مدارس در نظام آموزشی

رهیافت های نوین راجع به نسبت قدرت با معماری، به بازاندیشی درباره چگونگی برساخته شدن فضاها و سازوکارهای جاریِ قدرت در آنها انجامیده است. در تاریخ ایرانِ دوره قاجار، شکل گیری نظام آموزش نوین هم گام با ایجاد و تأسیس فضاها و مکان های خاص آموزش بود و در نوع خود، گسستی از آن گذشته تاریخی اش محسوب می شد که در آن همواره از فضاهای بسیار متنوع و ناهم ریخت برای آموزش استفاده می شد؛ از این رو هدف و مسئله مقاله حاضر، تجزیه و تحلیل تبارشناسانه ریخت شناسی فضای نوین آموزشی و مناسبات قدرتی است که ازطریق معماری، سامان دهی و چیدمان عناصر آموزش، کارکرد خاصی به این فضاهای نوین بخشیده بود. به این منظور و با الهام از تبارشناسی فوکویی در پی واکاوی زمینه ها و دامنه هم ریخت شدن این مدارس، گزارش های مورخانه و اسناد آرشیوی تجزیه و تحلیل و در پایان نتیجه گرفته شد که فهم جدید از انتظام و انضباط امور و هم سانی عناصر که پیش تر در خواستِ ارتش متحدالشکل و دولت مقتدر نمود یافته بود، خواسته یا ناخواسته به مهم ترین شاخصه فضاهای آموزشی نوینی تبدیل شد که در حال شکل گیری بود. به این ترتیب تکنولوژی قدرت انضباطی با حصار بندی، شبکه بندی و کارکردی کردن فضاها و بهره بردن از ردیف، تلاش کرد تا ازطریق معماری، چیدمان ذهن و بدنِ سوژه های نظام آموزشی را به صورت همسان تحت نظارت و مراقبت قرار دهد و آنان را برای نظم نوینی آماده کند که در حال شکل گیری بود. بعدها سوژه ها با ایفای نقش به ابزاری برای پیشبرد برنامه ها و اهدافی تبدیل شدند که تا چند نسل پیش تر، برای دولت مردان و جامعه تصورشدنی نبود.