گزارشی از سفر تبلیغی کارشناسان دفتر مطالعات و تحقیقات زنان به لبنان
آرشیو
چکیده
در مرداد ماه سال جاری مسئول و یکی از اعضای کادر علمی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، در سفری یک هفته‌ای به لبنان، که با هماهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی انجام شد، علاوه بر فعالیت‌های تبلیغی در موضوع زن و خانواده، با خواهران طلبه، مسئولان تشکل‌های فرهنگی، مراکز علمی لبنان دیدار کرده و موضوعات مورد نظر را به بحث گذاشتند که گزارش مختصری از آن تقدیم می‌گردد.متن
" در مرداد ماه سال جاری مسئول و یکی از اعضای کادر علمی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، در سفری یک هفته‌ای به لبنان، که با هماهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی انجام شد، علاوه بر فعالیت‌های تبلیغی در موضوع زن و خانواده، با خواهران طلبه، مسئولان تشکل‌های فرهنگی، مراکز علمی لبنان دیدار کرده و موضوعات مورد نظر را به بحث گذاشتند که گزارش مختصری از آن تقدیم می‌گردد. مطالعه این گزارش از آن رو حائز اهمیت است که تصویری هر چند اجمالی از نگاه گروهی از زنان عرب و مسلمان و کسانی که با نگاهی بیرونی ـ اما نگران، علاقمند و پی‌گیر ـ مسائل ایران را دنبال می‌کنند، دارد. چنین ارتباط‌هایی علاوه بر آنکه زمینه آشنایی بهتر کارشناسان داخلی را با مسائل زنان جهان اعلام فراهم می‌سازد، ضرورت‌هایی جدید را باز می‌شناساند، در بستر تفاوت‌های فرهنگی چالش‌های پیش رو را شفاف‌تر می‌نماید و کاستی‌های نهادهای دولتی و غیر دولتی داخلی را در ارتباطات بین‌المللی، ترسیم می‌نماید. شاید بتوان نتیجه‌ای این دیدار را تاکید بر 2 مهم دانست. ضرورت ایجاد نهضت ترجمه در حوزه علمیه ضرورت ارتباط سازمان یافتهِ فرهیختگان جهان اسلام نگاه شیعی به زن؛ دیدگاه برتر در دیدار با شیخ اکرم برکات، مسئول هیئات ثقافی (تشکل‌های فرهنگی) حزب ا... لبنان موارد ذیل مطرح شد. ـ امروزه نگاه شیعی به زن به عنوان دیدگاهی بهتر و روشنفکرانه‌تر از دیدگاه اهل تسنن مطرح شده است. ـ امروزه تفکر امام خمینی (ره) در بین علمایی هم که گمان نمی‌کردیم تاثیر خود را گذاشته است. ـ هم اکنون جهان اسلام تشنهِ اندیشهِ شیعه است اما متاسفانه اندیشه‌های امام انعکاس چندانی ندارد و حتی شبکه‌های تلویزیونی بین‌المللی مانند العالم بیشتر به بیان اندیشه‌های ماقبل از امام می‌پردازند. ـ در مورد زنان، از سوی ما بیشتر موضع انفعالی صورت گرفته و تنها به بیان منصوصات پرداخته‌ایم. از سوی دیگر، بیشتر بحث‌های اختلافی مطرح می‌شود. ـ مشکل میان ایرانیان و عرب‌ها، اختلاف زبان است که تاسیس دارالترجمه‌های تخصصی لازم به نظر می‌رسد. ـ در حزب ا... لبنان مرکز تحقیقات زنان و مجلهِ تخصصی زنان دایر نشده که به دلیل ضعف علمی و فاصلهِ زیاد زنان حزب ا... لبنان با سطوح عالیه است. ـ انجام قرادادهای مشترک که مجموعه‌ای از فعالیت‌های پژوهشی، آموزشی، ترجمه و کنفرانس‌های علمی مشترک باشد مورد نیاز و لزوم حزب ا... لبنان و شیعیان عرب زبان است. مجلس زنان لبنان؛ همان تفکرات رایج در دنیا مجلس نسائیهِ لبنان مرکب از نمایندگان 170 سازمان غیردولتی