تجربیات نزدیک به مرگ

هدف این نوشتار آن است که با تبیین هستی شناسانه مقوله «ادراک» ضمن اثبات تجرد ادراک به نقش این مقوله در تبیین مسائل و چالش های مرتبط با «تجربیات نزدیک به مرگ» بپردازد. تجرد ادراک در فضای فلسفه اسلامی به واسطه اموری نظیر «عدم انقسام پذیری»، «عدم زمان مندی» و «عدم مکان مندی» ادراک قابل تبیین و اثبات است. با اثبات «تجرد ادراک»، می توان تبیینی معقول از «تجربیات نزدیک به مرگ» و هسته مشترک این تجربیات ارائه داد و به حل چالش ها و مسائل مرتبط به «تجربیات نزدیک به مرگ» مانند «چالش زمان و مکان»، «چالش تجربیات نامتعارف»، «چالش واقع نمایی» و «چالش رابطه نفس با بدن» پرداخت. با ارائه تبیینی معقول از تجربیات نزدیک به مرگ و حل چالش ها و مسائل مرتبط با آن می توان «تجربیات نزدیک به مرگ» را به عنوان شاهد و مؤیدی معتبر بر وجود «بُعد و ساحت غیر مادی وجود انسان» دانست؛ هر چند که نباید از این نکته غافل ماند که اعتبار این تجربیات نسبت به «مرگ واقعی» و «مرگ بدون بازگشت» به سبب اموری مانند «شخصی بودن تجربه» و «وابستگی تجربیات به عالم خیال متصل شخص» به شدت محل مناقشه است.

مسلمانان بر پذیرفتن اصل شفاعت در دستگاه مشیت الهی و نظام حساب و کتاب اعمال، اجماع دارند. شفاعت نزد شیعیان جایگاهی ممتازتر دارد تا جایی که در کتب متقدمین به عنوان یکی از اصول اعتقادی شیعه نام برده شده است. لکن درباره عرصه ظهور آن اختلاف نظر وجود دارد. علامه طباطبایی با رویکرد خردورزانه به بررسی شفاعت پرداخته اند و آن را از تفاسیر و برداشت های سطحی اندیشانه تجرید کرده اند. بحث ایشان مرکب از تفسیر آیات، روایات، برهان عقلی و ساختارشناسی نظام تکوین است. از واکاوی آرای علامه می توان دریافت ماهیت وجودشناختی تجارب نزدیک به مرگ، با مرحله سکرات موت و ورود به عالم برزخ بیشترین انطباق را دارد. جمع بندی و تحلیل آرای این اندیشمند شیعی و مقایسه آن با نتایج ثبت شده از صد تجربه نزدیک به مرگ شیعیان به روش توصیفی-تحلیلی، نشان می دهد شفاعت در مراتب برزخ و مبادی آن در تجربه های نزدیک به مرگ، به منظور اعطای فرصت حیات مجدد وجود دارد. ازآنجاکه به تصریح برخی روایات، شفاعت به معنای آمرزش گناهان مستوجب آتش جهنم، خاص قیامت بوده و دربردارنده برزخ نمی شود، برخی عنوان کرامت و تفضّل را بر آن نهاده اند. اما شفاعت به معنای دستگیری و انضمام مشفوع به شفیع در تجربه نزدیک به مرگ در جلوه برزخی آن که تأثیرش در بازگشت ایشان به دنیا و اعطای فرصت ادای مافات بوده است، در این تجربه ها بارها رخ داده است.