تاریخ نگاری عقلی

استفاده از روش های علمی در تاریخ نگاری افزون بر آنکه ابزاری برای حل مسائل و موضوعات غامض تاریخی است در گام اولیه، مخاطب را به شناسایی مختصات فکری نویسنده راهنمایی می کند. مسئله اصلی پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل شخصیت خردگرای علامه فیض محمد کاتب هزاره براساس کتاب سراج التواریخ است. وی در این کتاب توانسته است مسائل و موضوعات تاریخی را باروش عقلی و فلسفی، تحلیل و ارزیابی کند و به متدولوژی خاصی در تاریخ نویسی تفوق یابد. پژوهش حاضر باروش توصیفی-تحلیلی، افزون بر معرفی و شناسایی ساختار کتاب سراج التواریخ، شخصیت خردگرای علامه فیض از درون این کتاب را تحلیل می کند. نتیجه ارزیابی فوق نشان می دهد که علامه فیض اگرچه در این کتاب، بحث مستقلی را درباره روشمندی مباحث تاریخی به روش عقلی مطرح نکرده است، اما از محتوا و ساختار کتاب به آسانی می توان به شناخت بعد عقل گرایی و تعمق فلسفی او پی برد.