ناسزاگویی آشکار

در دوره حکومت معاویه بن ابی سفیان، ناسزاگویی آشکار به امیرالمؤمنین علی(ع) به صورت رسمی از سوی دستگاه خلافت اموی رواج یافت؛ بدعتی که زمینه ساز شکل گیری جریان ناصبی گری شد و آثار آن تا امروز باقی است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که مواضع و واکنش های صحابه در برابر بدعت ناسزاگویی به امیرالمؤمنین علی(ع) چگونه بود؟ در چه محورهایی قابل دسته بندی و مقایسه است؟ و مواضع آنها چه اثراتی را برجای نهاد؟ مقاله حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و بر پایه بررسی محتوای اسناد تاریخی به این داده ها رسید که واکنش های صحابه در برابر بدعت ناسزاگویی آشکار به امیرالمؤمنین علی(ع) در سه جریان «همراهی کننده»، «سکوت کننده» و «مقابله کننده» می گنجد. به این صورت که شماری از صحابه حاکمان اموی را در ترویج این بدعت یاری کردند یا با سکوت خود در برابر آن، موضعی بی طرفانه گرفتند، ولی دسته ای نیز به مقابله با این بدعت پرداختند؛ جریان مقابله کننده در سه محور «بیان فضائل»، «هجرت معترضانه» و «جهاد لسانی تا مرز شهادت» فعال بود، به این صورت که آنها با ترویج و نشر فضائل امیرالمؤمنین(ع)، هجرت از سرزمین های تحت سلطه امویان و سرانجام جهاد لسانی همراه با پایداری تا مرز شهادت با این بدعت مقابله کردند؛ اما این مقابله ها، تبدیل به جنبشی فراگیر نشد و نتوانست مانع رسمی شدن سیاست ناسزاگویی شود، ولی سبب گسترش و حفظ روایات نبوی(ص) درباره فضائل امیرالمؤمنین علی(ع) گردید و نهایتاً، به پایان یافتن تدریجی این بدعت در عصر عمر بن عبدالعزیز و تقویت ادله حقانیت مکتب اهل بیت(ع) کمک کرد.