گزارش کتابخانه‌های تخصصی زنان

بی‌تردید یکی از عناصر ضروری تحقیق و پژوهش در هر رشته‌ای ایجاد و گسترش کتابخانه‌های تخصصی آن رشته است که علاوه بر ایفای نقش پررنگ در رشد و بالندگی آن حوزه علمی، سبب روزآمد شدن فضای تحقیقات و آگاهی از آخرین تئوری‌های مطرح خواهد بود. به عنوان شاهدی بر اهمیت قابل ملاحظه جایگاه کتابخانه‌ها در سطح جهانی، می‌توان به نزاع اروپایی‌ها با بنیانگذاران شرکت گوگل اشاره کرد. پروژه google print که در ماه دسامبر 2004 مفاد آن اعلام شد موجب برانگیخته شدن موجی از نگرانی‌ در میان اروپایی‌ها گردید، پروژه‌ای است که در آن میلیون‌ها کتاب موجود در کتابخانه‌های چهار دانشگاه آکسفورد، هاروارد، استنفورد و میشیگان، به علاوه کتاب‌های موجود در کتابخانه‌ عمومی شهر نیویورک،‌ اسکن شده و به صورت آن‌لاین در اختیار مخاطبان قرار خواهد گرفت. تصمیم گوگل باعث شد اروپا از تسلط فرهنگ انگلو آمریکایی و حکمرانی یک جانبه آن بر عصه اندیشه و فکر جهانی ابراز نگرانی جدی کند. در مقابل، سران کشورهای اروپایی برای مبارزه طلبی گوگل، تصمیم به راه اندازی کتابخانه دیجیتالی دارند.
گرچه در نگاه اول، کتابخانه‌ها را محل گرد آوری منابع علمی صرف می‌دانیم، اما در علوم انسانی و به ویژه جامعه شناسی، هر کتابخانه می‌تواند هویتی منحصر به فرد داشته و بیانگر شیوه‌ای ازتفکر باشد. کتابخانه‌ها به همه تنوع‌های موضوعی و تکثیر آرایی که در آنها وجود دارد، می‌توانند در جهت دهی به دانشجویان و پژوهشگران تاثیر داشته باشند. کتابخانه‌ها به لحاظ اصلی علمی بودن باید به دور از انحصار و تک صدایی شدن باشند، اما در بهترین حالت هم آنها نماد یک نگرش هستند و از این رو هرچه تعداشان بیشتر باشد، کثرت اندیشه‌های موجود در ورای هرکدام از آنها می‌تواند به گردآوری بهتر تمامی منابع علمی کمک کند.
در کشورما رشته مطالعات زنان چند سالی است که در دانشگاه‌های مختلف تاسیس شده است ونهادها و سازمان‌های بسیاری، مدعی تلاش برای احقاق حقوق زنان و آگاهی بخشی به آنان هستند.
بحث در خصوص بود و نبود رشته مطالعات زنان و چگونگی و چرایی آن خارج از موضوع این گزارش است؛ اما با فرض پذیرش ضرروت تحقیق کارشناسی در حوزه زنان، تاسیس کتابخانه تخصصی اولین نیاز هر سازمان یا نهاد فعال زنان خواهد بود.
در بخش آغازین این گزارش که با هدف معرفی و بررسی کتابخانه‌های تخصصی زنان تهیه گردیده است، لازم است متذکر شویم، میزان اطلاع رسانی و معرفی کتابخانه‌‌هایی از سوی نهادهای متولی آنان بسیار ضعیف بود به نحوی که در اولین مرحله شناسایی کتابخانه‌ها، یعنی جست‌وجوی اینترنتی تنها موفق به شناخت تعداد اندکی (دو سه مورد) کتابخانه شدیم که از میان آنها البته برخی تخصصی زنان نبود و سایر کتابخانه‌ها از طریق جست‌وجوی میان NGO های مربوط به زنان، نهادهای فرهنگی اجتماعی نسبتاً معروف، محیط‌های دانشگاهی، فعالان زنان، کمیسیون‌های بانوان برخی استان‌ها و ... شناسایی گردید که درصد قابل توجهی از آنها صرفاً نامشان به کتابخانه تخصصی زنان مشهور شده بود و عملاً تنها سالن مطالعه‌ای برای زنان داشتند.
