دوره قاجاری

حاکمان قاجار، به ویژه از دوره ناصری، به این درک دست یافتند که می توانند با سیاست های فرهنگی تأثیر مستقیمی بر زندگی مردمان داشته باشند و از این طریق، شکل نوینی به اِعمال قدرت خویش بخشند. در این میان، عرصه مطبوعات یکی از مهم ترین نقاطِ اجرای این سیاست ها بوده است. در مقاله پیش رو قصد داریم با رویکردی توصیفی تحلیلی به این پرسش بپردازیم که بازتاب سیاست های فرهنگی عصر ناصری بر مطبوعات چه بوده و چه پیامدهایی را رقم زده است. بررسی روند تاریخی جریان مطبوعات در این دوره نشان می دهد که نقطه آغاز این جریان نیز، همچون بسیاری از دیگر تغییرات بنیادین دوره قاجار، وقوع جنگ های ایران و روس و درک ضرورت اجرای برخی اصلاحات است. به موجب اسناد، امر روزنامه نگاری و مطبوعات در معنای امروزین آن با حمایت عباس میرزای ولیعهد پدیدار شده و در زمان صدارت امیرکبیر شکلی حرفه ای به خود گرفته است. مطبوعات ایرانی هم زمان با صدارت میرزاحسین خان سپهسالار در حالی گسترش یافته که در پرتو سیاست های مختلف فرهنگی، مداخلات ناصرالدین شاه از هسته مرکزی حکمرانی در عرصه مطبوعات همچنان ادامه دار است. در این میان، مقاله با ارائه اسنادی تاریخی نشان می دهد که اعمال کنترل بر مطبوعات با قوانینی چون طرح سانسور، به عنوان نمونه سیاست های فرهنگی اعمال شده بر مطبوعاتِ عصر ناصری، به ظهور مطبوعاتِ در تبعید انجامیده است. می توان جنبش ها و انقلاب های بعدی مانند مشروطیت را نیز از پیامدهای سیاست های فرهنگیِ آن دوران در امور مختلف فرهنگی، ازجمله در امر مطبوعات، دانست.