خشونت مشروع

مستشرقان که اغلب پیروان نظریه ذات گرایی خشونت در اسلام هستند با تمسک به دسته ای از آیات قرآن، متون روایی و رفتار تاریخی برخی از خلفای مسلمان، مدعی اند که قرآن و اسلام در سرشت خود خشونت بنیاد است. هدف اصلی این نوشتار نقد و ارزیابی این نظریه از دیدگاه متفکران غیرمسلمان و تبیین عوامل و زمینه های شکل گیری این قرائت است. ازاین رو، در این مقاله به این پرسش پاسخ خواهیم داد که چه نقدهایی بر نظریه ذات گرایی خشونت در اسلام می توان ارائه کرد؟ روش پژوهش در این جستار به لحاظ شیوه اجرا، روش تحلیلی نقد، به لحاظ هدف، بنیادی، و به لحاظ ابزار گردآوری داده ها اسنادی و کتابخانه ای است. یافته های تحقیق بیان گر آنست که اسلام و قرآن به صورت مطلق نسبت به خشونت لااقتضاست، نه آن را به شکل کلی نفی و نه آن را اثبات می کند. در آیات قرآن، گرچه خشونت مشروع به رسمیت شناخته شده اما، همواره به عنوان آخرین روش از آن سخن به میان آمده است. این امر به همراه عوامل دیگر، سبب خوانشی خشونت آمیز از دین اسلام از سوی برخی متفکران گردیده است.

خشونت از مفاهیم پیچیده و چالش برانگیز در همه فرهنگ ها و به ویژه متون دینی تلقی می شود، تا آنجا که کمتر می توان به معنای مورد وفاقی از آن در میان اندیشمندان دست یافت. در کنار رویکردهای مختلفی که برای تبیین و تعریف این گونه مفاهیم وجود دارد، به نظر می رسد می توان از رویکردی قرآنی نیز برای رسیدن به یک تعریف مناسب بهره گرفت. در قرآن کریم هرگونه اقدامی که به پایمال کردن حقوق انسان و از بین بردن کرامت ذاتی او مانند حق انتخاب، حق آزادی بیان، تساوی در برابر قانون، نفی تبعیض و به کارگیری قدرت نامشروع برای تحمیل اراده گروهی بر گروه دیگر می انجامد، خشونت تلقی شده و البته می تواند این اقدام گاهی در جهت دفاع از این حقوق و به صورت منطقی و مشروع صورت پذیرد، لذا خشونت به عنوان آخرین راه حل و فقط در جهت دفاع در برابر تجاوز و برقراری عدالت مورد توجه قرار گرفته است و اگر راه های پیشگیرانه و بخشش و رأفت بتواند مقاصد عادلانه و اخلاقی را تحقق بخشد نیازی به اعمال خشونت نخواهد بود. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی به واکاوی معناشناسانه واژگان قرآنی حوزه خشونت می پردازد. یاقته های تحقیق دلالت دارد که هفت واژه «شده، دعّ، غلظت، غضب، مقت، غیظ و فظّ» از جمله واژگانی هستند که در شبکه معنایی واژگان قرآنی حوزه خشونت قرار می گیرند، که در مواردی اشتراک معنایی و در مواقعی تفاوت مفهومی دارند.