زنانه است. گروه‌های مختلف سعی می‌کنند تا نمایندگانشان در این مجلس فعال و دارای اعتبار باشند. تقریباً تمام گروه‌های زنانه لبنان که اکثراً مسیحی و یا سنی مذهب هستند در این مجلس حضور دارند. کادر مرکزی مجلس نسائیه مرکب از رئیس، چهار نائب رئیس، شش رئیس لجنه و شش نفر مسئول مناطق (بیروت، بقاع، جبل، جنوب، شمال و نبطیه) می‌باشد. تفکر غالب در میان نمایندگان این مجلس همان تفکرات رایج در دنیاست؛ یعنی سعادت زن را حضور در عرصه‌های اجتماعی مردانه و برخورداری از حقوق و فرصت‌های مشابه و منشاء مشکلات را جوامع مرد سالار (مجتمع ذکوری) می‌دانند. گرچه بیشتر اعضای این مجلس با اسرائیل و امریکا مخالف‌اند اما مخالفت‌ها از سطح مسائل سیاسی به مسائل فرهنگی کشیده نشده است.) در نشستی که اعضای کادر مرکزی مجلس حضور داشتند، در ابتدا فائقه ترکی رئیس مجلس نسائیه توضیحاتی از مجلس و از وضعیت زنان لبنان ارایه داد. وی گفت: در کشور ما به دلیل تعدد طوائف لبنان، قوانین متعددی اعمال می‌شود و یکی از موضوعات مهم برای ما امکان اتحاد قوانین در موضوع زنان است. در ادامه جلسه، خانم علاسوند متن مکتوبی را که حاوی دیدگاه‌های وی در موضوع زنان و ضرورت نگاه نظام‌مند بود قرائت کرد. پس از آن چون بنابر هماهنگی قبلی قرار بر این بود که هیئت ایرانی بیشتر از دیدگاه نمایندگان لبنانی مطلع شوند و به مسائل مورد نظر آنان پاسخ دهند، پرسش‌های متعددی از سوی حضار مطرح شد از جمله: 1ـ با روی کارآمدن متشدّدین (تندروها) در ایران، برای زنان ایران چه آینده‌ای پیش‌بینی می‌شود؟ پاسخ: اصولاً دسته‌بندی‌های محافظه‌کار، اصلاح‌طلب و... که توسط رسانه‌های غربی در مورد ایران مطرح می‌شود تقسیم‌بندی‌های صددرصد مقبولی در داخل کشور نیست. امروز دفاع از شخصیت و حقوق زن، موضوعی نیست که در سطح مسئولان کشور محل خلاف باشد. آنچه گاه مورد اختلاف نظر قرار می‌گیرد چگونگی دفاع از حقوق زنان و شیوه‌های حمایت از زنان است. به عنوان مثال برخی طرح مهریه به نرخ روز را در دفاع از حقوق زنان ارایه کردند و برخی دیگر معتقد بودند که این طرح به دلیل این که سبب افزایش طلاق خلع می‌شود و مرد برای فرار از مهریهِ سنگین به خشونت علیه زن مبادرت می‌کند، به نفع زن نیست. 2ـ در ایران درصد حضور زنان در مسئولیت‌های دولتی مثل وزارت، ریاست و... چقدر است؟ پاسخ: شعار مسئولان ایرانی شایسته‌سالاری است. آنچه برای نظام ایران مهم تلقی شده آن است که دغدغهِ توجه به مسائل زنان در تمام دستگاههای دولتی وجود داشته باشد. هم اکنون تمام وزارت خانه‌ها و مراکز اصلی نظام دارای دفاتر مشاور امور زنان هستند. به علاوه مرکز امور مشارکت زنان ریاست جمهوری که رئیس آن مشاور رئیس جمهور است، به طور تخصصی به مسائل زنان اهتمام می‌کند. آنچه بیش از حضور زنان در عرصه‌های تصمیم‌گیری‌های کلان اهمیت دارد، حضور آنان در تصمیم‌سازی‌هاست؛ به این معنا که در تصمیم‌گیری‌ها مصالح جامعه زنان لحاظ شود. َ از آنجا که احساس شد دغدغهِ افراد حاضر در جلسه موضوع برابری زن و مرد در ایران و الحاق ایران به کنوانسیون محو کلیه اشکال تبعیض علیه زنان و حضور زنان در عرصه‌های اجتماعی و مدیریتی است، لازم