سایت و موسوعه زنان

س:لطفاً، در ابتدا خودتان را معرفی کنید. و از مسؤولیت‌تان در دفتر مطالعات و تحقیقات زنان مختصری بفرمایید؟ ج:بسم‌الله الرحمن الرحیم و به نستعین. از توجه و اهتمام نشریه حوراء به اطلاع‌رسانی تشکر می‌کنم. بنده حسین سیف‌الهی هستم و یک سال است که مدیریت اطلاع‌رسانی دفتر را به عهده دارم. س:همانطورکه مطلع هستید، موج تکنولوژی جدید و علوم رایانه‌ای در عرصه پژوهش فراگیر شده‌است. در دنیای امروز یکی از ارکان پژوهشگری، استفاده از امکانات جدید پژوهشی است، این مسأله ضرورت مجهزشدن مؤسسات و پژوهشگاه‌های علمی ـ دینی را به این امکانات دوچندان می‌کند. دفتر مطالعات زنان، تاچه حد به امکانات رایانه‌ای و تکنولوژی آن مجهز شده است و مهم‌تر اینکه چه مقدار بر دنیای سایبرنتیک و استفاده از اینترنت پرداخته است؟ ج:پیشرفت دنیا و ایران در زمینه رایانه اعم از سخت افزاری و نرم‌افزاری به‌خصوص در دهه اخیر سیر تصاعدی و چشم‌گیری داشته است و این پیشرفت در مکانیزه کردن پژوهش‌ها و نرم‌افزاری کردن اطلاعات تأثیر شگرف داشته. دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه نیز از این تکنولوژی بهره گرفته‌اند و در نرم افزاری کردن علوم حوزوی و دانشگاهی تلاش‌های خوبی را صورت داده‌اند، اجازه بفرمائید چند نمونه نام ببرم. مثلاً در مورد قرآن،CD نورالانوار به بازار عرضه شده که دارای قرائت و ترجمه‌های متعدد است. در زمینه فقه، نرم‌افزار معجم فقهی عرضه شده که جامع کت فقهی است با بیشتر از 3000 جلد کتاب. در زمینه حدیث، نرم‌افزار نور(2)، جامع الأحادیث شیعه به بازار آمده که جامع منابع اصیل شیعه است و دارای بیش از 440 جلد کتاب است. در زمینه ادعیه، نرم‌افزار نورالجنان است که جامع کتب دعا و شروح بسیار است. در مورد تفسیر، نرم‌افزار جامع‌التفاسیر وجود دارد، در مورد اصول، منطق، فلسفه و غیره نیز نرم‌افزارهای خوبی وجود دارد. و اما دفتر مطالعات و تحقیقات زنان همانطور که مستحضرید بحمدالله گامهای بسیار خوبی در زمینه‌ مکانیزه‌کردن اطلاعات و استفاده بهینه از رایانه برداشته است. شبکه داخلی داریم، پایگاه الکترونیکی داریم. نرم‌افزارهای متعددی را در سال جاری عرضه خواهیم کرد که برخی از آن‌ها در شرف اتمام هستند، برخی تا پایان سال جاری و برخی در سال 84 انشاء‌الله عرضه خواهند شد. س:لطفاً در مورد نرم‌افزارهایی که اشاره کردید، توضیح بیشتری بفرمائید. نام و مشخصات آنها چیست و مواردی که در حال اتمام هستند کدامند؟ ج:دو نرم‌افزار در تابستان امسال عرضه خواهیم کرد، یکی نرم‌افزار ریحانه (1) که موسوعه آیات و روایات زن و خانواده است. این نرم‌افزار قرار بود اسفند سال 82 به پایان برسد لکن به دلیل دقت‌هایی که در برنامه‌نویسی و اصطلاح نامه موسوعه اعمال شد با تأخیر مواجه شد و انشاء الله در تابستان سال جاری عرضه خواهد شد. نرم‌افزار دیگر، نرم‌افزار آموزشی دفتر است که با سرعت پی‌گیری می شود. این نرم‌افزار عمدتاً شامل نوارهای صوتی تصویری کلاس‌های دوره بشرا که در تهران برگزار شد و به صورت تخصصی به مسائل زنان پرداخته است، می‌باشد. از محاسن این نرم‌افزار فهرست موضوعی و چکیده برخی مطالب است. نرم‌افزار مقالات زن پژوهی و پرونده