تاریخ نویسان

برخلاف دیدگاهی که چگونگی کسب قدرت و تأسیس دولت توسط شاه اسماعیل صفوی را فقط با سازوکار قدرت نظامی ارزیابی می کند، مطالعه روایت های جنگ هایِ بنیان گذاری این دولت، روند مخالفی را می نمایاند. به عبارتی، رهبران جنبش صفویه و نیز منابع تاریخ نویسی عصر صفوی بر کسب قدرت قانونی و مشروع توسط شاه اسماعیل یکم در جنگ های تأسیسی دولت صفوی تأکید کرده اند. این مقاله با رویکردی تاریخی و تجزیه وتحلیل منابع، در پی توضیح چرایی و چگونگی این مسئله برآمده است. نتایج نشان می دهد شاه اسماعیل یکم در جنگ هایی که برای تأسیس دولت صفوی انجام داد، در کنار استفاده از نیروی شمشیر قزلباشان، در برابر رقبا و مخالفان خویش به کنش های نظامی مبتنی بر قوانین شرعی، تظاهر داشته است. این نگرش در قالب سه رویکرد کلامی فقهی در تاریخ نویسی دوره صفویه بازتاب یافته است. رویکرد نخست و دوم بر تأسیس دولت صفوی براساس فلسفه جهاد در دارالکفر و مبارزه با اصحاب بِدعت، بداعتقادان و منافقان مبتنی بود. طرح چنین دیدگاهی در روایت های تاریخی، موجب کسب مشروعیت دینی و سیاسی لازم برای جنگ های شاه اسماعیل و نیز توجیه بنیان گذاری و دیرپایی دولت صفویه می شد؛ همچنین با اتکاء به چنین نگرشی، حذف رقبای غیرمسلمان و مسلمانان نیز مشروع می شد. رویکرد سوم، جنگ با باغیان و طاغیان بود. این دیدگاه، توجیه دقیقی برای بازآفرینی جنگ های شاه اسماعیل در سرزمین های مسلمان نشین بود.