مشرکان مکه

واژه «خطف» در ساختار ثلاثی مجرد دارای معنای روشنی است؛ اما ساختار ثلاثی مزید آن در آیات 57 سوره قصص و 67 سوره عنکبوت نزد مفسران قرآن، گوناگون تبیین شده است؛ از این رو، ضرورت دارد با نگاه به سیر کاربرد این ساختار نزد عرب جاهلی و مفهوم آن در فرهنگ اجتماعی عربِ معاصر، نزول و سیاق آیات و دیدگاه مفسران، تحلیل و بررسی شود. این پژوهش در همین راستا با روش تحلیلی توصیفی بر آنست تا با تأمل در قدر مشترک منابع تفسیری تاریخی به واکاوی معنای «تخطف» نزد مفسران قرآن بپردازد و در پرتو آن به مفهوم مدنظر این واژه در عصر نزول دست یابد. نتیجه اینکه مفهوم واژه «تخطف» در این آیات، آنگونه که مفسران قرآن یاد کرده اند، تنها اختصاص به اموال یا نفوس نداشته است، بلکه دربرگیرنده هر دو مفهوم است؛ بنابراین، قریش ساکن مکه، هم غارت دیگر قبائل و هم تعرض آنها به جان خویش را عامل اصلی عدم ایمان خود بیان می داشتند. این برداشت به دلیل اینکه با قرائن تاریخی، لغوی و درون متنی آیات قرآن همخوانی دارد و نیز با جایگاه خاص قریشیان در میان عرب شبه جزیره سازگار است، بر تصور واقع بینانه تری از مفهوم آیه دلالت دارد.

پاتریشا کرونه، محقق معاصر دانمارکی، در یکی از مقالات خود با عنوان «How did the quranic pagans make a living»، سعی دارد چگونگی امرار معاش مشرکان مکه را در عصر نزول قرآن نشان دهد. او در این مقاله با تکیه بر قرآن کریم، که تنها منبع مطمئن مسلمانان است، آیات مختلف مکی و مدنی مرتبط با سؤال اصلی خود را جمع آوری می کند و در نهایت نتیجه می گیرد که مشرکان مکه کشاورز، باغدار، دامدار و ماهیگیر بوده اند. این مسئله که با شرایط جغرافیایی مکه ناسازگار بوده است، نویسنده را به ارائه این نظریه می کشاند که مکه در صدر اسلام در مکانی دیگر، غیر از موقعیت کنونی خود قرار داشته است. پژوهش حاضر در رویکردی انتقادی به مقاله کرونه، سعی دارد با استفاده از روشی که این نویسنده در پیش گرفته است، یعنی روش «بازسازی تاریخی» و با تکیه بر آیات قرآن، ادعای او را تحلیل و ارزیابی کند. آنچه در نهایت حاصل می شود، آن است که پاتریشا در بررسی آیات به قرائنی همچون بافت سوره، زمان نزول، مخاطبان آیات و سور توجهی نداشته و همین امر باعث شده است مخاطب همه سوره مکی را مشرکان مکه در نظر بگیرد که در یک جامعه روستایی زندگی می کردند.