قودجان

ساختار آیینی تعزیه، ایجاب می کند که در فرایند مطالعه موسیقی آنْ علاوه بر توجه به بنیان های نظری موسیقی ایرانی، به مجموعه رفتارهای انسانی و تعاملات دیگرعناصر فرهنگی این آیین، به عنوان بینش ناظر بر خلق و بروز رویدادهای صوتی نیز توجه شود. در مطالعات انجام شده در این زمینه، به دلیل فقدان رویکرد نظری فوق، تشریح کاملی از محتوای موسیقایی تعزیه ارائه نشده است. این تحقیق با مطالعه فرهنگی موسیقی تعزیه درپی شناخت و دسته بندی انواع رویدادهای صوتی است که درمجموع محتوای موسیقایی این آیین را شکل می دهند. داده های این پژوهش براساس پژوهش میدانی و استفاده از منابع کتابخانه ای گردآوری شده اند. این تحقیق بنیادی و کیفی است و به روش توصیف و تحلیل محتوا انجام شده است. براساس یافته های این پژوهش محتوای موسیقایی تعزیه به دو گروه رویدادهای صوتیِ کلامی و رویدادهای صوتیِ غیرکلامی تقسیم می شود. رویدادهای صوتی یادشده، براساس حضور معیارهای سامان یافتگی و سازمان یافتگی اصوات در ساختار آنها، از یکدیگر متمایز می شوند.

هدف نهایی از برگزاری مجالس تعزیه در ایران، حفظ و اشاعۀ باورهای مذهبی شیعیان است، که از منظری درون نگر، کارکرد غایی عناصر ساختاری دیگر این آیین، ازجمله موسیقی تعزیه، نیز به شمار می آید. در پژوهش های موجود تحت تأثیر دیدگاه یادشده به نتایج دیگری که استفاده از موسیقی می تواند برای این آیین و شرکت کنندگان آن داشته باشد، توجه چندانی نشده است. هدف از نگارش این مقاله، مطالعۀ اهداف به کارگیری موسیقی در تعزیه و نتایجی است که استفاده از آن برای شرکت کنندگان در این آیین در پی دارد. بررسی این موضوع با تکیه بر مفهوم کارکرد، از مفاهیم طرح شده در اندیشه های قوم موسیقی شناختی، چارچوب نظری این مقاله را شکل داده است. این مقاله به لحاظ روش، بنیادین و کیفی است که به شیوۀ توصیف و تحلیل محتوا انجام شده است و داده های موردنیاز آن نیز مبتنی بر مطالعۀ میدانی در محل برگزاری مجالس تعزیۀ قودجان خوانسار و همچنین، استفاده از منابع کتابخانه ای است. یافته های مقاله نشان می دهد که تمام کارکردهای موسیقی (گنجانده شده در فهرست پیشنهادی آلن پی مِریام)، در تعزیه مصداق دارند و اهداف و نتایج استفاده از موسیقی در این آیین را تبیین می کنند. افزون براین، برپایۀ یافته های این مقاله، به کارگیری موسیقی در ساختار یک فعالیت فردی یا گروهی انسانی، ممکن است در موقعیت هایی برخلاف کارکردهای موسیقی آن فعالیت عمل کند. این گونه مواردِ استفاده از موسیقی در این مقاله، با عنوان «ناکارکردهای موسیقی» نام گذاری شده اند و مواردی از بروز آن، در مجالس تعزیۀ قودجان خوانسار ذکر شده است.