عبدالملک مروان

در مورد سال و ماه و حکومت همزمان با وقوع قیام توابین، در منابع نخستین تاریخ اسلام، اقوال مختلف بل که متضادی ذکر شده که مجم وعاً ش امل هفت قول است. و گاه در یک منبع، در ذکر زمان حوادث مربوط به توابین، تاریخ هایی بیان شده است که با یکدیگر ناسازگارند. نویسندة مقاله توانسته است با مقایسة زمان های بدست داده شده در منابع متقدم و استفاده از شواهد تاریخی و نیز بهره گیری از نقشة مسیر حرکت توابین و همچنین با محاسبة مسافت طی شده توسط توابین براساس منازلی که از کتاب های جغرافیای تاریخی به دست آمده است و مقایسة آن با مصاف های جنگی هم مسیر آنها نظیر جنگ صفین، در فاصلة نزدیک به سی سال قبل از حادثة توابین، به این نتیجه برسد که حادثة نبرد توابین با سپاه شام، به سرکردگی عبیدالله بن زیاد، در جمادی الأولی سال 65 ه . ق. و در زمان حکومت مروان رخ داده است و دیگر تاریخ های ذکر شده بی اعتبار هستند. این پژوهش با استناد به منابع تاریخی و روش کتابخانه ای انجام گرفته است.

تاریخ اقلیت های قومی و اجتماعیِ تابع خلافت اسلامی، از مباحثی است که تاریخ نگاران مسلمان بدان کم تر پرداخته اند. این بخش از زندگی و خواسته های اجتماعی با توجه به رویکرد عربان به تاریخ نگاری اخباری، سیاسی و قبیله ای در تاریخ اسلام به ویژه در عهد امویان، در منابع تاریخ نگاری سده های نخستین بازتاب چندانی نداشته و این کمبود به دشوار شدن کار مورخان و علاقه مندان پژوهش های تاریخی اجتماعی درباره بررسی و چگونگی پیدایی چنین جنبش هایی، انجامیده است. جنبش «کساحین»، «اهل الکلاء» و بردگان، زنگیان و موالی جنوب عراق در عهد خلافت عبدالملک بن مروان، از این دست جنبش های اجتماعی به شمار می رود که در ماجرای روی دادها و جنگ های داخلی مسلمانان در آنزمان فراموش شده و در تاریخ نگاری اسلامی بازتاب فراوانی نداشته است. این مقاله ضمن بررسی اوضاع سیاسی اجتماعی دوره یاد شده برآنست تا جنبشی راکه اقلیت های اجتماعی بردگان، جمعیت زنگیان و سیاه پوستانِ کرانه های رودخانه های بصره و برخی از موالی عراق به راه انداختند بشناساند. بررسی گستره جغرافیای سیاسی، همچنین چگونگی ظهور و زمینه های، اجتماعی، اقتصادی و نحوه ی سرکوب این حرکت بوسیته حجاج بن یوسف ثقفی و ماهیت اجتماعی، چیستی و پی آمدهای این جنبش نیز در این جستار پاسخ می یابد.

    دین مبین اسلام زمانی که در شبه جزیره عربستان درخشیدن گرفت ، به علم آموزی و فراگیری دانش توجه زیادی داشت. بسیاری از آیات قرآن کریم و احادیث رسول اکرم(ص) بر فراگیری علوم و استفاده  از عقل و فکر تاکید دارد. این اصل، سر لوحه کار مسلمانان قرار گرفت. به دنبال فتوحات مسلمانان وقتی از شبه جزیره عربستان خارج شدند، با فرهنگ و تمدن مناطق فتح شده، آشنا شدند. از این طریق با دنیای جدید، همراه با علوم کاربردی روبرو شدند. احساس نمودند که این علوم را اولاً فرا بگیرند. ثانیاً به قلمرو  اسلامی منتقل نمایند. در دوره خلفای اولیه، اتفاق خاصی به وجود نیامد؛ زیرا بیشتر در حال فتوحات جدید بودند. در زمان امویان وقتی که تا حدودی حکومت، ثبات سیاسی یافت، اقداماتی جهت ترجمه متون ملل دیگر توسط بعضی از خلفا و خاندان اموی مانند خالدبن یزید، عبدالملک مروان، عمربن عبدالعزیر و بعضی از افراد که خود علاقمند به ترجمه علوم بودند، صورت گرفت. در دوره امویان ترجمه به صورت محدود، انجام شد که بیشتر شامل ترجمه دفاتر دیوان ها، اسناد اداری، بازرگانی، سیاسی و بعضی کتب می باشد. این حرکت در ترجمه - متون و اسناد -زمینه و مقدمه ای برای شکل گیری نهضت ترجمه در دوره عباسیان فراهم نمود. این پژوهش، سعی دارد تا با مطالعه، کاوش و بررسی متون تاریخی باروش توصیفی– تحلیلی تبیین نماید که در دوره امویان حرکت هایی جهت ترجمه متون صورت گرفته است؛ این حرکت ها زمینه و مقدمه نهضت ترجمه را در عصر عباسی فراهم نمود.