خانواده درمانی شناختی - رفتاری

پژوهش حاضر باهدف تعیین اثربخشی خانواده درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی- رفتاری در کاهش مشکلات رفتاری نوجوان دارای پدر مبتلا به سوء مصرف مواد انجام شده است. روش پژوهش حاضر در چارچوب طرح آزمایشی تک آزمودنی با استفاده از طرح خطوط پایه منفرد اجرا شد. آزمودنی یک نوجوان پسر 13 ساله، دانش آموز کلاس هشتم و تنها فرزند خانواده بود و پدر مبتلا به سوءمصرف مواد بود، بنابراین مداخله خانواده درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری در 13 جلسه و هر هفته در یک جلسه برای آزمودنی و خانواده اش برگزار شد. به منظور ارزیابی مشکلات رفتاری، علاوه بر مصاحبه بالینی از نوجوان و گزارش های معلمان و معاونین آموزشگاه، از آزمون خود گزارش دهی (YSR) مبتنی بر نظام سنجش آخنباخ (ASEBA) استفاده شد. برای تحلیل داده ها نیز از نمودار خط پایه، درمان و پیگیری استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که رویکرد درمانی مورد نظر توانسته است تغییرات معنادار و قابل توجهی در مشکلات درونی سازی و برونی سازی آزمودنی ایجاد کرده و نمودار خط پایه نشان داد که مشکلات درونی سازی و برونی سازی بعد از فرآیند درمان در آزمودنی کاهش یافته است. اثربخشی مداخله نشان داد طرح-های درمانی مبتنی بر خانواده در بهبود مشکلات رفتاری نوجوانان در معرض خطر تأثیر داشته و رویکرد خانواده درمانی مبتنی بر فنون شناختی رفتاری به عنوان یک طرح درمانی کارآمد می تواند برای کمک به خانواده های مبتلا به سوءمصرف مواد دارای نوجوان به کار گرفته شود.

هدف از این پژوهش، بررسی اثربخشی خانواده درمانی شناختی-رفتاری بر عملکرد خانواده زوجین، سازگاری و عملکرد تحصیلی دانش آموزان پسر آن ها در مقطع متوسطه سال اول تا چهارم دبیرستان نواحی چهارگانه آموزش و پرورش اهواز در سال های 1395-1393 بود. از میان دانش آموزانی که نمره پایینی (یک انحراف معیار کمتر از میانگین) در پرسشنامه سازگاری دانش آموزان دبیرستانی کسب کرده و عملکرد تحصیلی ضعیفی داشتند، خواسته شد به والدین خود اطلاع دهند تا در صورت تمایل به کلینیک تخصصی پرتو (مربوط به محقق) جهت مصاحبه بالینی و شرکت در پژوهش مراجعه کنند. سپس از میان والدینی که بر اساس مصاحبه بالینی و پرسشنامه عملکرد خانواده، دارای عملکرد خانواده ضعیفی بودند و تعداد آن ها 121 نفر بوده است، بر اساس متغیرهای مورد نظر در پژوهش مانند سن، طول مدت ازدواج، وضعیت اجتماعی اقتصادی، عدم ابتلا به بیماری های حاد جسمانی  و روانی و سایر متغیرهای مورد نظر در پژوهش، تعداد 40 زوج کاملاً همتا سازی شده والدین دانش آموزان به عنوان نمونه انتخاب شدند و به طور تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند. روش پژوهش حاضر از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. ابزار مورد استفاده در این پژوهش شامل پرسشنامه ارزیابی عملکرد خانواده (ابشتاین،1993)، پرسشنامه سازگاری دانش آموزان دبیرستانی (سینها و سینگ، ۱۹۹۳) و شاخص عملکرد تحصیلی برای هر مقطع تحصیلی که شامل معدل کل نمرات همان سال به انضمام معدل کل نمرات سال های گذشته است، به عنوان عملکرد تحصیلی دانش آموزان بوده است. گروه آزمایش 12 جلسه ۴۵ دقیقه ای خانواده درمانی شناختی-رفتاری دریافت کردند، در حالی که گروه کنترل مداخله ای دریافت نکردند. در صورت لزوم، دانش آموزان والدین گروه آزمایش در جلسات خانواده درمانی شرکت جستند، اما دانش آموزان والدین گروه کنترل مانند والدین خود تحت مداخله درمانی قرار نگرفتند، لیکن جهت ملاحظات اخلاقی، پس از خاتمه پژوهش به مدت سه جلسه همراه والدین خود، مداخله خانواده درمانی را دریافت کردند. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که تفاوت معنی داری بین دو گروه آزمایش و کنترل از لحاظ عملکرد خانواده، سازگاری و عملکرد تحصیلی دانش آموزان آن ها وجود داشته است p <0.001)). در گروه آزمایش، عملکرد خانواده، سازگاری و عملکرد تحصیلی دانش آموزان به طور معنی داری نسبت به پیش آزمون و گروه کنترل افزایش یافته بود. نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که خانواده درمانی مبتنی بر الگوی شناختی-رفتاری بر بهبود عملکرد خانواده زوجین، سازگاری و عملکرد تحصیلی دانش آموزان پسر دبیرستانی آنها مؤثر بوده است.