البته این گزارش، کامل و بی‌نقص نیست و ممکن است در گوشه کنار کشور، کتابخانه‌هایی کوچک اما فعال باشند که به علت عدم اطلاع رسانی مناسب از قلم افتاده‌اند. لذا نویسنده بر خود فرض می‌داند که از کلیه کتابخانه‌های تخصصی زنان که نامی از آنها ذکر نگردیده‌ است دعوت نماید نسبت به معرفی و تبیین فعالیت‌های خود اقدام نماید. زیرا در عصری که ارتباطات و اطلاعات، حرف نخست را می‌زند، یک حرکت و اقدام فرهنگی هر چند متعالی باشد، در صورتی که نتواند با ابزارهای ارتباطی خود در معرض نقد و محک دیگران قرار دهد، عقیم خواهد ماند.
پژوهشکده زنان الزهرا
پژوهشکده زنان الزهرا به عنوان یک مرکز دانشگاهی ویژه زنان، به منظور سازمان دهی تحقیقات پیرامون مسائل زنان و ادامه راهبردهای اجرایی در خصوص مشکلات زنان در تاریخ 1/2/1377 آغاز به کار نمود.
کتابخانه این پژوهشکده، شامل 3000 عنوان کتاب فارسی و لاتین و 23 عنوان نشریه است. در این میان، کتاب‌های مرجع و کتاب‌های خارج از حوزه تخصصی زنان نیز به چشم می‌خورد.  کتابخانه پژوهشکده زنان عضوگیری ندارد و فقط دانشجویان دانشگاه الزهرا می‌توانند از آن استفاده کنند. سایر افراد تنها می‌توانند در محل کتابخانه، کتاب‌‌ها و نشریات را مطالعه کنند.
با وجود تعداد کم کتاب‌های کتابخانه پژوهشکده، این کتابخانه‌ از آنجا که بسته به نیاز دانشجویان رشته مطالعات زنان دانشگاه و کتاب‌های مورد تقاضای آنها گسترش پیدا می کند، پتانسیل تبدیل به یکی از کتابخانه‌های قوی تخصصی زنان در سطح کشور را دارا است.
نشانی اینترنتی:
www.alzahra.ac.ir
نشانی: تهران، میدان ونک، خیابان ونک، دانشگاه الزهرا، ساختمان خوارزمی، طبقه ششم.
تلفن:8058926
دبیرخانه شورای فرهنگی اجتماعی زنان
از بدو تاسیس دبیرخانه شورای اجتماعی زنان در سال 1366 زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی، هسته کتابخانه تخصصی زنان درون این دبیرخانه شکل گرفت.
این کتابخانه 4600 جلد کتاب فارسی و لاتین دارد که قریب 900 عنوان آن را موضوعات ویژه زنان تشکیل می‌دهد.
 همچنین 40 عنوان نشریه در موضوع زن و خانواده و 1550 گزارش اعم از طرح‌های پژوهشی و تحقیقاتی با موضوعات مختلف در این کتابخانه گرد‌آوری شده است. کتابخانه این دبیرخانه، داخلی محسوب شده و از آنجا که عضوگیری ندارد، تنها اعضای شورای فرهنگی اجتماعی زنان و افرادی که معرفی نامه دارند می‌توانند از آن استفاده کنند.
کتابخانه شورا از لحاظ موضوعی فراتر از موضوع زنان است و ضروری است از لحاظ تخصصی نیز توسعه یافته و استفاده عموم از آن امکان پذیر شود، ایجاد فضای رقابتی با سایر کتابخانه‌ها برای ارائه بهترین خدمات به پژوهشگران و علاقه‌مندان مسائل زنان می‌تواند به بهینه‌سازی وضعیت کتابخانه‌های زنان منجر شود.
