شهرهای کوچک اندام

امروزه شهرهای کوچک، نقش و جایگاه خاصی در توزیع جمعیت، توزیع یکسان و عادلانه انواع فعالیت های اقتصادی و اجتماعی، تقلیل نا برابری های منطقه ای و در نهایت، تعادل ناحیه ای و توازن در سیستم شهری- منطقه ای دارند. هدف این مقاله، تحلیل نقش شهرهای کوچک اندام در تعادل ناحیه ای شبکه شهری استان آذربایجان شرقی می باشد. نوع تحقیق، کاربردی- توسعه ای بوده و جامعه آماری آن شامل کلیه نقاط شهری استان است. اطلاعات مورد نیاز پژوهش از سرشماری های عمومی نفوس و مسکن طی سال های 1390-1335 مرکز آمار ایران، استانداری، سالنامه های آماری، ادارات و سازما ن های مختلف، جمع آوری شده است. همچنین جهت تعیین میزان تعادل سیستمی منطقه، از مدل های کمّی؛ از قبیل رتبه- اندازه، ضریب آنتروپی، درجه نخست شهری، ضریب کشش پذیری، تغییر سهمی و ضریب مکانی استفاده شده است. در سال 1390، استان آذربایجان شرقی دارای پنج شهر کوچک اندام (50-25 هزار نفر جمعیت) بود که حدود 075/0 جمعیت شبکه شهری منطقه را شامل می شدند. یافته های پژوهش نشان می دهند که بر اساس مدل رتبه - اندازه طی سال های 65 تا 95، ناهماهنگی و عدم تعادل در سلسله مراتب شهری استان آذربایجان شرقی، محسوس می باشد. همچنین بررسی فعالیت های عمده کشاورزی، صنعت و خدمات در شهرهای کوچک اندام نشان می دهند که این شهرها، در بخش خدمات، واردکننده می باشند و تنها شهر سراب و آذرشهر از لحاظ کشاورزی، وضعیت مساعدی دارند؛ شهرهای عجب شیر و سردرود در همه زمینه های فعالیتی، وارد کننده بوده و به طور شایسته نتوانسته اند نقش مساعدی در تعادل سیستم منطقه ای ایفا نمایند. بنابراین تزریق سرمایه و امکانات به شهرهای کوچک می تواند راهکاری مناسب برای کاهش نابرابری منطقه ای، تمرکز جمعیت و صنایع در کلان شهر تبریز باشد و در نهایت تعادل نسبی را در سیستم منطقه ای استان آذربایجان شرقی ایجاد نماید.

تلاش برای به ثبات رساندن شهرهای کوچک احتیاج به برنامه ریزی راهبردی کارآمدی دارد. برنامه ریزی راهبردی به عنوان یک ابزار در مدیریت، با هدف کمک به یک سازمان برای انجام بهتر کارها و اطمینان از اینکه اعضای سازمان در حال فعالیت در راستای هدف تعیین شده قرار دارند، به کار می رود. در این راستا، از جمله مدل های برنامه ریزی راهبردی کاربردی در توسعه، به ویژه در توسعه شهری، مدل سنتی سوات است؛ اما امروزه طی سال ها استفاده و ارزیابی از این مدل کاربردی، به این نتیجه رسیده اند که سوات مبتنی بر الهامات ذهنی است و از طرف دیگر، از کمی سازی اجتناب کرده و فاقد قدرت پیش بینی است. این پژوهش با هدف توسعه راهبردی شهر تفت برای نخستین بار مدل راهبردی Meta-SWOT را در مطالعات شهری و منطقه ای معرفی کرده است. برای اجرای این پژوهش از روش توصیفی - تحلیلی استفاده شده است و روش جمع آوری داده ها و تحلیل اطلاعات موردنیاز به صورت اسنادی و میدانی است. برای تدوین راهبردی توسعه و تشریح اهداف، منابع و توانایی ها و عوامل کلان محیطی از تکنیک تحلیلی Meta-SWOT استفاده شده است. بر اساس نتایج، برای توسعه شهر تفت، توجه مقامات و مسئولان به توزیع بودجه و رفع تحریم ها و مسئله تورم اقتصادی در اولویت است. همچنین برنامه ریزی منسجم از ضروریات توسعه این شهر است، چرا که مشکلات عدیده ای همچون خشکسالی، از بین رفتن باغ ها، بحران آب و شدت گرفتن مهاجرت نیازمند انسجام در برنامه ریزی است. از طرفی، استفاده درست از پتانسیل بخش کشاورزی، از جمله ایجاد کارخانه های فرآوری محصولات کشاورزی و ترغیب کشاورزان به استفاده از روش های نوین کشاورزی و آبیاری می تواند در پویایی اقتصادی شهر تفت راهگشا باشد.

