برنامه‌ریزی راهبردی مسایل زنان در نهج‌البلاغه

 در بسیاری از جوامع، عدم توازن رشد زن و مرد یکی از مباحث چالش برانگیز است که منشأ تغییر و تحولات زیادی در سطح جهان شده است. این ناهماهنگی، ناشی از آموزش‌های یکسویه به زنان، که نتیجه آن مقاومت عمومی و متهم کردن زنان به فمنیسم، افسردگی و ناامیدی بیشتر آنهاست و علت دوم، فعال نبودن مردان در مدیریت کلان جامعه در رابطه با مسایل زنان است که به این عدم توازن دامن می‌زند.
تقریباً همه متفکران جهان به این نتیجه رسیده‌اند که راهکار عمده برای این مسایل، داشتن استراتژی کلان فرهنگی – ارزشی است.
بهترین منابع برای تحقق چنین امری، استراتژی فرهنگی کلانی با توجه به منابع معنوی قرآن و سیره عترت (علیهم السلام) است که دارای دو محور اساسی است:
1-         اثبات ظرفیت انسان و کرامت نفس او
2-         تعیین نیازهای کاذب که نتیجه آن دنبال کردن اهداف واهی و  غیرواقعی است.
یکی از مهمترین این منابع، کتاب عظیم و با ارزش نهج‌البلاغه است که جدای از فصاحت و بلاغتی که از نظر ادبی این کتاب را منحصر به فرد کرده، افاضه و نشر آن توسط رهبر جامعه مسلمین[حضرت علی (ع)] است که راهبرد مناسبی برای برنامه‌ریزی‌های حکومتی در مسایل زنان می‌باشد.
کتاب «برنامه‌ریزی راهبردی در مسایل زنان در نهج‌البلاغه» توسط روابط عمومی شورای فرهنگی، اجتماعی زنان در سال 1384 در تیراژ 3000 نسخه به چاپ رسیده است. نویسنده کتاب خانم سیمیندخت بهزادپور، متولد 1333 و دانش آموخته دروس حوزوی است که مدرک کارشناسی خود را در سال 1357 در رشته علوم اجتماعی از دانشگاه تهران اخذ کرده و فارغ التحصیل کارشناسی ارشد رشته مدیریت دولتی است. از او تاکنون کتاب‌ها و مقالات بسیاری نیز به زیور طبع آراسته شده است.
کتاب حاضر، تلفیقی از نگاه مدیریتی اسلامی نویسنده است که سعی دارد علاوه بر بررسی برنامه‌های راهبردی زنان، برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گزاری‌های امام علی (ع) را در قالب اصول علمی مدیریت، به عنوان سیاستی راهبردی برای مدیران و رهبران جامعه اسلامی به مخاطب معرفی نماید.
این کتاب با پرداختن به جایگاه والای زن که در اعصار مختلف تاریخ نادیده گرفته شده و با وجود شخصیت والایی چون حضرت فاطمه (س) قابلیت بازخوانی و بازسازی دارد، آغاز می‌شود. اگر زن و احکام مربوط به او، نه به تنهایی، بلکه در سیستم سازمان یافته و مرتبطی که همه اجزا این سیستم با هم در ارتباطند، در نظر گرفته شود، می‌توان شاهد تعامل و توازن حقوقی و قانونی در کل شاکله جامعه اسلامی بود.
یکی از دلایل عدم توجه به دین و آموزه‌های بزرگان دینی، جزءنگری گزاره‌هایی است که دشمن با بزرگ جلوه دادن آن‌ها و از بین بردن ارتباط بین پدیده‌های به وقوع پیوسته در تاریخ اسلام و عدم تبیین درست آن‌ها توسط عالمان دینی، آن‌ها را احکامی ناعادلانه و زن‌ستیز معرفی می‌کند.
نویسنده محترم با هدف ارایه الگویی جامعه از مدیریت اسلامی در مسایل زنان، اهداف طرح مباحث زنان در نهج‌البلاغه را در 4 مورد معرفی می‌کند:
1-         ایجاد حصول اطمینان به درک مشترک در مسایل زنان.
2-         ایجاد مرجع و مأخذی برای اطلاعات مباحث زنان.
3-         ایجاد زمینه‌ای جهت تفهیم مباحث زنان به همه برنامه‌ریزان متعهد.
4-         تفهیم و توسعه تحلیل زنان به همه مردم به خصوص زنان و جلب حمایت آنان.
با توجه به این‌که مولای متقیان حضرت علی (علیه‌السلام) در مجموعه عظیم نهج‌البلاغه، برنامه‌ریزی حکومتی خویش را در مسایل زنان، تنها معطوف به بخش زنان نکرده و فعالیت مردان در این رابطه را نیز مدنظر قرار داده‌اند، لذا مؤلف محترم نیز کتاب خویش را به 2 بخش اساسی تقسیم کرده است:
1-         برنامه‌ریزی راهبردی مسایل زنان.
2-         برنامه‌ریزی استراتژیک (راهبردی) فعالیت مردان در رابطه با مسایل زنان.
در این کتاب، همه مباحث نهج‌البلاغه، در پنج محور مطالعات استراتژیک یا راهبردی، شامل: مأموریت، استراتژی، تجزیه و تحلیل استراتژی، اهداف بلندمدت و برنامه‌ریزی تلفیقی تدوین شده که در دو بخش فعالیت زنان و مردان دسته‌بندی شده است. لازم به ذکر است که مؤلف محترم، مباحث کتاب را بر اساس سیستم‌ها و اصطلاحات مدیریتی و با استفاده از کتاب ""راهنمای اجرایی برنامه‌ریزی استراتژیک"" [تألیف ج بیلو، پاتریک، ترجمه منصور شریفی کلویی، نشر آورین، چاپ 1376]، تدوین و تألیف کرده است.