گرچه سیستم رایانه‌ای کتابخانه شورا، فعال نیست. اما پایگاه کتاب شناسی مرکز اطلاعات و آمار زنان که شورای فرهنگی اجتماعی زنان طبق مصوبه سال 1378 شورای عالی انقلاب فرهنگی موظف به تاسیس آن گردید را می‌توان یکی از قوی‌ترین سایت‌های اطلاعاتی زنان به شمار آورد. این پایگاه شامل معرفی کتاب‌های مختلف در حوزه مسائل زنان است و اطلاعات آن از طریق جستجو بر حسب عنوان، موضوع، نویسنده و سایر فیلدهای مربوط به کتاب قابل ارزیابی است. در این پایگاه علاوه بر اطلاعات شناسنامه‌ای کتابخانه یا محل نگهداری، طرح جلد و چکیده کتاب نیز وجود دارد. همچنین سایت مشتمل بر پایگاه‌های اطلاعاتی مفید و کاربردی دیگری همچون آمار، آیات، اخبار، اسامی، استفتائات، تحقیقات، روایات، سخنان، قوانین، مقالات و نشریات است.
نشانی اینترنتی:
www.iranwomen.org
نشانی کتابخانه: تهران خیابان مفتح، مقابل ورزشگاه شهید شیرودی، خیابان اردلان، پلاک 6، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی زنان.
تلفن:8319891
کتابخانه مرکز امور مشارکت زنان
مرکز امور مشارکت زنان (دفتر ریاست جمهوری) به منظر تامین نیازهای اطلاعاتی کاربران و پژوهشگران، اقدام به راه اندازی کتابخانه تخصصی زنان در بهمن ماه 1376 نموده است. این کتابخانه که بنا بر اظهارات مسئول آن با 3000 جلد و 1900 عنوان شروع به کار نمود، اکنون بیش از ده هزار نسخه کتاب فارسی، عربی و انگلیسی دارد و از بخش‌های مخزن، مرجع، نشریات ادواری، گزارشات و رایانه تشکیل شده است. این کتابخانه با سیستم باز اداره می‌شود و منابع موجود در آن با رده‌بندی cl(congress library )طبقه بندی شده است. منابع مرجع مشتمل بر 800 جلد کتاب از جمله لغت نامه‌ها، دایره المعارف‌ها، سالنامه‌ها و ... است. بخش نشریات ادواری دارای 50 عنوان نشریه تخصصی فارسی و 20 عنوان نشریه انگلیسی است. همچنین، نشریات فارسی زبان چاپ داخل و خارج از کشور و نیز آرشیو آن دسته از نشریات مربوط به زنان که پس از انقلاب منتشر شده‌اند در این بخش موجود می‌باشد.
در بخش گزارش، حدود 1200 عنوان گزارش فارسی و انگلیسی در موضوعات مختلف زنان وجود دارد که نمایه سازی و چکیده نویسی شده‌اند. شرایط عضویت در کتابخانه مرکز مشارکت، ارائه دو قطعه عکس، یک برگ فتوکپی شناسنامه، معرفی نامه از دانشگاه‌ یا سازمان متبوع و پرداخت هزینه سالانه 2000 ریال است. اعضای کتابخانه بر اساس مقررات داخلی کتابخانه می‌توانند از منابع استفاده نمایند و استفاده عموم، جهت مطالعه و بهره‌برداری از اطلاعات موجود در کتابخانه تخصصی زنان بلامانع است. این کتابخانه هم اکنون 1500 عضو دارد.
در حاشیه کتابخانه تخصصی مرکز امور مشارکت
با توجه به گزارش اجمالی کتابخانه مرکز مشارکت زنان که بر اساس اظهارات مسئول کتابخانه و بروشور موجود در این کتابخانه تنظیم گردیده بود، در وهله اول، تنوع بخش‌ها و تکثیر منابع این ذهنیت را در فرد ایجاد می‌نماید که قاعدتاً باید این کتابخانه، حرف اول را میان کتابخانه‌های تخصصی زنان بزند، اما واقعیت مطلب چیز دیگری است.