دیده شد که در این زمینه نکاتی ارائه شود از جمله: 1ـ مفاهیمی چون برابری، آزادی و عدالت، امروزه مفاهیمی مقدس تلقی می‌شوند اما برداشت واحدی از آن وجود ندارد. گرچه جهان غرب سعی می‌کند برداشت خود را از این مفاهیم به عنوان ملاک و میزان قرار دهد اما ما براساس نگرش اسلامی برداشتی خاص از این مفاهیم داریم. برابری گزاره‌ای (برابری در تک تک گزاره‌های حقوقی) را به مصلحت زن و مرد نمی‌دانیم و برابری مجموعی (ارزشمندی مشترک مجموعه حقوق و تکالیف مرد با مجموعه حقوق و تکالیف زن) را به مقصود دین نزدیک‌تر می‌دانیم. به عنوان مثال گرچه در نگاه اول تفاوت دیه و ارث زن و مرد در نگاه منتقدان، ناشی از نابرابری در ارزش‌های انسانی تلقی شده است اما اگر توجه به حکم وجوب انفاق، عاقله، مهریه و هزینه‌های جنگ و جهاد داشته باشیم، برخورداری مرد از سهم‌الارث بیشتر به معنای حمایت از نقش نان‌آوری و سایر نقش‌های وی خواهد بود. با همین نگاه دو برابر بودن دیه هم به معنای حمایت اقتصادی از خانواده‌ای است که نان‌آور خود را از دست داده است، نه حمایت از مرد (نان‌آور.) در این نگاه عدالت هم از نگاهی به مجموعه احکام شرعی انتزاع می‌شود؛ نه از توجه به تک تک گزاره‌ها به طور مستقل. 2ـ در کشور ایران می‌توانیم 3 مرحله را در مورد زنان به تصویر بکشیم الف: قبل از انقلاب که رهبران مذهبی زنان را به شرکت فعال در امور اجتماعی فرا نمی‌خواندند؛ به این دلیل که در حکومت پهلوی از زنان استفادهِ ابزاری به عمل می‌آمد و حضور در این عرصه‌ها به منزلهِ حضور در محیط فاسد بود. ب: پس از انقلاب که رهبران نظام با رفع موانع قبلی خواهان شرکت فعال زنان در مقدرات سیاسی و اجتماعی کشور شدند. ج: زمان حاضر که زمان فعالیت نهادهای علمی کشور برای دستیابی به الگوی مشارکت اجتماعی است. اگر در اوایل انقلاب زنان را به مشارکت فرا می‌خواندیم، دغدغهِ امروز ما این است که مشارکت زنان براساس چه اسلوبی باشد که اولاً بیشترین تاثیر را در پیشرفت کشور داشته باشد و ثانیاً مکمل حیات خانوادگی باشد نه تضعیف کنندهِ آن. توصیهِ ما به زنان فرهیختهِ لبنان آنست که هر چه سریع‌تر از مرحلهِ دوم عبور کنند و به مرحله سوم برسند وگرنه زمانی به این نتیجه خواهند رسید که تشویق زنان به حضور در عرصه‌های اجتماعی به قیمت نادیده گرفته شدن خانواده، مادری و همسری بوده و عملاً نقش سازنده‌ای هم در حیات اجتماعی ایفا نشده است. 3ـ هجوم غرب به ما بیش از آن که هجوم سیاسی باشد، فرهنگی است و همه ما باید توجه کنیم که تحت هجوم مفاهیم وارداتی و تسلط چارچوب‌های نظری آنها قرار نگیریم و مسائل و مشکلات خود را از دریچهِ نگاه آنان تحلیل نکنیم. در ادامهِ جلسه در موضوع حجاب زنان در ایران و علت عدول حکومت از این موضوع و موضوع تابعیت زنان و کودکان پرسش شد که خانم علاسوند به آنها پاسخ داد. پرسش‌هایی نیز در رابطه با تاثیر عنصر زمان و مکان در تغییر قوانین زنان به سمت برابری و نسبت به مسائل مطرح شده بیان شد که متاسفانه با اتمام وقت جلسه فرصت پاسخگویی فراهم نشد. در این جلسه نمایندگان مجلس نسایی علاقمندی زیادی به برقراری رابطه مستمر با ما ابراز می‌کردند. یکی از آنان که یک