با توجه به این‌که نقطه شروع فرآیند همه برنامه‌ریزی‌های کلان مدیریتی را «مأموریت» گویند، نویسنده در بخش اول و دوم کتاب، مأموریت هر یک از زن و مرد را در رابطه با مسایل زنان تبیین می‌کند.
در بخش اول، مأموریت زنان در 2 قسمت توجه به فطرت در برنامه‌ریزی و رعایت تعادل در معاشرت و وظایف تعریف می‌شود.
«همانا زن گل است، قهرمان نیست» این فراز از کلام امیرالمؤمنین، نشان دهنده توجه به فطرت در برنامه‌ریزی است.
و کلام دیگر امام به خوبی نمایان‌گر رعایت تعادل در کرامت نسبت به زنان در برنامه‌ریزی اجتماعی است.«در بزرگداشت زنان، تعامل را رعایت نما».
در بخش دوم کتاب که برنامه‌ریزی راهبردی فعالیت مردان در رابطه با مسایل زنان است، «غیرت» به عنوان مأموریت مردان معرفی و در ادامه انواع غیرت، منشأ ، حدود، ایجاد و نتایج فردی آن و همچنین غیرت نابجا در کلام امام توضیح و تبیین شده است. بحث بعد در مطالعات استراتژیک، استراتژی زنان و مردان در مسایل زنان است.
استراتژی هر سازمان، نشان دهنده جهت‌گیری کل سازمان است. مؤلف محترم در بیان استراتژی حاکم بر سیستم ولایی حکومت حضرت امیر (ع) استراتژی امام در حوزه مسایل زنان را شامل:
1-         همسرداری
2-         نقش زن در تعامل نسل (استمرار نفاق، فخر انساب، وعده ظهور انسان‌های حق‌جو، اولویت برنامه‌ریزی رشد)
3-         قدرت تربیت زن
4-         رشد زن، شاخصه مهم توسعه، می‌داند.
و در حوزه فعالیت مردان در مسایل زنان:
اصلاح نگرش، اصلاح رفتار و برنامه‌ریزی خانواده را استراتژی مردان در این رابطه معرفی می‌کند.
در قسمت تجزیه و تحلیل که یکی دیگر از برنامه‌های راهبردی مدیریت است، تجزیه و تحلیل برنامه‌های استراتژیک زنان توضیح داده می‌شود. در این مرحله، منابع دینی در موضوع تحلیل جنسیتی، تجزیه و تحلیل می‌شوند و به همه پرسش‌ها در زمینه فعالیت زنان و اثربخشی و شیوه کارگزاری آنان پاسخ داده می‌شود.
حضرت علی (علیه‌السلام) با برشمردن صفات ذاتی (مثل لطافت، تکبر، ترس و بخل) و صفات عرضی (مثل نقص عقل، نقص ایمان و نقص سرمایه) به تحلیل جنسیتی و تفکیک این صفات از یکدیگر تأکید می‌کنند.
نویسنده همچنین در تجزیه و تحلیل استراتژیک مردان در مسایل زنان، به آسیب‌پذیری مردان و کشش آنان نسبت به زنان اشاره کرده و راه‌کارهای حضرت را در ایجاد تعادل و تأکید بر تقوا در مواجهه با زنان توضیح داده است.
سیمیندخت بهزادپور، نویسنده محترم کتاب، در قسمت دیگری از برنامه‌ریزی مسایل زنان به اهداف بلندمدت می‌رسد که آرزوها و انتظارات به وسیله آن مشخص می‌شود.
در نهج‌البلاغه به فرازهایی از کلام امیرمؤمنان برمی‌خوریم که در آن وضعیت آینده را به مؤمنین گوشزد کرده و برنامه‌ریزی منسجمی را برای جلوگیری از حوادث آینده یادآور می‌شوند.
برنامه‌های تلفیقی نیز یکی دیگر از موارد برنامه‌ریزی راهبردی مسایل زنان است که به منظور تحقق مأموریت، استراتژی و اهداف بلندمدت، شکل گرفته است. برنامه‌ریزی تلفیقی در نهج‌البلاغه با عنوان شیوه کارگزاری زنان با مباحث طراحی ساختار تشکیلاتی و طراحی جایگاه فعالیتی زنان مشخص شده است. نویسنده کتاب، تشکیلات در سخن امام علی (ع) را اعم از خانواده و محیط اجتماعی و سخنان آن حضرت را خلاصه تجربیات اجرایی ایشان در مدیریت اسلامی و مؤید نگاه جامع و سامان یافته آن بزرگوار به فعالیت زنان می‌داند.
«اگر می‌توانی کاری کنی که زنان، غیر از تو را در تشکیلات نشناسند،‌چنین کن.»
اهداف بلندمدت در استراتژی مردان در بخش دوم کتاب با بحث الگوپذیری از حضرت زهرا (س)، ذکر فضایل، قصه دفن و انجام ولایت ادامه می‌یابد و کتاب با بیان برنامه‌های تلفیقی حضرت علی (ع) و بیان نکات کوتاهی از نهج‌البلاغه در ارتباط با زنان پایان می‌یابد.