 یک نگاه گذرا بر کتاب‌های داخل قفسه به زودی نشان می‌دهد که همه کتاب‌ها، زنانه نیست. البته در خصوص کتاب‌های مرجع که فضای زیادی از کتابخانه را به خود اختصاص داده است (از جمله فرهنگ معین، تفسیر المیزان، تاریخ تمدن، سخنوران معاصر، فرهنگ افسانه‌های مردم ایران و ...) توقع زنانه بودن موضوعات نمی‌رود. اما در مورد سایر کتاب، تنوع موضوعات از مسائل اجتماعی به طور عام، پزشکی زنان، روانشناسی کودک و نوجوان گرفته تا طالع بینی چینی، قصه‌‌های هزار و یک شب و انواع رمان‌ها گسترده است. و البته کتاب‌هایی چون؛ مجموعه اولین دانشگاه، آخرین پیامبر، کیمیای سعادت، حصان شیخ صدوق، تحف العقول و ... نیز درکتابخانه تخصصی به چشم می‌خورد. علاوه بر این، با دو و سه نسخه بودن اکثر کتاب‌های کتابخانه، این سوال بیشتر در ذهن تقویت می‌شود که تعداد واقعی عناوینی که با موضوع زنان در ارتباط (بطور مناسب و معقول) است چه رقمی است؟ و البته پاسخ سوال با یک جست و جوی رایانه‌ای مشخص می‌شود، فقط 1369 عنوان کتاب فارسی و سایر کتاب‌ها از یک کتابخانه تخصصی زنان عملاً خارج می‌شود. (توجه شود که در این جست و جوی رایانه‌ای با بازترین محدوده موضوعی زنان در گسترده‌ترین رکوردهای اطلاعاتی صورت گرفته است). البته باید به این رقم، کتاب‌های عربی و لاتین را که آن هم تعدادی از قفسه‌های کتابخانه را به خود اختصاص داده بوده افزود.
سطر نشریات ادواری و مجلات
اولین چیزی که از یک کتابخانه تخصصی در خصوص نشریات آن انتظار می‌رود، کامل بودن عناوین مجلات آن است که البته قضاوت بر اساس قفسه نمایش مجلات است. در این قسمت شاید نمایش کلیه نشریات ادواری میسر نباشد، اما در کنار مجلاتی که به لحاظ موضوع، بومی بودن و ... در اولویت‌های بعدی نمایش‌اند، ارائه مجلات و فصلنامه‌های تخصصی زنان کشور باید در اولویت‌ باشد. اما بر خلاف تصور مراجعه کننده در میان فقدان (نمایش) برخی مجلات تخصصی زنان که از لحاظ علمی از بسیاری مجلات ارائه شده البته قوی‌تر و قابل توجه‌تر است، با نمایش چند شماره‌ای برخی مجلات از قبیل ژورنال‌های لباس آرایش صورت، جواهرات و ... روبه‌رو می‌گردد. مخصوصاً که مراجعه کننده اغلب مجلات موجود در کتابخانه را محدود به مجلات نمایش داده شده تلقی می‌نماید که امری است طبیعی.
مقالات و پایان نامه‌ها
هر چند تعداد پایان نامه‌های این کتابخانه در وهله اول مطلوب به نظر می‌رسد، اما کماکان کتابخانه، در این بخش نیز از همان معضل پراکندگی و دور شدن از موضوع، رنج می‌برد. در خصوص مقالات و دیگر مدارک کتابخانه نیز باید اذعان نمود؛ سیستم جست و جوی مقالات و ... بسیار مطلوب است و تنوع عناوین وموضوعات آن به نحوی است که ولو در حد آدرس هم که باشد؛ پژوهشگر دست خالی از این بخش بیرون نخواهد رفت.
حرف آخر
از مراکز مشارکت زنان به عنوان مرکزی که با حمایت دولت، داعیه پرداختن به مسائل و معضلات زنان را دارد و از لحاظی، نقطه امید بسیاری بانوان جامعه است، انتظار می‌رود توجه و اهتمام بیشتری در خصوص تکمیل موضوعات و عناوین کتاب‌های کتابخانه تخصصی زنان داشته باشند و در حالی که کتاب‌های ارزشمندی در حوزه زنان در کشور تألیف می‌گردد، نسبت به تهیه و گردآوری آن توجه بیشتری صرف نماید. انتظار می‌رود در انجام یک کار مبنایی جهت فعالیت‌های علمی و پژوهشی دیگر و به روز نمودن کتابخانه، از آراء و نظریات مختلف در حوزه زنان استفاده شود و در این زمینه دچار اعمال سلیقه شخصی نگردد و بالاخره اینکه، جای بسیاری کتاب‌ها در این کتابخانه خالی است.