علمی مقالات برای استفاده داخلی به اتمام رسیده و الآن استفاده می‌کنیم و برای عرضه بیرونی نیز در دست انجام است. نرم‌افزار پاسخ به پرسش‌ها در حوزه مسائل زنان در دست انجام است. نرم‌افزار نمایه مطبوعات سال 82 در حال آماده‌سازی است در این نرم‌افزار مطالب مربوط به زنان از روزنامه‌های کثیرالانتشار و مجلات تخصصی زنان نمایه‌سازی و چکیده نویسی شده و همراه تصویر اسکن آن به صورت موضوعی و با جستجوی پیشرفته عرضه‌خواهد شد. س:باتوجه به آشنایی و تخصص شما در مورد فعالیتهای اینترنتی، بفرمایید هدف از طراحی «سایت» چیست و دفتر مطالعات چگونه به ضرورت داشتن یک سایت در فعالیتهای پژوهشی پیرامون زنان دست یافت؟ ج: اینترنت فضای ارتباط با جهان است و سایت‌ها هرکدام به منزله دریچه‌ای است که برروی جهان گشوده می‌شود و ایده، نظر و محصول صاحب آن را در معرض دید جهانیان قرار می‌دهد. علاوه بر این ویژگی یعنی جهانی شدن، سرعت انتقال و ارتباط و نسبتاً کم هزینه بودن آن از جمله عواملی هستند که موجب ایجاد انگیزه برای طراحی سایت در افراد و مؤسسات می‌شود. همچنین سایت‌ها امروزه از مهمترین راه‌های تبلیغ اعم از تجاری و فرهنگی هستند. بنابراین شرکت‌های تجاری جهت تبلیغ کالای خود و جذب مشتری و مؤسسات فرهنگی جهت ترویج فکر و فرهنگ مطلوب خود تلاش می‌کنند. همچنین می‌دانید که یکی از فوائد عمده سایت ایجاد ارتباط سریع و آسان است و دفتر نیز از طریق سایت با فرهیختگان کشور وجهان و نیز با نهادها ارتباط برقرار می‌کند. شما با مراجعه به اینترنت صدها سایت در موضوع زنان را مشاهده می‌کنید لکن اکثر آنها یا فمینیستی هستند و یا فساد جنسی را ترویج می‌کنند، بنابراین اطلاع‌رسانی صحیح در حوزه مطالعات زنان مطابق مبانی اسلام یک ضرورت انکارناپذیر است. از این رو دفتر مطالعات و تحقیقات زنان با هدف تقویت پژوهش‌ها و کارشناسی‌ها از طریق پشتیبانی اطلاعاتی پژوهش‌گران، و نیز ایجاد جریان علمی فرهنگی از طریق انتقال اطلاعات و تحلیل‌های روزآمد و ارائه دیدگاه نظام‌مند دینی، در تاریخ 1/4/82 مصادف با روز تبلیغ و اطلاع‌رسانی آغاز به کار کرد. س:رویکرد دفتر، در نگرش اولیه به ماهیت سایت چه بود؟ پژوهش، اطلاع رسانی یا هردو؟ ج:‌سایت دفتر به یک معنا یک سایت کاملاً پژوهشی است و به معنای دیگر پژوهشی نیست. پژوهشی است چون دفتر مطالعات، یک مرکز پژوهشی است و سایت هم وابسته به این دفتر است و محصولات این دفتر را ارائه می‌کند، مثلا متن کامل کتاب‌های تولیدی دفتر و نیز متن کامل مقالات و یا نوارهای آموزشی و تحلیل‌ها و غیره در این سایت آمده است و این‌ها، پژوهش‌هایی است که در دفتر انجام شده است بنابراین قطعاً سایت ما پژوهشی است آن هم از نوع پژوهشهای بنیادین. و اما از این جهت که سایت دفتر به عنوان یک واحد، زیر مجموعه مدیریت اطلاع‌رسانی است لذا خودش مستقلاً دست به تولید پژوهش بزند، نه، این گونه نیست، بنابراین سایت یک واحد فنی است که محصولات تولید شده توسط مدیریت پژوهش و اطلاع‌رسانی و سایر مدیریت‌ها را ارائه می‌کند س:چه بخش‌هایی در سایت وجود دارد و ویژگی‌های آن چیست؟ ج:سایت دفتر بخش‌های متعددی دارد. یکی از بخش‌های مهم سایت، قسمت «کتاب‌های تمام متن» است، در این بخش، متن کامل کتاب‌های منتشره دفتر آمده است و از محاسن آن، مطالب صفحات متن در سایت با صفحات کتاب است. اهمیت این قسمت از آن جهت است که کسانی‌که بخواهند با مطالعات و دیدگاه‌های دفتر آشنا شوند و از محصولات دفتر استفاده کنند با مراجعه به این بخش به راحتی به مقصود خود می‌رسند. یکی دیگر از بخش‌های مهم سایت ما، «مقالات تمام متن» است که این قسمت نیز مانند کتاب‌های تمام متن حائز اهمیت است. «کتابشناسی توصیفی زنان» از دیگر مجموعه‌های قابل استفاده برای زن پژوهان است که تا کنون در فاز اول معرفی بیش از 2300 کتاب به صورت موضوعی در بیش از 2400 موضوع ارائه شده است. «نمایه مطبوعات» از بخش‌های کاملا به روز است و از این جهت حائز اهمیت است. در این بخش مطالب مربوط به زنان در روزنامه‌های کثیرالانتشار کشور و مجلات تخصصی زنان نمایه‌سازی و چکیده نویسی شده و تصویر اسکن آنها نیز به صورت روزانه در سایت قرار داده می‌شود. «بخش فیلم و صوت» نیز از قسمت‌های دیگر سایت است که در آن نوارهای آموزشی و سخنرانی‌های تخصصی در موضوع زنان ارائه می‌شود. در بخش «مباحث ویژه» نیز اطلاعات مربوط به مهم‌ترین مسائل جاری اعم از تحلیل‌ها، مقالات، فتاوای مراجع تقلید و غیره اطلاع رسانی می‌شود. «آشنایی با دفتر»، ارتباط با دفتر نیز از دیگر بخش‌های سایت ما می‌باشد. س:خدماتی که در سایت ارائه می‌شود برای «کاربران عمومی» است یا «کاربران خاصی» را مدنظر داشته‌اید؟ ج:البته استفاده از سایت ما برای عموم آزاد و امکان‌پذیر است همانطور که روال طبیعی سایت‌های دیگر است؛ لکن برای مخاطبان خاص و پژوهشگران ویژه نیز بخشی به نام «کاربران ویژه» طراحی کرده‌ایم لکن تاکنون استفاده چندانی از این بخش‌نشده است. س:گفتید مطالب پیرامون زنان را که هر روزه از نشریات جمع‌آوری کرده و ارائه می‌کنید، آیا در به روز بودن این اطلاعات موفق بوده‌اید، در خصوص این بخش توضیحاتی بفرمایید. ج:همانطور که عرض کردم، ما در بخش نمایه مطبوعات کاملاً به روز عمل می‌کنیم یعنی نشریات هر روز را در همان روز نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی می‌کنیم، تصاویر اسکن آن‌ها را تهیه می‌کنیم و همان روز روی اینترنت می‌گذاریم، این شکل روز‌آمدی در کمتر سایتی مشاهده می‌شود. هرچند مشکلات زیادی هم دارد و گاه موانع روزآمدی به این معنا به قدری زیاد می‌شود که به ناچار با یک روز تأخیر مطالب Upload می‌شود. در مجموع الحمدلله تاکنون این روزآمدی را حفظ کرده‌ایم هرچند که ممکن است در آینده تغییر رویه دهیم و همیشه با یک روز تأخیر یعنی مطالب هر روز را روز بعدUpload کنیم بدین ترتیب روز‌نامه‌های عصر نیز آماده می‌شود و موانع کار کمتر می‌شود. از مهمترین ویژگی‌های نمایه مطبوعات علاوه بر روزآمدی، داشتن تصاویر اسکن و ارائه موضوعی مطالب و جستجوی پیشرفته و بسیار دقیق آن است. س:کتاب‌شناسی ارائه شده در سایت در چه زمینه و در چه سطحی انجام شده است و چه فایده‌ای برای کاربران دارد؟ ج: در امر پژوهش و تحقیق شناخت کتاب‌های مربوط به موضوع مورد تحقیق بسیار حائز اهمیت و تعیین‌کننده است. بنابراین از جمله نیاز‌های زن پژوهان، شناسایی کتب تخصصی زنان است. ما نیز کتاب‌های چندین کتابخانه بزرگ قم را بررسی کرده و کتاب‌هایی را که به صورت تخصصی به موضوع زنان پرداخته‌اند و یا حتی بخشی از آنها به زنان پرداخته است، معرفی کرده‌ایم. س:آیا قسمت‌ نمایش فیلم و پخش صوتی در سایت هم اکنون فعال است یا خیر؟ اساساً چه چیزی در این قسمت به کاربران ارائه می‌شود؟ ج:‌بله فعال است. فیلم‌های آموزشی دفتر و سخنرانی‌های تخصصی زنان در این بخش ارائه می‌شود. هرچند تاکنون فعالیت آن گسترده نبوده است اما به زودی نوارهای بسیاری را عرضه خواهیم کرد. س:آیا در سایت، امکاناتی فراهم شده است که کاربران و مراجعه کنندگان بتوانند با ایجاد ارتباط به پرسش و پاسخ بپردازند و تاکنون چنین مراجعاتی داشته‌اید؟ ج:‌بله ایمیل‌های زیادی دریافت کرده‌ایم که برخی از آنها پیشنهاد یا انتقادی داشته‌اند و برخی سؤالاتی را مطرح کرده‌اند. س:سایت شما با توضیحاتی که ارائه شد، فضایی مناس برای علاقمندان و ژوهش‌گران در حوزه مباحث زنان می‌باشد. چه مدت است که این سایت فعال شده است و تعداد بازدیدکنندگان آن در طول شبانه‌روز، چند نفر است؟ ج:همانطور که قبلاً اشاره کردم سایت ما در اول تیرماه 82 مصادف با روز تبلیغ و اطلاع‌رسانی افتتاح شد و فعالیت خود را آغاز کرد بنابراین، قریب یک سال است که سایت ما فعال است. س:از برنامه‌های آینده برای سایت و کارهای جدیدتان بگویید. آیا قصد دارید بخشهای دیگری را به سایت اضافه کنید؟ ج:بله ـ توسعه سایت از جمله برنامه‌هایی است که درنظر داریم و بخش‌های خوبی را اضافه خواهیم کرد از جمله آنها بخش «پرسش و پاسخ»، «موسوعه آیات و روایات زن و خانواده»، مقاله‌شناسی و... می‌باشد. همچنین سه زبانه کردن سایت یعنی (فارسی ـ عربی ـ انگلیسی) را بررسی می‌کنیم و در صورت تصویب آن در جلسات شورای مربوط و تأمین بودجه، آن را نیز اقدام خواهیم کرد. س:بعضی سایت‌ها برای جذب کاربران و معرفی خود، مسابقات و فعالیتهای مشارکتی و... و تفریحی را در سایت طراحی می‌کنند، آیا شما تاکنون چنین طرحی داشته‌اید؟ ج:خیر ـ ما چنین فعالیت‌هایی نداشته‌ایم. س:یکی از فعالیت‌های گسترده و تأثیرگذار مدیریت اطلاع‌رسانی، موسوعه روایات و آیات زنان است. خیلی مشتاق هستیم در این زمینه توضیح دهید؟ ج:در سال 78 موسوعه آیات و روایات زن و خانواده مطرح شد. پس از تهیه طرح اولیه و انجام کارشناسی‌های لازم و تهیه طرح تفصیلی عملاً کار شروع شد و چون کار بسیار بزرگی بود طبیعتاً به تنهایی قابل انجام نبود و باید نیرو جذب می‌کردیم، الحمدلله محققان کارآمدی آمدند و کار انجام شد. اسم موسوعه را، ریحانه (1) گذاشتیم. واگر لازم بدانید می‌توانم توضیح دهم که چرا این اسم را انتخاب کردیم. س:اتفاقاً این سؤال مهمی است که ممکن است به ذهن هرکسی خطور کند که این اسم چه تناسبی با مجموعه آیات و روایات دارد؟ ج: همانطور که می‌دانید؛ ریحانه(1)، مجموعه آیات و روایات مربوط به زن و خانواده است بنابراین از دو بخش کلی تشکیل شده؛ «زن» و «خانواده». ما دنبال اسمی بودیم که علاوه بر اینکه پرمعنا باشد، مختصر هم باشد و از زیبابی ظاهری نیز برخوردار باشد و مهم‌تر از همه اینکه هم با موضوع «زن» و هم با «خانواده» تناسب داشته باشد. با تتبّعی که در روایات داشتیم، دیدیم کلمه «ریحانه» همه این ویژگی‌ها را دارد. روایتی از امیرالمؤمنین علیه‌السلام داریم که فرموده‌اند «المرأه ریحانه» و روایات زیادی از پیامبر(ص) و از دیگر معصومین(ع) داریم که فرموده‌اند «الولد الصالح ریحانه من ریاحین الجنه»؛ «فرزند صالح گلی از گلهای بهشت است». نکته دیگر اینکه ما بسیار مایل بودیم اسمی را که برای موسوعه انتخاب می‌کنیم یکی از اسماء و القاب حضرت فاطمه سلام‌الله علیها باشد، و در حقیقت اسم موسوعه با نام مبارک آن حضرت متبرک شود و جالب این است که به روایتی از امیرالمؤمنین علیه‌السلام برخوردیم که در آن نسبت به حضرت فاطمه(س) عبارت «ریحانه رسول الله(ص)» به‌کار رفته است. س:به نظر حضرتعالی ضرورت پرداختن به این طرح چه بود و چگونه به این فکر رسیدید که دفتر یا جامعه زن پژوهان به این مجموعه نیازمندند؟ ج: می‌دانید که در همه مطالعات بویژه مطالعات دینی، جامع‌نگری در پژوهش و تحقیق بسیار اهمیت دارد. اصولاً بسیاری از افکار و دیدگاه‌های ناصحیح از عدم رعایت این نکته ناشی می‌شود. از آن‌جا که دین، امانت الهی در میان دینداران است پس انتساب هرگونه مطلب به آن، باید برپایه تحقیقات وسیع و مطمئن باشد. نکته دیگر اینکه دفتر به عنوان یک نهاد حوزوی و دینی و زن پژوهان کشور به عنوان محققان کشور اسلامی نمی‌توانند نسبت به اصیل‌ترین منابع علمی و پژوهشی خود یعنی قرآن و روایات بی‌توجه باشند. همه کسانی که به جامعیت دین اعتقاد دارند برای هرگونه نظریه‌پردازی خرد و کلان در زمینه مسائل فردی و اجتماعی، ابتدا باید متون و منابع وحیانی را جمع‌آوری کامل و بررسی کنند، آن هم در زمانی که حکومت داعیه پیاده کردن فرهنگ اسلامی را دارد. بنابراین اهمیت و ضرورت طرح برای مسئولان دفتر بسیار بدیهی بود. در بخش «درباره برنامه نرم افزار ریحانه‌(1)» نیز به برخی از این ضرورت‌ها اشاره شده است. س:باتوجه به اینکه افکار فمینیستی در کشورمان نفوذ پیدا کرده و عده‌ای با شعار احقاق حقوق زنان از این افکار حمایت می‌کنند، در چنین فضایی موسوعه از چه اهمیت و جایگاهی می‌تواند برخوردار باشد؟ ج:همانطور که در سؤال قبلی اشاره کردم، ما به عنوان مسلمان در کشور اسلامی نمی‌توانیم در اندیشه و فرهنگمان نسبت به متون دینی و منابع اصیل اسلامی خود بی‌توجه باشیم. به عقیده بنده، این یک نوع کم‌فروشی محقق و پژوهشگر است که وقتی با مشکل و شبهه‌ای مواجه می‌شود، دست از فکر و فرهنگ خود بردارد و علمدار فرهنگ غرب شود. هنرمندی یک محقق زمانی آشکار می‌شود که بتواند با استفاده از معارف غنی وحی و با استفاده از کتاب و سنّت، پاسخ شبهات را بیابد و برای حل مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی زنان نظریه پردازی کند. ما با تدوین موسوعه سعی کردیم زمینه تحقیق بیشتر و جامع‌تر در متون دینی و امکان تئوری سازی را برای جامعه علمی زن‌پژوهشان فراهم کنیم. س:در تدوین موسوعه از چه منابعی و از چه روش‌هایی استفاده کردید؟ ج: قرآن کریم و 129 منبع روایی شیعی، منابع موسوعه هستند. برخی از منابع در حقیقت جوامع روایی هستند مانند: کتب اربعه، بحار الأنوار، وسائل الشیعه و مستدرک الوسائل و بقیه از منابع معتبر شیعه می‌باشند. در نرم‌افزار، کتاب‌شناسی نسبتاً جامعی را ارائه کردیم که در آن علاوه بر شناسنامه کتاب اطلاعاتی درباره کتاب و اطلاعاتی درباره مؤلفان آمده است. در استخراج آیات و روایات از این منابع، به دو روش دستی و رایانه‌ای عمل کردیم. ابتدا قرآن و کتب اربعه و بحار را با دوبار مطالعه سطر به سطر، اطلاعات لازم را استخراج کردیم و سپس با جستجوی رایانه‌ای اطلاعات بقیه منابع را استخراج کردیم. در این جستجو 323 کلیدواژه، استفاده کردیم. س:در موسوعه چه تعداد آیه و روایات جمع‌آوری شده است؟ ج:بیش از 600 آیه و حدود 50 هزار روایت جمع‌آوری شد. لکن از آنجایی که برخی روایات در چند منبع تکرار شده‌اند اگر روایات تکراری را حذف نمی‌کردیم، کار تحقیق با مشکل مواجه می‌شد و وقت زیادی از محققان را به خود اختصاص می‌داد. به همین خاطر روایات تکراری را حذف کردیم ولی آدرس آن‌ها را ذیل روایات مرجّح آوردیم تا اگر محقق لازم می‌داند، به اصل منبع مراجعه کند. پس از حذف تکرار و آدرس‌دهی متن، 13815 روایات در موسوعه آورده شد. س:چه نرم‌افزارهایی در تدوین موسوعه استفاده کردید؟ ج:از دو نرم‌افزار: اول نور 2 (جامع الاحادیث شیعه) و دوم درایه النور. از نور 2 برای جستجو و یادداشت برداری و از درایه النور برای ارزیابی سندی. س:گفتید ارزیابی سندی؛ آیا روایات موسوعه دارای ارزیابی سندی هستند. موسوعه دارای چه بخش‌هایی است و هر بخش چه ویژگی‌هایی دارد، لطفاً به صورت مختصر در مورد هریک از محورهای موسوعه توضیح دهید؟ ج:بله، البته با رجوع به نرم‌افزار، این بخش‌ها و محورها بهتر خودش را نشان می‌دهد ولی چون سئوال کردید، فهرست‌وار عرض می‌کنم: بخش‌های اصلی موسوعه عبارتند از: آیات، روایات، آیات در روایات، نمایش، کتاب شناسی، درباره دفتر، درباره برنامه، جستجو، یادداشت و راهنمایی. ـ بخش آیات؛ مجموعه آیاتی هستند که به صورت مستقیم از قرآن استخراج شده‌اند و ظهور در مسائل زن و خانواده دارند. این بخش شامل بیش از 600 آیه است. ـ بخش آیات در روایات؛ مجموعه آیاتی هستند که در روایات مورد استناد قرار گرفته‌اند و نکته‌ای در مورد زن و خانواده داشته‌اند، این بخش شامل صدها آیه است. ـ روایات؛ شامل 13815 روایت است. ـ کتاب‌شناسی؛ در این بخش اطلاعات مربوط به منابع و مؤلفان آمده است. ـ درباره دفتر؛ در این بخش معرفی دفتر اعم از سیاست‌ها، برنامه‌ها و ساختار دفتر بیان شده است. ـ درباره برنامه؛ در این بخش مقدمه‌ای در مورد حدیث و معرفی برنامه ذکر شده است. ـ و اما ارزیابی سندی؛ که در بخش نمایش فیش کامل قابل ملاحظه است با استفاده از نرم‌افزار درایه‌النور نتیجه ارزیابی آن نرم‌افزار به اختصار در ریحانه (1) منعکس شده و چون درایه‌‌النور ارزیابی کتب اربعه و وسائل را فقط داراست در ریحانه(1) نیز روایات همین منابع دارای ارزیابی است. س:حالا که نسبت به بخش‌های نرم‌افزار سخن گفتید خوب است نسبت به مراحل کار نیز توضیح مختصری بفرمائید؟ ج: کار، مراحل زیادی داشت: تهیه طرح اولیه، کارشناسی طرح، تهیه طرح جامع استخراج آیات و روایات، نمایه‌سازی، اصطلاح‌نامه ‌نویسی، حذف تکرار، ارزیابی سندی، فهرست بندی، کتاب‌شناسی، تهیه معرفی دفتر، معرفی برنامه، ترجمه عربی برخی از محورها و برنامه‌نویسی از جمله مهمترین آنها هستند. س:اگر ممکن است مرحله نمایه‌سازی اصطلاح‌نامه و ترجمه عربی را کمی بیش‌تر توضیح دهید. ج:نمایه‌سازی، درحقیقت موضوع‌بندی اطلاعات به صورت فنی است. این کار با دقت خوبی انجام شد و در پایان بیش از 2800 موضوع بدست آمد که علاوه بر نمایش الفبایی موضوعات را به صورت اصطلاح نامه درختی نیز درآوردیم. در اصطلاح‌نامه، علاوه بر تعیین جایگاه هر موضوع در نظام ساخت یافته و روشن‌کردن موضوع «اعم، وابسته و مرجح»، کلید واژه‌های مترادف نیز ساخته شدند. مجموع کلید واژه‌ها به بیش از 30 هزار، رسید. فایده کلید واژه‌های مترادف این است که در جستجوی یک موضوع، هر لفظ مشابهی که جستجو شود، اطلاعات مورد نیاز مراجعه‌کننده به دست می‌آید. و اما ترجمه عربی: همانطور که می‌دانید نرم‌افزار ریحانه، دو زبانه است (فارسی ـ عربی) البته آیات و روایات ترجمه‌فارسی ندارند لکن اطلاعات جانبی مانند: موضوعات، کتاب‌شناسی، معرفی دفتر، معرفی برنامه و راهنمایی دوزبانه هستند. س:چرا موسوعه را به شکل نرم افزار ارائه کردید، آیا به صورت کتاب ارائه می‌کردید بهتر نبود؟ و آیا چنین قصدی دارید یا نه؟ ج:به عقیده بنده کتاب و نرم‌افزار هیچ کدام نمی‌تواند جایگزین دیگری شود و هر کدام کارایی خاصی دارد. هرچند کتاب، اصالت بیش‌تری دارد و ماندگارتر است لکن امکاناتی را که در نرم‌افزار می‌توان برای محققان ایجاد کرد در کتاب ممکن نیست. در هر صورت، موسوعه را فعلاً به صورت ”سی‌دی“ ارائه کردیم ولی قصد داریم به صورت کتاب نیز ارائه دهیم. س:آیا نمونه مشابه این نرم افزار وجود دارد؟ ج:اگر مقصودتان مشابه از حیث امکانات است، بله وجود دارد ولی اگر از حیث محتوا می‌گویید باید عرض کنم این اولین مجموعه جامع در موضوع زن و خانواده است که در عالم تشیع نوشته می‌شود و همچنین اصطلاح‌نامه آن نیز اولین اصطلاح نامه تخصصّی زنان است. البته قصد داریم انشاء‌الله اصطلاح نامه جامع زنان که محدود به محتوای آیات و روایات نباشد را نیز تدوین کنیم. س:سؤال مهمی که اگر زودتر مطرح می‌شد شاید بهتر بود این است که آیا موسوعه تنها شامل مباحث مربوط به زنان است یا موضوعات دیگری نیز وجود دارد؟ ج:همانطورکه در ابتدا عرض کردم «زن» و «خانواده» دو محور اصلی موضوعات موسوعه هستند. در محور اول مباحث تکوینی، فردی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، حقوقی و اخلاقی مربوط به زنان، جایگاه زن، اطلاعات مربوط به اشخاص و اعلام که در آیات و روایات مطرح است، آمده است از جمله آنها حضرت فاطمه سلام‌الله علیها است که همه اقوال، افعال و فضائل حضرت جمع‌آوری و موضوع‌بندی شده است. و در محور دوّم: مسایل مربوط به خانواده، فرزندان، خویشاوندان، روابط زن و شوهر، روابط با نامحرم و محارم، ازدواج، طلاق و... آمده است. س:سؤال آخر اینکه کار الآن درچه مرحله‌ای است و چه وقت آماده ارائه می‌شود و هر چیزی که فکر می‌کنید لازم است بیان کنید؟ ج:کار الآن مراحل پایانی خودش را طی می‌کند، ارزیابی اصطلاح نامه و ترجمه عربی آن و تست برنامه باقی مانده است امید است هرچه زودتر بتوانیم به اتمام برسانیم. ـ در پایان از اینکه وقت شما را گرفتیم و به سؤالات ما پاسخ گفتید تشکر می‌کنیم. بنده نیز از لطف و عنایت شما متشکرم و آرزوی موفقیت برای شما و خوانندگان نشریه حوراء دارم .