کیفیت زندگی به دلیل گسترش روند صنعتی شدن و پیشرفت فناوری مورد غفلت قرار گرفت. لذا، در پژوهش حاضر به  ارزیابی تطبیقی کیفیت زندگی در محلات شهری و تأثیر ایجاد شهرک های صنعتی بر روی آن در شهر دندی پرداخته است. پژوهش از نوع کاربردی و به روش، توصیفی-تحلیلی می باشد. جمع آوری داده ها با استفاده از روش های کتابخانه ای میدانی انجام گرفت. جامعه آماری بالغ بر 1018 خانوار و حجم نمونه 279 بوده است. برای تجزیه وتحلیل از روش های آماری ویلکاکسون و کروسکال والیس استفاده شد. نتایج تحقیق حاصل از آزمون ویلکاکسون نشان می دهد که شهرک های صنعتی بر روی شاخص های کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، دسترسی و شاخص (زیرساخت ها، تأسیسات و حمل ونقل) کیفیت زندگی، تأثیر مثبت داشته و تنها بر روی شاخص زیست محیطی کیفیت زندگی، تأثیر منفی گذاشته است. در بین شاخص های کیفیت زندگی برای همه محلات، شاخص اجتماعی بیشترین شدت تفاوت بین دو دوره  را دارد. آماره z شاخص اجتماعی برای کل محلات شهر004/14- به دست آمد و کمترین شدت تفاوت بین دو دوره قبل و بعد از تأسیس شهرک های صنعتی مربوط به شاخص کالبدی است. آماره z  شاخص کالبدی بین دو دوره قبل و بعد از احداث شهرک های صنعتی 994/9- می باشد. نتایج حاصل از مجموع شاخص های کیفیت زندگی در سطح محلات شهر دندی نشان می دهد که محله فردوس وضعیت بسیار خوبی دارد و محله کالسیمین از لحاظ کیفیت زندگی در وضعیت خوبی قرار دارد. محلات قدیم پایین و امیرالمؤمنین از لحاظ کیفیت زندگی  در وضعیت ضعیفی و محلات ادارات و قدیم پایین از لحاظ کیفیت زندگی در وضعیت بسیار ضعیفی قرار دارند.

هدف از انجام پژوهش حاضر، سنجش میزان رضایت مندی شهروندان از مؤلفه های کیفیت زندگی در شهر لوشان و ارائه راهکارهایی مناسب در جهت ارتقای آن است. پژوهش حاضر بر مبنای روش، توصیفی – تحلیلی و بر اساس هدف از نوع مطالعات کاربردی می باشد. شیوه گردآوری داده ها، مطالب اسنادی - کتابخانه ای (کتب، مقالات و پایان نامه ها) و برداشت های میدانی (پرسش نامه) بوده است. جامعه آماری پژوهش را کلیه ساکنین شهر لوشان تشکیل داده اند که تعداد نمونه با استفاده از فرمول کوکران، 373 نفر محاسبه شد. برای تجزیه وتحلیل داده های حاصل از پرسش نامه از آزمون های میانگین وزنی ساده، تی تک نمونه ای و ضریب همبستگی پیرسون در محیط نرم افزار SPSS استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که کیفیت زندگی در شهر لوشان در سطحی نامطلوب از سوی شهروندان ارزیابی گشته است و به طور کل میزان رضایت شهروندان از مجموع شاخص های موردبررسی کمتر از میانه (میانه نظری= ۳) است. همچنین نتایج حاصل از آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داد سطح معناداری بین رضایت کلی از کیفیت زندگی و شاخص های (اقتصادی، کالبدی خدماتی، محیط زیست، اجتماعی-فرهنگی و مدیریت شهری)، از همبستگی بالایی وجود دارد که این بیانگر یک رابطه خطی مثبت قوی میان آن ها است. ازاین رو بیشترین میزان همبستگی در شهر لوشان بین کیفیت زندگی شهری و متغیر کالبدی-خدماتی و همچنین بین کیفیت زندگی شهری و زیست محیطی با ضریب همبستگی مشابه ۷۸۴/۰ می باشد. این بدان معناست که با افزایش میزان کیفیت محیط کالبدی-خدماتی و زیست محیطی، کیفیت زندگی در این شهر نیز افزایش می یابد.