سریال مختارنامه

در بیستمین شماره فصلنامه نقد ادبی(سال پنجم، زمستان1391صص194- 218) مقاله ای با عنوان« مقایسه تطبیقی شیوه روایت گری ادبی روضه المجاهدین و پیرنگِ نمایشی سریال مختارنامه» به چاپ رسیده است که نکات قابل تأمل چندی در آن به نظر رسید و بهانه ای شد برای نقد این مقاله. برجسته ترین کار مختار انتقام از مسببین حادثه کربلا و مهم ترین اقدامش مقابله او با سپاه شام و شکست آنها در سال 67 ه. بود. در باره سرگذشت مختار و عقاید او در کتب تاریخی روایات گوناگون و گاه متباین دیده می شود و بر اساس همین روایت ها کتاب هایی در باره سرگذشت او نوشته شده است یکی از آن کتاب ها که با رویکردی شیعی نوشته شده، کتاب«روضه المجاهدین» است که در «دوران صفوی» به نگارش درآمده و دیگری هم پیرنگ سریال«مختارنامه» که چندی پیش در قالب سریال از سیما پخش شده است. در مقاله مذکور به مقایسه تطبیقی دو متن«مختارنامه» و بررسی میزان دقت آنها در تطبیق با متنی تاریخی( تاریخ طبری) پرداخته شده است. به نظر نویسندگان در این دو متن به منظور رسیدن به تأثیری خاص بر مخاطب«روایت تاریخی با تخیّل»درآمیخته شده است(چکیده مقاله). مقاله دارای نکات خوبی است اما نکات قابل تأملی نیز در روش و نتایج آن وجود دارد که به ذکر برخی از این نکات پرداخته می شود.

در همه زبان های دنیا، واژگان و تعابیر دال بر مفهوم ناخوشایند و غیرمؤدبانه وجود دارد که در اصطلاح به آن ها «تابوهای زبانی» یا «دش واژه ها» گفته می شود که عموماً از کاربست آشکار و مستقیم آن خودداری می شود. بررسی سریال مختارنامه، نشانگر کاربرد تعداد قابل توجهی از این تابوها است. در پرتو این مسأله آنچه برای نویسندگان این مقاله مهم بوده، آن است که در گام نخست به شناسایی و استخراج تعابیر موردنظر در سریال یادشده بپردازند و در گام بعدی با رویکرد کیفی و روش توصیفی- تحلیلی از شگردهای به کارگرفته شده در ترجمه این دست تعابیر به زبان عربی پرده بردارد و با نقد و بررسی برابر تابوهای فارسی در دوبله عربی سریال به ارزیابی نقاط قوت و ضعف ترجمه بپردازد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که ترجمه تابوهای به کار رفته در سریال مورد مطالعه با مهم ترین استراتژی های زبانی در ساخت حسن تعبیر از جمله استلزام معنایی، گسترش معنایی، مجاز، حذف، کم گفت، مضاعف سازی، تضاد یا تناقض و ترجمه تحت اللفظی یا معنایی، قابل تعریف، قالب بندی و بازشناسایی هستند. همچنین بهره گیری از شیوه کم گفت و تضاد به ترتیب، پربسامدترین و کم بسامدترین استراتژی در ترجمه سریال مورد مطالعه بوده است.