میرزا کوچک خان جنگلی

ایده محوری پژوهش حاضر، مسئله مندکردن نسبت میرزا کوچک خان جنگلی با «تاریخ» و «حافظه» است؛ بدین منظور، از رویکرد ساختارشکنانه پی یر نورا، در مورد رابطه «تاریخ و حافظه» و جایگاه «مکان های حافظه» در آن استفاده شد تا «حافظه زنده» از میرزا، در تقابل با «تاریخ سیاست» و «حافظه رسمی» از او مورد تأکید قرارگیرد. در همین راستا، ساکنان منطقه سلیمان داراب رشت (با محوریت مزار فعلی میرزا) و روستای خانقاه گیلوان (با محوریت مزار پیشین میرزا) مورد مطالعه قرار گرفتند؛ حجم نمونه با تکیه بر قاعده اشباع به 28 نفر در دو مکان محدود شد که به شیوه نمونه گیری نظری انتخاب شدند. شیوه گردآوری اطلاعات، مصاحبه غیرساخت یافته و عمیق بود. نتایج نشان داد روایت سلیمان دارابی ها از میرزا و مرگ او با گذشت زمان وارد پیوستار تاریخی شده و به شکل کاملاً رسمی، غایت شناسانه و متأثّر از سیاست های زمان حالِ حاکمیت بازنمایی می شود؛ درحالی که در گیلوان یادگری از میرزا و مرگ او دقیقاً آن چیزی است که واقعاً توسط محلی ها و ساکنان این روستا تجربه و زیسته شد. درواقع، یادگری از میرزا در گیلوان در تقابل با روایت ها در سلیمان داراب در پیوستار تاریخی قرار نگرفته و از هیچ خطی بهره نبرده است؛ به عبارتی حافظه گیلوانی ها درباره میرزا از نوع «حافظه زنده» است که مشخصه آن، یادآوری به شیوه زیست شده، پراکندگی روایت ها و غیر خطی بودن روایت ها است.

گفتمان سیاسی و اجتماعیِ مشروطه در ایرانِ دوریه قاجار با هدف حکمرانی بر مدار قانون شکل گرفت. دخالت نیروهای خارجی در امور داخلی ایران در سال های انتهایی دوران قاجار باعث شد تا اندیشیه مشروطه و استقلال ملی ایران دچار تهدید گردند؛ بی کفایتی دولت مرکزی در راستای حفظ استقلال ملی نیز باعث ظهور مقاومت های محلی در ایران گردید، نهضت جنگل، نمونه ای از همین مقاومت ها می باشد. پژوهش حاضر که به روش کیفی و با استفاده از فن تحلیل محتوا گردآوری شده با تکیه بر مرامنامه ها، مطبوعات و روایات تاریخیِ مرتبط با نهضت جنگل به دنبال پاسخ به این پرسش است که چه ایده یا ایده هایی در حوزیه حکمرانی با چه خواستگاه اندیشه ای در دوران قیام جنگل(1293-1300) توسط کنشگران نهضت مذکور ارائه شده است؟ بررسی های انجام شده نشان می دهد کنشگران در نهضت جنگل به طرح سه ایدیه حکمرانی پرداخته اند: 1-جمهوریِ شوروی، 2-سلطنت مشروطه و 3-جمهوریِ شورایی. در میان ایده های مذکور، ایدیه جمهوریِ شورایی تنها مدل از حکمرانی بود که سه گزاریه استقلال ملی، هویت اسلامی و مشارکت مردم در امر حکمرانی را در کنار یکدیگر مورد توجه قرار داده است. ایدیه جمهوریِ شورایی را می توان مینیاتور اولیه ای از انگاریه جمهوری اسلامی دانست.