آدرس اینترنتی:
.irwww.women.org
نشانی: تهران، خ ابوریحان ، خ لبافی نژاد، شماره 118
تلفن: 64453162
مرکز مطالعات زنان دانشگاه تهران
مرکز مطالعات زنان دانشگاه تهران با پشتیبانی مرکز مشارکت زنان دفتر ریاست جمهوی در اردیبهشت ماه 1380 تاسیس شد شاید عجیب باشد که این مرکز با تمامی فعالیت‌های گسترده و پژوهشی  که در مورد مسائل زنان انجام می‌دهد، کتابخانه تخصصی ندارد. در واقع کتاب‌‌های تخصصی و مورد نیاز دانشجویان رشته‌ مطالعات زنان دانشگاه تهران در کتابخانه دانشکده علوم اجتماعی است. فقدان کتابخانه تخصصی برای بزرگترین مرکز آموزش کشور در زمینه‌ مطالعات زنان یک ضعف عمده محسوب می‌شود.
گمانمی‌کنم در صورتی که مرکز مطالعات، همین تعداد کتاب اندک (آماری دراین باره وجود ندارد، اما تعداد کتاب‌های زنان با توجه به جست‌و جوی رایانه‌ای که دقیق هم نمی‌تواند باشد 1000 عنوان است.) را از بطن کتابخانه دانشکده بیرون بکشد ، به علت فضای دانشگاهی موجود می‌تواند پایه گذار کتابخانه‌ای خوب، حداقل برای دانشجویان رشته مطالعات زنان باشد. استناد مراکز دولتی فعال در حوزه زنان ، به وجود کتابخانه مرکز مشارکت و عدم ضرورت، برای تاسیس کتابخانه‌ی دیگری، چندان موجه به نظر نمی‌رسد. همچنین در خصوص سایت این مرکز، سایت دفتر مطالعات زنان تهران به زبان انگلیسی است، اما کتابشناسی یا امکان جست و جوی ویژه‌ای ندارد و البته این خود نوعی ضعف به شمار می‌آید که انتظار می‌رود مرتفع گردد.
مرکز فرهنگی زنان
یافتن نشانی مرکز فرهنگی زنان به دلیل نداشتن تابلو بر سر در آن کمی مشکل است. این مرکز برای ورود به آن باید از یک پارکینگ و چند ردیف پله‌ی نسبتاً باریک گذر کرد. در زیرزمینی با ابعاد 150 متر مربع قرار دارد که کتابخانه تخصصی زنان مرکز نیز در همین مجموعه است.
مرکز فرهنگی زنان، تشکلی غیر دولتی است که در سال 79 شکل گرفت و در مرداد 1380 به ثبت رسید، این مرکز می‌کوشد مسائلی چون قتل زنان خیابانی، مشکلات زنان کارگر زن، صلح، خشونت علیه زنان و ...  را در قالب سمینار، کارآگاه آموزشی ، نمایشگاه و ... به بحث و نقد بگذارد از اعضای این مرکز می‌توان به نوشین احمدی خراسانی، گردآورنده مجموعه «جنس دوم» و «فصل زنان» اشاره کرد. اولین فراخوان تاسیس کتابخانه این مرکز در اسفند 1381 منتشر گردیده و با اهدای مجموعه‌ای از سوی خانم مهدخت صنعتی گام‌های نخست تاسیس آن برداشته شد.
با توجه به تبلیغات نسبتاً گسترده‌ این مرکز و افتتاح کتابخانه تصصی زنان در هشتم مارس سال میلادی جاری، انتظار می‌رفت با کتاب‌های متنوع بسیاری در حوزه زنان موجه شویم اما بر خلاف تصور، حجم قابل توجهی از کتاب‌های درون قفسه را که به ادعای مسئول کتابخانه، حدود 5000 عنوان کتاب است، کتاب‌‌های غیر زنانه تشکیل می‌دهد و به نظر می‌رسد تنها 1300 و در خوشبینانه‌ترین وضعیت، تنها نصف کتاب‌های موجود به طور مستقیم یا غیر مستقیم مرتبط به مسائل زنان باشد. این در حالی است که صرفنظر از کتاب‌های مرجعی، چون فرهنگ معین، تاریخ تمدن، تاریخ بیهقی، تاریخ ایران، و ... حجم قابل توجهی از کتاب‌های موجود در این کتابخانه را کتاب‌های ادبی، سیاسی و فلسفی تشکیل می‌دهد والبته این کتابخانه از فقدان کتبی با موضوعات فقهی، هنری، ورزشی و ... به شدت رنج می‌برد.
