عزاداری عاشورا

آیین عزاداری ماه محرم یکی از مهمترین آیین های مهم مذهبی ملی دوره صفویان است. رسمیت یافتن مذهب تشیع اثنی عشری، شدت گرفتن تمایلات ملی ایرانیان در برابر همسایة قدرتمند عثمانی و بالا رفتن نقش جهانی ایران زمین زمینه ساز گذار از سنتهای کهن عزاداری محرم به سنتهایی نو در عصر صفوی شد. این تحول به نوبه خود آسیبهایی را در قالب و ساختار، محتوا، وجه احساسی، وجه اجتماعی و وجه روحی و روانی عزاداری محرم به دنبال داشت. این نوشتار ضمن برشمردن نمونه هایی از آسیبهای هر یک از این محورها کوشیده است مستند به اطلاعات تاریخی موجود، علل و زمینه های پیدایش این آسیبها را هم جستجو و عرضه کند.

تقریباً دو دهه است که بحث جامعه شناسی تشیع در ایران شکل گرفته است. با وجود این، تأملات نظری و تجربی نسبتاً اندکی درباره موضوع عزاداری ها ماه محرم صورت گرفته است. پژوهش حاضر تلاش می کند تا از منظر جامعه شناسی دین و مشخصاً جامعه شناسی تشیع به حوزه ای از عزاداری ها ماه محرم بپردازد که علی رغم عمق و گستره بسیاری که دارد تاکنون به آن پرداخته نشده است. عزاداری های ماه محرم در شهر یزد موضوعی است که در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد. با استفاده از نظریه تشیع علی شریعتی، متن نوحه های یزدی که طی دهه 1390 اجرا شده اند، بررسی و تفسیر شد. چهار مقوله «تذکار ارزش های قیام عاشورا»، «نقد کنش های شیعیان»، «نقد پیوند دین و حکومت در ستمگری» و «نقد حکومت ستمگر» ازجمله مقوله های بودند که ذیل ایده تشیع علوی در نوحه های یزدی استخراج شدند. به نظر می رسد که سبک و محتوای نوحه خوانی در یزد تفاوت معناداری با سبک رایج (یا نوحه پاپ) دارد.