اجتماعی اسلام بدون خانواده معنا پیدا نمی‌کند؛ امروز در جامعه ما خانواده در حال فروپاشی است. متأسفانه هنگامی که در برخی از مناطق تهران، نسبت طلاق به ازدواج 2 به 3 است، در واقع با فروپاشی خانواده رو‌به‌رو هستیم.
خانواده در حال فروپاشی است و این مسئله از قشر بالا به قشر متوسط و قشر پایین نیز منتقل شده است؛ روابط جنسی آزاد شیوع دارد. این نوع روابط هر چند در شکل ازدواج موقت، خانواده را از هم می‌پاشد.
تفاوت الگوی مشارکت سیاسی زنان در اسلام با الگوی رایج مشارکت سیاسی چیست؟
اساس مشارکت سیاسی بر پایه رسانه‌ها شکل می‌گیرد؛ رسانه‌های فعلی بر اساس آموزه‌های لیبرالی، بر اساس فرد تنظیم می‌شوند؛ بنابراین مشارکت رکن سوم دموکراسی است و رسانه‌ها رکن چهارم آن هستند. تفاوت نوع مشارکت سیاسی در کشور ما با سایر کشورها آن است که در کشور ما مشارکت سیاسی، خانوادگی است. خانواده‌ها با هم می‌نشینند، از رسانه بهره می‌گیرند و با یکدیگر بحث و مناظره می‌کنند و سپس به نتیجه می‌رسند و رأی می‌دهند. یعنی مشارکت سیاسی ما پیش از اینکه زنانه یا مردانه باشد، خانوادگی است. خویشاوندان نیز با هم حضور سیاسی دارند. تعدادی افراد نخبه یا خبره مانند روحانی یا استاد دانشگاه در خانواده‌ها هستند و دیگر خویشاوندان با آنها مشورت می‌کنند.
آزادی بیان، آزادی سیاسی ایجاد می‌کند، آزادی سیاسی موجب آزادی اقتصادی می‌‌شود، آزادی اقتصادی، آزادی ارزشی و اخلاقی به دنبال دارد و آزادی ارزشی و اخلاقی، خانواده را نابود خواهد کرد. بر این اساس آزادی در حوزه سیاست موجب می‌شود خانواده ‌از هم بپاشد. مشارکت سیاسی لیبرالی چنین نتیجه‌ای به دنبال دارد. اگر بخواهیم نوعی مشارکت سیاسی پدید آوریم که به فروپاشی خانواده منجر نشود، به طور قطع مشارکت سیاسی از نوع مشارکت فردی و لیبرالی نخواهد بود.
متأسفانه الگوهایی داشتیم که آنها را باز تولید نکردیم؛ برای مثال اگر حضرت زهرا (س) وارد صحنه سیاسی می‌شوند، در کنار امام علی (ع) هستند و حضورشان خانوادگی است. حضرت زینب (س) نیز چنین هستند.
در واقع معنایی که امروزه از مشارکت سیاسی زنان رایج است، با دیدگاه اسلامی هم‌خوانی ندارد؛ یعنی اسلام با حضور مستقیم و در عرصه زنان موافق نیست؟ و زنان می‌توانند با پایبندی به نقش خانوادگی خود، حمایت‌گر باشند. مانند آنچه در دوران انقلاب اسلامی و دفاع مقدس اتفاق افتاد.
 بیشتر از این مورد نظرم است. مگر ما در گذشته زنان‌ مکتب‌دار نداشتیم. زن و شوهری که از صبح تا شب بیرون از خانه هستند. چه مشکلاتی برای فرزندانشان پدید خواهد آمد و در مسائل زناشوئی‌شان چه اتفاقاتی خواهد افتاد؟
خانواده باید به عنوان مهم‌ترین عنصر جامعه حفظ شود، زیرا هر اتفاقی در خانواده رخ دهد، همان اتفاق در جامعه نیز رخ خواهد داد. اگر در مورد مشارکت سیاسی بحث می‌کنیم، باید ببینیم یک زن وبلاگ‌نویس که دغدغه‌هایش را در خانه دنبال می‌کند، چه تأثیری بر فضای سیاسی جامعه دارد. «تافلر» خیلی پیش‌تر این بحث را مطرح کرد که با حضور کامپیوتر و اینترنت زنان دوباره به خانه باز می‌گردند و محل کار و خانه یکی می‌شود. دیگر به ترک فیزیکی خانه نیازی نیست. از همان روز که ترک فیزیکی خانواده آغاز شد مسائل خانوادگی نیز از هم پاشید.