در خصصوص سیاست خرید و گردآوری کتاب‌ها، طبقه‌بندی و یا لحاظ نوع مخاطب دراین مجموعه به نظر می‌رسد سیاست واحدی وجود نداشته باشد. از آنجا که مرکز فرهنگی زنان از سوی طیف‌های مختلفی از فعالان زنان داخل و خارج کشور حمایت می‌گردد، طبیعی است در سیاست گذاری نیز به دلیل تاثیر مستقیم و غیر مستقیم  تفکر حامیان خود گرفتار نوعی تشتت و آشفتگی است که البته معلوم نیست که کدام از این نظرات تا چه حد مناسب با نیاز جامعه ایرانی روز است.
( به عنوان نمونه؛ تنوع موضوعی کتاب‌های اهدائی خانم ژانت آفاری که استاد تاریخ و پژوهش زنان دانشگاه پردو شیکاگو و رئیس  انجمن بین المللی مطالعات ایرانیان است و میزان ارتباط آن با مسائل روز زنان ایران)در هر صورت، ساختار مصالح یک کتابخانه اگر قرار باشد بر مبنای کتاب‌های اهدایی حامیان متعدد آن شکل گیرد، اکثر کتاب‌ها مشکلات خاص خود را در پی خواهند داشت که تجمع و تکثیر کتاب‌ها، در برخی موضوعات خاص و فقدان کتاب در موضوعات دیگر، یکی از معضلات آن است. بنابراین کتابخانه‌ای که به علت عدم تکمیل برخی موضوعات، ناقص تلقی شود آیا می‌تواند پاسخگوی پژوهشگران باشد؟! بخش نشریات ادواری کتابخانه مرکز فرهنگی زنان نیز به جز چند نشریه در حوزه زنان، قابل توجه نبوده و جای بسیاری نشریات تخصصی زنان در آن خالی است در خصوص مقالات و گزارش نیز بخش مجزایی در این کتابخانه دیده نشد. این کتابخانه هنوز در مرحله طبقه‌بندی و بر چسب زنی و ورود اطلاعات است و شاید پس از طی این مراحل بتواند به طور منسجم‌تر عمل نمود وتا حدی ضعف‌های یاد شده را مرتفع نماید. سایت مرکز فرهنگی زنان (تربیون فمینیستی ایران) بیشتر در زمینه‌های خبری، ادبی، و وب‌نوشته‌های زنانه فعالیت می‌کند.
نشانی اینترنتی:
www.iftribune.com
نشانی: خ مطهری، خ سلیمان خاطر کوچه گروسی، پلاک 1/10
تلفن8835179
کتابخانه ملی ایران
سازمان اسناد ملی جمهوری اسلامی ایران موسسه‌ای علمی، تحقیقاتی و خدماتی است و از ادغام دو سازمان اسناد ملی ایران و کتابخانه جمهوری اسلامی ایران شکل گرفته است. کتابخانه ملی، به جز موضوع ایران شناسی و اسلام شناسی هیچ بخش تخصصی دیگری ندارد و در واقع از آنجا که گردآوری کتاب‌های منتشر شده در ایران و تالیفات ایرانیان خارج از کشور و آثاری درباره ایران و اسلام ازمهم‌ترین وظایف کتابخانه محسوب می‌شود، تشکیل کتابخانه‌های تخصصی در چهار چوب کاری آن نمی‌گنجد. نمی‌توان تخمین زد چه تعداد کتاب با موضوع زن و خانواده در کتابخانه ملی وجود دارد چون جست‌و جوی رایانه‌ای با موضوع زن، حدود 1500 عنوان کتاب معرفی می‌کند که در میان آن از «رژیم غذایی برای مریخی‌ها و ونوسی‌ها گرفته تا دو هزار و دو عقیده عاشقانه» یافت می‌شود و به هیچ شکل نمی‌توان کتاب‌های واقعاً تخصصی را از طریق جست و جوی موضوعی تفکیک کرد. با این هم یک نکته مثبت آن است که امکان جست و جوی کتاب‌ها از طریق سایت کتابخانه ملی وجود دارد.