بار به ایران سفر کرده بود، امنیت در میان شهروندان ایران را بیش از کشورهای دیگر حتی امریکا می‌دانست. برخی از آنان علاقمند دیدار از ایران بودند. از درخواست‌های دیگر آنان این بود که قوانین احوال شخصیه ایران در یک جدول مقایسه‌ای با کشورهای عربی تنظیم شود تا بتواند با دقت بیشتری وضع حقوق زنان در ایران را با کشورهای اسلامی مقایسه کنند. بازتاب مناسبی از ایران وجود ندارد خانم عفاف حکیم بعد از کنفرانس پکن )1995( به این نتیجه رسیده است مسلمانان که در طرح مباحث زنان از دنیا عقب هستند. به همین دلیل از تشکل‌های رسمی حزب ا... لبنان استعفا داده و NGO 3 در موضوعات اجتماعی، خیریه و فرهنگی تشکیل داده است. حکیم در سالهای اخیر چند بار به ایران سفر کرده است که از دیدار خود از دفتر مطالعات زنان در سال 83 اظهار رضایت کرد و عنوان کرد که این دیدار بیشترین فایده را برای وی داشته است. نکاتی که عفاف حکیم در این جلسه به آن اشاره کرده است عبارتند از: 1ـ می‌دانیم که در سالیان اخیر زنان ایرانی پیشرفت‌های بسیاری کرده‌اند اما بازتاب مناسبی از ایران در این زمینه مشاهده نمی‌شود. چون گزارش جامعی از وضعیت زنان ایران به لغت عربی به دست ما نرسیده است. 2ـ در سفری که به ایتالیا داشتم متوجه شدم که فیلم مریم مقدس (محصول جمهوری اسلامی) به دلیل استقبال فراوان مردم، در تمام شهرها به نمایش آمده و در تغییر نگرش آنها نسبت به اسلام موثر بوده است. باید چنین کارهایی در سطح وسیع‌تر انجام شود. 3ـ علاقمندیم که دوره کاملی از نشریات علمی و دینی چاپ ایران را داشته باشیم. ارتباط با غرب در ادامهِ سفر، دیداری با مسئولان معهد عالی سیده زهرا برگزار شد. این مدرسه علاوه بر مقطع عمومی، دورهِ تخصصی قرآن و تفسیر و فقه و اصول را نیز برگزار کرده است. و دورهِ تخصصی فلسفه و کلام اسلامی را در دستور کار خود دارد. در این جلسه که با حضور 10 نفر از مسئولان مدرسه عالی سیده زهرا برگزار شد، مسئولان و اساتید دفتر مطالعات و تحقیقات زنان گفت: ـ در دهه‌های اخیر، نظام سرمایه‌داری اهتمام بسیاری در تکثیر و تقویت سازمان‌های غیردولتی کرده است تا مفاهیم مورد نظر خود را در تمام جهان به عنوان قدر متیقن مطرح و شاخص رشد و توسعه زنان را براساس نگرش خود تدوین نماید. از سوی دیگر، ظرفیت سازمان‌های غیردولتی به گونه‌ای است که می‌توان در مسیر توسعه مفاهیم دینی و ایجاد چالش در ادبیات حاکم از آن بهره برد. در ادامهِ جلسه یکی از حضار مطرح کرد که ارتباط با جهان غرب تماماً جنبهِ منفی نداشته است. در ارتباط با غرب بود که ما متوجه شدیم که مشکلات زیادی داریم. در پاسخ به طرح این مسئله محمدرضا زیبایی نژاد گفت: همیشه ارتباط با جریان‌ها و تفکرات نوین، پرسش‌ها و چالش‌های جدیدی پیش روی ما قرار می‌دهد که از جهت زمینه‌سازی برای پژوهش‌های نو و برداشتی تخصصی‌تر از منابع، مفید است. این فایده را البته نباید به حساب مترقی بودن یک نظریه گذاشت. به عبارت دیگر، آثار مثبت یک دیدگاه غیر از آثار مثبتی است که بر طرح یک دیدگاه (هرچند دیدگاه غلط) مترتب می‌شود. ضرورت اهتمام به ترجمه آثار فارسی با موضوع زنان از جمله نکاتی بود که مسئولین مدرسه عالی