زبان های ایرانی جنوب غربی

این ﭘﮋوهش به بررسی عوامل نقش مند در جهت فرایند همگونی در زبان های ایرانی جنوب غربی بر مبنای دیدگاه سیبویه پرداخته است. بدین منظور، پنج فرایند همگونی در این زبان ها مورد بررسی قرار گرفته اند. به باور دبیرمقدم (1393) زبان های ایرانی غربی جنوبی عبارتند از فرسی، لارستانی، لارکی، دلواری، بختیاری، دوانی و لری. واحد بررسی ها تکواﮊ و واﮊه، و جایگاه های مورد بررسی، مرز هجا و پایانه می باشند. به منظور گردآوری داده ها، هم از منابع کتابخانه ای و هم میدانی بهره گرفته شده است. از جمله دستاوردهای این ﭘﮊوهش این است که مشخصه های ذاتی که مربوط به جایگاه و روش تولید هستند مانند ]+تیز[، ]+خیشومی[، جزو مشخصه های غالب در جهت همگونی است و واج های دارنده چنین مشخصه هایی قدرت لازم در غلبه و همگون کردن سایر واج ها را دارند. همچنین، قدرت نسبی جایگاهی آغازه نسبت به پایانه، یکی دیگر از عواملی است که جهت همگونی را در این زبان ها، مشخص می کنند و هنگامی که این دو عامل در فرایند با یکدیگر رقابت می کنند، خنثی شدگی روی داده و باعث بازداری از بروز همگونی می گردد. همگونی پیشرو در این زبان ها رایج تر از پسرو می باشد.

بررسی تاریخی زبان ها و گویش ها نیازمند جمع آوری شواهد کافی و طبقه بندی و ارائه آنهاست؛ امری که هر نوع تحلیل و نتیجه گیری علمی و تاریخی به طور طبیعی مسبوق به آن است. اما در میان زبان ها و گویش های ایرانی، لری از جمله نمونه هایی است که منابع کهن اندکی از آن برجای مانده و برای شناسایی آن از نظر تاریخی، شواهد مکتوب چندانی در اختیار نداریم. ازاین رو تلاش برای یافتن منابع مکتوب و مورد اعتماد از لری، به درک تاریخی دقیق تر و ارائه تصویری کامل تر از سیر تکامل آن یاری خواهند رساند. براین اساس، نوشتار حاضر بر آن است تا با معرفی یکی از قدیمی ترین و احتمالاً قدیمی ترین سند مکتوب شناسایی شده به لری که در جلد 14 فهرست نسخه های خطی کتابخانه و موزه ملّی ملک با عنوان «کتابت لری که از جانب محمد زمان خان به احمدخان بختیاری نوشته اند» ثبت شده است، نوری تازه بر سیر تاریخی آن بتاباند. در مقاله حاضر به برخی ویژگی های دستوری و واژه های به کار رفته در متن در کنار ویژگی های خطی، املایی و آوایی پرداخته شده است. همچنین در خصوص برخی کلمات و ریشه شناسی آنها توضیحاتی ارائه شده است. شرح و توضیح سایر واژه ها به ویژه افعال و همچنین تصاویر و تعابیر شاعرانه آن نیازمند مقاله ای مستقل است که برای جلوگیری از طولانی شدن متن جداگانه منتشر خواهد شد.