بررسی فقه الحدیثی

آموزه های قرآن به همراه احادیث اهل بیت ((ع))، دو رکن اساسی و مهم دین اسلام را تشکیل می دهند. قرآن، کلام پروردگار و مصون از هرگونه تحریف است، اما روایات بر اثر عوامل مختلف، دستخوش تغییراتی شده اند که این امر، ضرورت ارزیابی و پالایش آنها را دوچندان می نماید. مسئله اصلی پژوهش حاضر، بررسی حدیث «عُقُولُ النِّسَاءِ فِی جَمَالِهِنَّ وَ جَمَالُ الرِّجَالِ فِی عُقُولِهِمْ» به عنوان سخنی منقول از امام علی(ع) در جوامع روایی است که خِرد زن را وابسته به زیبایی وی و زیبایی مرد را در گرو خِرد او معرفی نموده است. تبیین چرایی و علت این تقابل و نیز پیامد برداشت های ناصحیحی که ممکن است از روایت فوق صورت پذیرد، بر اهمیت بررسی و اعتبارسنجی آن می افزاید. نوشتار پیش رو به روش توصیفی- تحلیلی و با هدف پرده برداری از مراد اصلی گوینده کلام نگارش یافته است. یافته های پژوهش نشان می دهد سند این روایت، به دلیل حضور راوی مجهول، ضعیف و همچنین به دلیل وجود طریقی واحد در نقل آن (تفرّد) غیرقابل اعتماد است. محتوای روایت نیز می تواند اشاره به طرز فکری از نگاه عموم مردم؛ یا تفاوت های طبیعی در خلقت زن و مرد و تمایلات هر کدام؛ و یا غلبه خارجی در صدر اسلام به دلیل کم توجهی به امر تعلیم وتربیت زنان داشته باشد. همچنین باید گفت تفاوت ادراکی زن و مرد در عقل «نظری» است (نه عقل «عملی») که تاثیری بر سعادت یا کمالات انسانی نخواهد داشت؛ و واژه جمال نیز به طور مطلق بر هرگونه زیبایی ظاهری و باطنی (نه فقط «زیبارویی») دلالت دارد. نتیجه آنکه، سخن امام(ع) در مقام ارزش گذاری یکی بر دیگری نیست؛ بلکه درصدد گزارش از یک واقعیت تکوینی در کیفیت خلقت زن و مرد بوده و ناظر به حالات طبیعیِ انسانی بیان شده است.