سیده زهرا نیز مانند دیگر مراکز و گروه‌های لبنانی مطرح کردند. در همین رابطه، حجه`الاسلام والمسلمین سائلی مسئول حوزهِ علمیه برادران بیروت نیز گفت: در کار ما یک خلل واضح وجود دارد و آن این که تشکیلاتی که اطلاعات و تحلیل‌هایی را که در قم تولید می‌شود به اینجا برساند، موجود نیست. ما نیاز به یک تشکیلات مرکزی داریم که اولاً تمام فعالیت‌های انجام شده پیرامون زن را گردآوری و به کشورهای مختلف توزیع کند تا علاوه بر ارتقاء سطح اطلاعات، از دوباره کاری جلوگیری شود. ثانیاً: به تبادل آراء و دیدگاه‌ها اقدام کند. ثالثاً زمینه‌ساز مشارکت مراکز مختلف در فعالیت‌ها، بر حسب استعدادهایشان، باشد. این وظیفه‌ای است که بر دوش حوزه علمیه قم سنگینی می‌کند. وی در ادامه گفت: از سوی دیگر می‌شنویم که در ایران کنفرانس‌هایی در موضوع زن برگزار می‌شود اما تاکنون نشنیده‌ایم که از لبنان کسانی به این همایش‌ها دعوت شده باشند. لازم است زمینه حضور برخی از پژوهشگران ما در کنفرانس‌های بین‌المللی فراهم شود. در ادمه با توجه به بازتاب‌های جهانی به ویژه در بین کشورهای اسلامی در مورد ایران این پرسش مطرح شد که آیا جمهوری اسلامی در مورد اجرای حکم حجاب عقب‌نشینی کرده است؟ در پاسخ، عنوان شد که قوانین جمهوری اسلامی در موضوع حجاب تغییر نکرده است اما سیاست‌های دولت اصلاحات به گونه‌ای بود که توجه خاص خود را به اولویت‌های دیگری معطوف می‌داشت که نتیجهِ آن تسامح و تساهل در مقابل بدحجابی بود. در پایان جلسه، حضار علاقمندی خود را به تقویت ارتباط با مراکز تخصصی ایران ابراز داشتند. نگاه سنتی و مدرن به زن در دیدار با خواهران هیئت نسائیه و طلاب بعلبک، مسئول دفتر مطالعات زنان به طرح مباحثی در موضوع زنان پرداخت. در این جلسه که 150 نفر از خواهران حضور داشتند مطالبی مطرح شد که خلاصهِ آن عبارتست از: امروزه دو نگاه نسبت به زن مطرح است. نگاه سنتی که کم و بیش زنان را تحقیر می‌کند، توانمندی‌های آنان را نادیده می‌انگارد و برنامهِ مشخصی برای کارآمدی و عزت‌مندی زنان ارایه نمی‌کند. در نقطهِ مقابل آن، نگاه مدرن به زن است که با تاکید بر برابری انسانی زن و مرد، هویت زنانه را نادیده می‌انگارد و با طرح مفاهیمی چون آزادی (به مفهوم لیبرالیستی)، فردگرایی و نسبیت‌گرایی، ارزش‌های اخلاقی را به محاق می‌برد. وظیفهِ ما آن است که نگاه سومی نسبت به زن مطرح کنیم که در ضمن توجه به برابری انسانی و ارزشمندی مشترک زن و مرد به شناخت حوزه‌های تفاوت و کار ویژه‌های هر یک از دو جنس اهتمام نماید و ضمن پذیرش تفاوت‌های استعدادی سیاست‌های خود را به گونه‌ای ارایه کند که به کارآمدی، ارزشمندی و عزت‌مندی زن بیانجامد. وظیفهِ ما آنست که نگاه نظام‌مند دین را نسبت به زن و خانواده مطرح کنیم. در این نگاه به جای تاکید بر برابری گزاره‌ای زن و مرد (برابری در تک تک جزئیات) به برابری مجموعی (ارزشمندی مشترک مجموع آموزه‌های حقوقی زن و مرد) متمایل می‌شویم و عدالت را در نگاهی مجموعی به آموزه‌های دین جستجو می‌کنیم. (در نگاه ما زن مهم‌ترین عامل کنترل مصرف و توسعه عفاف و ارزش‌های اخلاقی است.) برای دستیابی به دیدگاه نظام‌مند دین باید نگاه خود