جدای از بحث کتابخانه‌های زنان، چه خوب بود اگر مراکزی برای شکل‌ گیری و توسعه کتابخانه‌های تخصصی در کشور وجود داشت، زیرا دانش آموختگان کلیه رشته‌ها، پس از فارغ التحصیلی نمی‌‌توانند از کتابخانه‌های دانشکده استفاده کنند و پیدا کردن کتابخانه‌‌ای همگانی با خدمات تخصصی، کار ساده‌ای نیست. ظاهراً هیچ متولی برای ایجاد و توسعه کتابخانه‌های تخصصی (در هر زمینه‌ای) در کشور وجود ندارد و اگر کتابخانه ملی به این مسئله توجه نکند نمی‌تواند از نهاد دیگری انتظار داشت.
سایت اینترنتی: www.nlai.ir
دفتر مطالعات و تحقیقات زنان قم
همزمان با تاسیس دفتر مطالعات و تحقیقات زنان در سال 1377، هسته اولیه کتابخانه تخصصی زنان شکل گرفت. در حال حاضر این کتابخانه 4000 عنوان کاب فارسی، 250 کتاب مرجع، 1450 کتاب عربی و لاتین و 25 عنوان نشریه تخصصی دارد.
مطالب مرتبط با زنان از حدود 15 عنوان روزنامه استخراج شده و روزانه در بخش نمایه مطبوعات روی سایت دفتر قرار می‌گیرد. در پایگاه کتاب‌شناسی سایت، 2648 عنوان در قالب 2792 موضوع وجود دارد که می‌توان با استفاده از امکان جست‌وجو، مشخصات کامل‌ آنها شامل عنوان، نویسنده، سال نشر و فهرست کتاب را مشاهده کرد. هم چنین 13 کتاب تمام متن و 39 مقاله تمام متن روی سایت قرار دارد.
با توجه به سایر کتابخانه‌های تخصصی که اطلاعات مربوط به آنها ارائه گردید، به نظر می‌رسد، کتابخانه‌ تخصصی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان قم با داشتن بیشترین عناوین کتاب‌های زنان دارای تنوع موضوعی و عنوانی بیشتر نسبت  به بقیه باشد. البته این کتابخانه، تنوع موضوعاتی نظیر زن و هنر، ورزش بانوان و ... را دارا نیست که به علت تخصصی بودن آن در حوزه‌ی علوم انسانی زنان است.
اما در صورت فراهم نمودن امکان جست‌و جوی کلیه کتاب‌‌های کتابخانه در سایت، به نظر می‌رسد رضایت خاطر پژوهشگران بخصوص غیر بومی‌ها بیش از پیش فراهم گردد .( بویژه که سایت دفتر مطالعات  تحقیقات زنان قم، سایتی فعال و کارآمد در مقایسه با سایت‌های سایر کتابخانه‌ها و مراکز معرفی شده است)
سایت اینترنتی:
www.womenrc.com
نشانی ـ قم ـ بلوار امین، بلوار جمهوری اسلامی، میدان سپاه،‌به طرف ریل راه آهن،‌خیابان مالک اشتر، پلاک50
تلفکس 13ـ2907610ـ0251
سازمان‌های غیر دولتی
از بررسی آخرین فهرست NGoهای زنان در سطح کشور، تنها « انجمن بین المللی راه به زیستن» در استان خراسان مدعی تاسیس اولین کتابخانه ویژه  بانوان است و دیگر مراکز ( به استثنای کتابخانه جدید مرکز فرهنگی زنان) فعالیتی در این زمینه نداشته‌اند. انجمن بین‌المللی راه به زیستن که در سال 1375 با موضوع رفع یا کاهش آسیب‌های اجتماعی برای گروه هدف بانوان در مشهد شروع به فعالیت نمود، در کتابخانه خود حدود 11000 عنوان کتاب دارد، اما کتاب‌های این کتابخانه لزوماً تخصصی زنان نیستند، بلکه فقط کتابخانه ویژه بانوان محسوب می‌شود.
