مرکبه

ذکرت أکثر الکتب النحویه والصرفیه أوزاناً سماعیه لصیغ المبالغه تصل إلى خمسه عشر وزناً، ومنعت صیاغتها من الأفعال اللازمه والأفعال المزیده فی الثلاثیه والرباعیه. ولکنّ أهل اللغه العربیه، کما یتبیّن من مطالعه النصوص والمعاجم، استخدموا أسلوباً آخر یشبه أسلوب صیاغه اسم التفصیل المرکب وصیغه التعجب المرکبه، وذلک لسدّ حاجتهم إلى صیغه تفید المبالغه فی الأفعال غیر الثلاثیه المجرده والأفعال اللازمه. فقد استفادوا من ترکیب إضافیّ لفظیّ مکوّن من ""کثیر/ شدید/ وما شابه + مصدر أو اسم مصدر للفعل المعنی به"" . وإنّ هذا الترکیب الکثیر الاستعمال فی النصوص العربیه القدیمه والحدیثه قد غفل عنه النحویون. إنّ المقاله الحالیه، بعد أن تقوم بعرض الأدله التی تثبتُ وجود صیغه مبالغه مرکبه فی العربیه، تقوم بتقسیم هذا المشتقّ الصرفی إلى قسمین، کما هی الحال فی اسم التفصیل وصیغه التعجب: بسیط ومرکب، فالبسیط یتلخص فی خمسه عشروزناً معروفاً، کلها سماعیه، والمرکب یُصاغ، بشکل قیاسیّ، من المصدر؛ أی مصدر کالمضاف إلیه من ترکیب إضافی لفظی یکون الجزء الأول منه وصفا روسمیاً مقولباً دالاً على الکثره نحو شدید وکثیر. إنّ شروط صیاغه صیغه المبالغه واسم التفضیل وصیغه التعجب بنوعیها البسیط والمرکب- متتطابقه بشکل تام.

انسان خداگونه، فارغ از شیوه تبیین، از آموزه های مشترکِ تصوف، مرکبه و قبالا، و گنوسی است. وجوه اشتراک و اختلاف این ایده در قالب طرح نمونه قدسی از انسان، تحتِ تعابیری مانند آدام قَدْمون، آنتروپوس و آدم اول در عرفان یهود، گنوسی و صوفیه دیده می شود. پژوهش حاضر به بررسی تطبیقی ایده مزبور اختصاص دارد. نتایج نشان می دهد که با وجود وجوه مشترک، در میان این ایده ها تفاوت بنیادین می توان یافت. ناتوانی گنوسیان در تفکیک خدای متعال از نخستین آفریده اش (آنتروپوس)، آنها را به سمت دوگانه پرستی سوق داده است. مرکبه نیز اگرچه کوشیده اند تا مرز بین خدای یکتا و آدام قدمون را حفظ کنند، در عمل نتوانسته اند آن دو را از هم تفکیک کنند. قبالائیان در عین باور به توحید، با طرح نظریه «ان سوف» و عجز از بیان نسبت آن با یهوه، امکان اتهام به لغزش از محور توحید را در باورهای خود به وجود آورده اند؛ اما درصدد زدودن غبار این اتهام برآمده اند. در میان صوفیه، هرچند شباهت عقل اول به خداوند سبب شده است تا برخی مشایخ در پندار خویش عقل اول را در جایگاه خداوند بیابند، اما تمسک به توحید، در نهایت آنها را به خدای متعال رسانده است.

یکی از ویژگی های مشترک در دین اسلام و یهود موضوع عرش می باشد که در این تحقیق به شناخت و تشابهات و تفاوت آن در این دو دین می پردازیم. در عرفان اسلامی موضوع عرش، بسیار دقیق در آموزه های قرآنی روشن گردیده است و دیدگاه برخی از بزرگان صوفیه درباره عرش بدانجا رسید که عرش را قلب مؤمن می دانند و استوای الهی را بر این عرش حضور خداوند در دل مؤمن می انگارند و قلب انسان کامل را عرش الرحمن معرفی می کنند. عرفان مرکبه (عرفان عرشی) قدیمی ترین نوع عرفان بوده است که روح برای بازگشت به اصل خدایی باید از هفت آسمان یا هفت قصر یا هفت فلک عبور کند که نهایتاً شهود خداوند بر عشر یا «ارابه» می انجامد. سالک در جستجوی خدا مانند شاهد درگاه شاهانه باید از راه ها و تالارهای باشکوه عبور کند تا به شهود عرش الهی نایل شود. کسی که مشتاق ورود به عرش و قصرهای ملائکه است می بایست روزهای متوالی روزه دار باشد و سرش را بین دو زانو قرار دهد، و مزمورات و ادعیه روحانی و سروده های ربّانی تلاوت کند و در عرفان یهود توصیف انسان وار پروردار در آن بسیار مشهود است.