را از توجه به جزئیات به نگاهی مجموع‌نگر ارتقا دهیم. در دهه‌های اخیر سعی نظام سلطه آن بوده است که زن از مهم‌ترین عامل کنترل مصرف به بزرگترین عامل مصرفی‌گرایی و از مهم‌ترین عامل توسعه مفاهیم اخلاقی به مهم‌ترین عامل انحطاط اخلاقی تبدیل شود. این خط مسئولیت زنان فرهیخته را در عصر حاضر بیشتر می‌سازد. از وظایف ما در حال حاضر آن است که با ترسیم اصول دیدگاه‌های دینی در مورد زن و رسالت زن در عصر حاضر ادبیاتی در دفاع از زنان ایجاد کنیم که تمام زنان جهان اسلام بتوانند با اخذ اصول مشترک و تطبیق آن با شرایط بومی و منطقه‌ای خود، به حل مشکلات بپردازند. چالش‌های ازدواج و خانواده در لبنان با توجه به اینکه منطقهِ جنوب لبنان که مرکز اصلی تجمع شیعیان است، تا سال 2000 میلادی در اشغال اسرائیل بوده است، حوزهِ علمیه خواهران و تشکیلات فرهنگی منطقه تازه شکل گرفته است. در جلسه‌ای که حدود 30 نفر از مسئولان فرهنگی و خواهران فعال منطقه حضور داشتند، موضوع بحث به نظام‌مندی دین اختصاص داده و اشاره شد که مشکلاتی که برای ما پیش می‌آید غالباً ناشی از این مسئله است که تنها به برخی از آموزه‌های دین عمل می‌کنیم. دین، مجموعه‌ای از آموزه‌های حقوقی، اخلاقی و اعتقادی است که تنها در صورتی که به تمامیت آن عمل شود، سعادت انسان را تامین خواهد کرد. در حاشیه این دیدار، مسئولان فرهنگی منطقه (آقایان) نکاتی را درباره وضعیت خانواده در لبنان مطرح کردند. ایشان اظهار داشتند که در لبنان تامین جهیزیه بر عهدهِ مرد است و به دلیل شرایط بد اقتصادی، این موضوع از موانع ازدواج به حساب می‌آید و برخی از جوانان مجبورند برای تامین هزینه‌های ازدواج، چند سال در کشورهای خلیج به فعالیت بپردازند و نیز در فرهنگ شیعیان لبنان هم ازدواج موقت بسیار منفی و گاه بدتر از روابط نامشروع است. مسئولان فرهنگی منطقه یکی از موانع ازدواج جوانان را هزینه‌های بالای ازدواج به دلیل تشریفاتی بودن آن دانستند و عنوان کردند که به دلیل مشکلات اقتصادی در لبنان زنان هم اگر بتوانند، کار می‌کنند. چند نکته: 1ـ حضور چند روزهِ ما در لبنان این احساس را تقویت کرد که لبنان استقلال و تمامیت ارضی خود را به انقلاب اسلامی و امام(ره) مدیون است. سنگ بنای تشکیل حزب‌الله در لبنان و فعالیت‌های فرهنگی در دههِ اخیر حس مقاومت را در مردم لبنان تقویت و زمینه‌ساز خروج اسرائیل از سرزمین‌های اشتغالی شده است. بدین لحاظ دشمنی زائدالوصف اسرائیل با ایران کاملاً موجه می‌نماید. 2ـ با آنکه ظواهر اسلامی در پوشش بانوان لبنانی چندان رعایت نمی‌شود، شبکه‌های تلویزیونی سکس را ترویج می‌کنند و زنان نیز در معابر عمومی با وضع نامطلوبی ظاهر می‌شوند، اما در طول اقامت یک هفته‌ای به ارتباط دختر و پسر در محیط‌های عمومی برخورد نکردم. دختران یا با دختران دیگر و یا همراه اعضای خانواده رفت و آمد می‌کردند.شاید بتوان حدس زد که به دلیل وجود مراکز فحشا و بالا بودن میزان دسترسی جوانان به سطح بالاتری از سکس، جامعه به مراتب ابتدایی سکس، کمتر واکنش نشان می‌دهد. 3ـ شاه بیت سخنان تمام گروه‌ها و مراکز لبنانی ضرورت اهتمام به موضوع ترجمه آثار علمی به زبان عربی بود."
تبلیغات
