تعزیه سیار

معماری بازار شهر اراک نتیجه تداوم تجربه های ارزشمندی است که از انطباق محیط و عملکردهای گوناگون بازار به وجود آمده است. در این معماری تلاش زیادی برای ایجاد یکپارچگی و وحدت در فضاهای گوناگون بازار صورت گرفته است. ساختار کالبدی مجموعه بازار اراک بر اساس طرحی از پیش اندیشیده، احداث شده و از جمله بازارهایی است که مسیر آن مستقیم و دارای تقارن هندسی بوده و دارای مسیری آزاد و منحنی نیست. تعزیه سیار اراک و بازار به عنوان محل اجرای آن سؤالاتی را در ذهن به وجود می آورد که چگونه شکل، فرم و ساختار بازار اراک در شکل گیری تعزیه سیار مؤثر بوده است؟ سؤال دیگر ایت است که آیا سیار بودن تعزیه بر استخوان بندی مکان بازار مؤثر بوده است؟ نکته حائز اهمیت، سلسله مراتب پاسخگویی به سؤالات است. فرض پژوهش براین است که عدم وجود فضایی مناسب برای اجرای تعزیه، دلیل انتخاب بازار به عنوان محل اجرای تعزیه بوده است. احیای مقوله مغفول مانده تعزیه سیار، تحلیل رفتاری تعزیه در بستر آن و کنکاش در قابلیت محیط بازار، ضرورت انجام این تحقیق است. روش تحقیق پژوهش حاضر، تاریخی– تحلیلی است. جمع آوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای، تحقیقات میدانی و مصاحبه های عمیق صورت گرفته است. هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیرات ساختاری و شکلی متقابل تعزیه و کالبد انجام آن (بازار) در شهر اراک است. در این پژوهش، مراسم مذهبی خاص و ناشناخته تعزیه سیار معرفی شده و به انعطاف پذیری تعزیه سیار به دلیل خطی بودن بازار، وجود مساجد مشخص، رقابت محله ای، روابط اقتصادی بازاریان، و نیز عدم وجود فضای مدور پرداخته خواهد شد. آنگاه به این موضع اشاره خواهد شد که تعزیه سیار در نمایش نامه، سناریو، زمان بندی روایت و جانمایی اشخاص تغییرات داده تا بتواند آن را به صورت تسلسلی و پشت سر هم در قطعات مختلف به مردم در بازار نمایش دهد. در نهایت نتیجه گرفته شده که یکی از دلایل اجرای سلسله مراتبی تعزیه در بازار اراک خطی بودن محل اجرای آن است.

پژوهش حاضر سنت تعزیه در سطح شهرها و روستاهای استان مرکزی و همچنین اجرای تعزیه سیار شهر اراک را مورد بررسی قرار می دهد. روش تحقیق به شیوه کتابخانه ای است و اطلاعات مورد نیاز بر اساس مستندات کتبی و شفاهی جمع آوری شده است. این نکته قابل ذکر است که تعزیه در اراک همان است که در سایر نقاط کشور مرسوم است. سابقه تعزیه در شهر اراک را می توان همزمان با تأسیس شهر اراک دانست (دوران فتحعلی شاه قاجار) و سابقه آن قبل از تأسیس اراک را می توان به روستاهای اطراف نسبت داد که از آنها هم شاید اسناد مکتوبی به جز نسخ تعزیه در دست نباشد. تعزیه در اراک از سال 1341 تا 1360 به صورت عمومی اجرا نمی شدهو با ممنوعیت مواجه بود، اما از سال ۱۳۶۰ اجرای مجالس تعزیه و شبی هخوانی به صورت سنتی و رسمی در اراک سر و سامان یافت.