ادبیات ساسانی

مانی، پیام آور ایرانی، در سده سوم میلادی دینی را بنیان نهاد که تا چند سده بعد، از چین تا اروپا را درنوردید. یکی از دلایل موفقیت مانی، تبلیغاتی گسترده با بهره گیری از ابزارهایی هنری همچون شعر و حکایات تمثیلی، خوش نویسی، تذهیب و نقّاشی و نیز به کارگیری انواع زبان های رایجِ آن روزگار بود. او برای ماندگاری و تأثیرگذاری اندیشه ها و آموزه هایش و حفظ اصالت آن ها، کتاب های متعدّدی را به زبان های گوناگون روزگار خود نوشت و پیروانش نیز این سنّت را ادامه دادند. شاپورگان به احتمال نخستین کتاب مانی بود که به منظور خوانده شدن و دریافته شدن در دربار ساسانی و قلمرو ایرانشهر به زبان پارسی میانه نوشته شد. مانی در این کتاب شرحی از رسالت خود و آموزه هایش را با بهره گیری از تعابیر و اصطلاحات و انگاره های آشنا در جهان ایرانی زرتشتی به تحریر درآورد. در این جستار براساس متون اصیل مانوی و منابع دست اول تاریخی، نخست شرحی درباره زندگانی و آموزه های مانی ارائه شده است و در ادامه، برپایه پاره های برجامانده از کتاب شاپورگان مانی و اشارات منابع تاریخی و ادبی، نشان داده شده که این کتاب چه آموزه هایی را منتقل می کرده، چه محتوا و کارکردی داشته و فرجام و سرنوشت آن در دوران اسلام چه بوده است. این مقاله توجّه می دهد که شاپورگان کهن ترین کتابی است که بخش هایی از آن عیناً از روزگار ساسانیان برجای مانده و ازاین رو گواهی است ارزنده بر زبان، ادبیّات و انگاره های فرهنگی و دینی ایرانِ اوایل عصر ساسانی.