همین آمار، خود حاکی از آن است که سازمان‌های غیر دولتی در این سال‌‌ها توجه چندانی به دو موضوع کتاب و زنان در کنار هم نداشته‌‌اند.
نشانی: مشهد ـ بلوار وکیل آباد سه راه زندان خ تربیت 2 ـ پلاک 4.
استان اصفهان
هر چند پرس و جوها در سطح این استان در مورد کتابخانه تخصصی زنان به نتیجه نرسید. اما با مراجعه به دفتر بانوان استانداری اصفهان متوجه شدم، این دفتر کتابخانه کوچکی با 1046 عنوان کتاب دارد که حدود 200 جلد کتاب ویژه‌ی بانوان را در خود جای داده است. دفتر  امور بانوان استانداری اصفهان به تازگی، دومین شماره ماهنامه داخلی خود با عنوان « زنان نواندیش» را منتشر کرده است. نکته جالب آن بود که کلیه افراد به شرطی که از وجود کتابخانه اطلاع داشتند می‌توانستند از آن استفاده کنند.
کمیسیون‌های بانوان در مراکز استانی و شهرستانی خود، فعالیت‌های قابل تقدیری برای ارتقای آگاهی و باز تعریف نقش زنان در حوزه‌‌های گوناگون انجام می‌دهند. گرچه بیش از اندازه آرمانی است که انتظار داشته باشیم ( با توجه به فراگیری مشکلات مالی) کمیسیون‌های بانوان در هر شهرستانی کتابخانه تخصصی ( یا حتی غیر تخصصی)  را برای زنان ایجاد کنند، اما توقع چندان زیادی نیست که حداقل هر استان یک کتابخانه تخصصی زنان داشته باشد. اگر شما محقق یا علاقه‌مند مسائل زنان در شرق، غرب، شمال و یا جنوب کشور باشید، آیا باید برای یافتن یک کتاب، کوله بار سفر را ببندید و عازم پایتخت شوید. به ویژه آن که همین معدود کتابخانه‌های تخصصی زنان هم امکان جست و جوی کتاب‌هایشان را درعصر تکنولوژی اطلاعات از کاربران دریغ کرده‌اند. آیا خیلی رؤیایی است که هر استانی یک کتابخانه تخصصی و جامعه زنان داشته باشد و اطلاعات این کتابخانه‌ها با دیگر کتابخانه‌‌های زنان در سطح کشور شبکه شوند. تصور کنید در این صورت چه بستر گسترده‌ای برای تغییر بینش زنان و رشد فکری‌شان فراهم خواهد شد.
مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت
مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت، زیر نظر دفتر آیت الله سیستانی در بهار 1377 افتتاح گردید. این مرکز، کتابخانه‌ بزرگی در قم دارد و یکی از دستاوردهای بزرگ آن پایگاه بزرگ اطلاع رسانی الشیعه است که به 27 زبان رایج دنیا و در حوزه‌‌های مختلفی مشغول فعالیت است.
از سوی این مرکز شنیده بودیم که کتابخانه آیت الله سیستانی در قم بخش بزرگی به موضوع زنان را در خود جای داده است، اما حاصل جست و جوی ما آن شد که منظور از کتابخانه مزبور تنها یک سالن مطالعه خواهران بوده است. که این مسئله در خور تأمل است.
سخن پایانی
جای شگفتی است که با این همه تبلیغات مراکز فعال زنان در کشور، تعدادی کتابخانه‌های تخصصی زنان به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد و حتی این تعداد اندک را هم نمی‌توان کامل قلمداد نمود. این در حالی است که کارکرد‌ و اهمیت کتاب و کتابخانه تخصصی زنان، در جهت بینش آگاهانه، دانش حقوق و ارزش دینی به زنان بر کسی پوشیده نیست و بنابراین این تعداد کتابخانه، این کیفیت و این پراکندگی جغرافیایی در خور تامل است. این مهم توجه و اهتمام بیشتر فعالان عرصه زنان و مسئولان فرهنگی جامعه را می‌طلبد.
پی نوشت:
1. روزنامه جام جم ویژه نامه کلک، شماره47ـ25.
2. اردیبهشت 1384.