رابطه استعمال

فلسفه سیاسی فضیلت محور، جهت تحقق سعادت فردی و جمعی، تعاطی برخی از مقولات اجتماعی را پیش فرض می گیرد. در میان سنت فکر فلسفی اسلامی، فارابی در منظومه فلسفه سیاسی خود، علاوه بر مدینه و ریاست آن به دوستی مدنی، عدالت و تعاون نیز پرداخته است این سه مقوله ارتباط تنگاتنگ با یگدیگر دارند. بررسی اندیشه سیاسی فارابی به شیوه تحلیل محتوای فلسفی نشان می دهد که به رغم وجود دوستی مدنی در همه مدینه ها، نوع رابطه برآمده از دوستی مدنی در هر یک از مدینه های فاضله و غیرفاضله متفاوت است. دوستی در هر مدینه ای، دوستی بر سر چیزی (یک امر محبوب) است که در ابتدا همکاری مدنی را باعث می شود و در نهایت شکل مدینه را مشخص می سازد. از این نظر، پرسش پژوهش حاضر این است که دوستی مدنی در هر یک از مدینه های فاضله و غیرفاضله، چه رابطه ای را برای اعضای آن مدینه، و به ویژه بین رئیس و اعضا، ایجاب می کند؟ با تحلیل محتوای آثار فارابی به ویژه دو اثر «آراء» و «سیاست» آشکار می شود که نوع رابطه برآمده از دوستی مدنی در مدینه فاضله، رابطه «استخدام» و در مدینه های غیرفاضله، رابطه «استعمال یا استعباد» (عملگی و بردگی) را ایجاب می کند. این نوع رابطه ها پیامدهای خاصی را برای تحقق سعادت در هر مدینه دارند.