ساختِ مقایسه عالی

هدف پژوهش حاضر بررسی رده شناختی «ساخت مقایسه عالی» و تحلیل تفاوت های صوری و نقشی مؤلفه های این ساخت در زبان فارسی است. بدین منظور می کوشیم تا اولاً مهمترین راهبردهای ساختواژی-نحوی رمزگذاری مفهوم مقایسه عالی را بازشناسیم؛ سپس نمود صوری هر یک از مؤلفه های مذکور را مورد بررسی قرار دهیم؛ در نهایت بر مبنای دسته بندی رده شناسی  (Stassen, 1985)و آراء (Nose, 2010) راهبرد غالب بیان مقایسه عالی را  مشخص کرده و سپس میزان کفایت الگوی پیشنهادی نوسه (Nose, 2010) در تبیین تفاوت های صوری-نقشی موجود در ساخت های مقایسه عالی را مورد ارزیابی قرار دهیم. این پژوهش توصیفی-تحلیلی و از نوع پیکره-بنیاد است. داده ها شامل 164 جمله است که از فرهنگ فارسی عامیانه (نجفی، 1387)، استخراج شده اند. یافته ها نشان داد که زبان فارسی به دلیل برخورداری از «ساخت اضافه»، «ترتیب واژه آزاد» و همچنین یک ساخت اختصاصی دستوری شده، از راهبردهای متنوعی برای رمزگذاری مقایسه عالی استفاده می کند. همچنین، مشخص شد که نمود صوری مؤلفه های «درجه پارامتر»، «نشانگر استاندارد» و «استاندارد» در زبان فارسی اجباری نیست و ترتیب آنها در جمله انعطاف پذیر است؛ اما نمود صوری مؤلفه های «مقایسه شونده» و «پارامتر» فقط در یک مورد، اختیاری و در سایر ساخت ها اجباری است. علاوه براین، مشخص شد که اگرچه ساخت های مقایسه عالی در  فارسی اکثراً از نوع «مکانی» هستند، اما این زبان علاوه بر ساخت های مطرح شده توسط اشتاسن و نوسه، از ساخت ها و راهبردهایی بهره می گیرد که از فهرست زبان های مورد مطالعه آنها مغفول مانده اند. در پایان، نتیجه گرفتیم که دسته بندی رده شناسی اشتاسن و الگوی پیشنهادی نوسه، کفایت لازم و کافی برای تبیین داده های فارسی را ندارند و نیازمند بازنگری هستند.

مقاله حاضر به بررسی طرحواره های ساخت مقایسه عالی و رمزگذاری ساختواژی-نحوی این مفهوم دستوری در زبان فارسی می پردازد. بدین منظور رویکرد شناختی هاینه (1997) به عنوان چهارچوب نظری پژوهش با داده های فارسی محک خورده و مورد ارزیابی قرار می گیرد. فرضیه تحقیق این است که الگوی نظری پیشنهادی هاینه نمی تواند «ساخت مقایسه عالی» و طرحواره های این مفهوم دستوری را در این زبان به خوبی تبیین کند. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است و داده ها از فرهنگ فارسی عامیانه نجفی (1387) استخراج شده اند. یافته ها نشان داد که زبان فارسی برای بیان مقایسه عالی، علاوه بر هشت طرحواره مطرح شده توسط هاینه (طرحواره های کنش، مکان، منبع، هدف، قطبیت، توالی، شباهت و مبتدایی ) از پنج طرحواره اصلی شامل: 1-طرحواره اتصالی، 2-طرحواره مالکیت، 3-طرحواره برابری، 4-طرحواره نام اندامی، 5- طرحواره اصطلاحی و همچنین از سه زیرطرحواره فرعی و نیز طرحواره های آمیخته (ترکیبی از دو یا چند طرحواره) بهره می گیرد. همچنین، به نظر می رسد برخی از این طرحواره (زیرطرحواره)ها مختص زبان فارسی هستند که در فهرست زبان ها و طرحواره های مورد مطالعه هاینه مورد توجه قرار نگرفته اند. علاوه براین، نمود صوریِ مؤلفه های نشانگرِ درجه، نشانگر استاندارد و حتی استاندارد در این زبان اجباری نیست و در اینگونه موارد، مفهومِ مقایسه عالی توسط عنصر/عناصری رمزگذاری می شود که این مولفه ها را با یکدیگر ادغام می کند. در پایان، فرضیه تحقیق تایید شد و مشخص شد که رویکرد هاینه اگرچه بسیاری از ساخت های مقایسه عالی را در زبان های مختلف تبیین می کند، اما در مواجهه با داده های فارسی کفایت لازم و کافی را ندارد و نیازمند بازنگری و ارائه تقسیم بندی جدیدی است.