کسب وکارهای خانگی

هدف و مقدمه : با توجه به تنوع و محدودیت های منابع و همچنین پیچیدگی، پویایی و تغییرات فزاینده فضای کسب وکار، توسعه مشاغل خانگی را می توان  یکی از مؤثرترین استراتژی دولت ها برای ایجاد شغل، تولید ثروت و مبارزه با فقر به حساب آورد. بااین وجود، در حال حاضر توسعه کسب وکارهای خانگی با موانع و چالش های بسیار زیادی مواجه شده که این موضوع شناسایی بازیگران اصلی و روابط بین آن ها را ضروری ساخته است. با توجه به اهمیت توسعه کسب وکارهای خانگی و نقش این نوع کسب وکارها در توسعه پایدار، هدف غایی این تحقیق ارائه چارچوبی برای شناسایی و تبیین پیشایندهای راهبردی توسعه کسب وکارهای خانگی است. ازاین رو، سؤال اصلی پژوهش این است که چه عوامل و بازیگرانی در موفقیت کسب وکارهای خانگی نقش دارند؟ و روابط بین این عوامل چگونه بوده؟ و چه راهبردهایی مناسب توسعه این نوع کسب وکارها می باشد؟ و درنهایت چارچوب مناسب برای توسعه کسب وکارهای خانگی چگونه است؟ روش شناسی: رویکرد تحقیق حاضر کیفی، ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر ماهیت داده ها و روش، توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق از فعالان، متخصصان و خبرگان حوزه مشاغل خانگی به خصوص افرادی تشکیل شده است که تألیفات و تحقیقاتی در این زمینه داشته اند . با روش نمونه گیری گلوله برفی،   داده های مصاحبه در نمونه 13 نفری به مرحله اشباع رسید. در این مطالعه از مصاحبه نیمه ساختاریافته برای گردآوری داده ها و از تحلیل مضمون شش مرحله ای براون و کلارک (2066) برای تجزیه وتحلیل استفاده شد. در راستای بررسی روایی ابزار تحقیق، مصاحبه ها با دقت نظر کافی ثبت و ضبط شده و پس از کدگذاری، از برخی خبرگان واجد شرایط که دارای توانمندی و شایستگی لازم بودند، خواسته شده تا مجدداً به بررسی و اظهارنظر درباره مفاهیم ساخته شده پرداخته و درنهایت، مصاحبه ها  را فرد آگاه به  پیشینه تحقیق مجدد کدگذاری شد. برای محاسبه پایایی مصاحبه ها نیز از روش محاسبه توافق بین دو کدگذار استفاده شده است. همچنین در این پژوهش برای اعتباربخشی یافته های تحقیق ابتدا چهار مصاحبه به صورت تصادفی به یک همکار داده شده و از وی درخواست گردید تا متن را کدگذاری نماید. سپس از ضریب کاپا برای پایایی یافته ها استفاده شد که مقدار ضریب کاپا به دست آمده (860/0) نشان می دهد که توافق بالایی بین مرورگران وجود داشته و ازنظر کیفیت شاخص های احصا شده مورد تأیید خبرگان قرار دارد. یافته ها: درنتیجه تجزیه وتحلیل یافته ها بر اساس تحلیل مضمون درنهایت 35 کد به عنوان مضامین اولیه، چهار کد به عنوان مضامین سازمان دهنده و دو کد به عنوان مضامین فراگیر برچسب گذاری شد.  لذا ، نتایج تحلیل مضمون داده ها نشان می دهد پیشایند های راهبردی توسعه کسب وکارهای خانگی را می توان در دودسته طبقه بندی نمود که تعامل پویای آن ها با یکدیگر می تواند موجب نوعی هم افزایی مشترک گردد. دسته اول که «زمینه ساز» نامیده می شوند و ماهیت برون زا و نقش تسهیل کننده دارند، تحت کنترل محیط بوده و کسب وکارهای خانگی باید با اتخاذ تدابیر و راهبردهای فعال، این عوامل را اداره و کنترل نمایند. دسته دوم که از آن ها به عنوان «توانمندساز» نام برده می شود ماهیت درونی داشته و تحت کنترل شرکت ها قرار دارد و عاملی برانگیزاننده و محرک محسوب می شود. این عامل در ساختار خود موجب بسترسازی و ایجاد انگیزه لازم جهت موفقیت کسب وکارهای خانگی می گردد. تعامل عوامل توانمندساز (محرک) و زمینه ساز (تسهیل گر) نیازمند یک جریان قوی و مؤثری است که بتواند به صورت هم زمان این عناصر را به یکدیگر پیوند دهد تا شوک های مؤثری را در کسب وکارهای خانگی ایجاد نمایند. در این مطالعه اتصال و هم آفرینی این دو عامل به نام «هم افزایی مشترک» تعریف شده است. با توجه به پیچیدگی، پویایی و تحرکات مستمر فضای کسب وکارهای خانگی، «هم افزایی مشترک» نیز نیازمند جریانات تعاملی دیگری است که بتواند نوآوری و اعتماد را درون کسب وکارهای خانگی ایجاد نماید؛ که در این مطالعه از عنوان «ظرفیت سازی پویا» برای جریانات تعاملی استفاده شده است که دربرگیرنده «سرمایه اجتماعی» و «نوآوری باز» است. بحث و نتایج: نتایج نشان می دهد که برای توسعه مشاغل خانگی می بایست به طور هم زمان به عوامل درونی و بیرونی تأکید کرد که به معنی هم افزایی مشترک است. دراین بین، عوامل برون زا، ابزارها و راهبردهای هستند که شرایط و بسترهای مناسبی را برای تسهیل توسعه کسب وکارهای خانگی فراهم می آوردند که می توان به ایجاد بازارچه های دائمی عرضه محصولات خانگی، دسترسی به کانال های توزیع و بازار هدف، بهبود فضای کسب وکار، حمایت قانونی از مشاغل خانگی، حذف قوانین و مقررات اداری دست وپاگیر و تمرکززدایی فرایند تصمیم گیری و تفویض اختیار بیشتر به نهادهای محلی، استفاده از شبکه ها و رسانه های اجتماعی و توسعه تجارت الکترونیک اشاره نمود. عوامل درون زا نیز ابزارهای توانمندساز، محرک و مشوق توسعه کسب وکارهای خانگی هستند که در این خصوص می توان به ارائه آموزش های متنوع، مستمر و حرفه ای، نوع و بخش بندی بازار، توجه به برندسازی، آموزش قیمت گذاری رقابتی، آشنایی با روش های مختلف بازاریابی بخصوص بازاریابی در رسانه ها و شبکه های اجتماعی، توسعه ریسک پذیری، تعهد کاری و استقلال کاری اشاره نمود. علاوه بر هم افزایی مشترک، تعاملات چندگانه بین بازیگرانی که موجب تقویت نوآوری و خلاقیت می شوند و عواملی که اعتماد و روابط پایدار را به وجود می آورند موجب ظرفیت سازی پویا و درنتیجه توسعه کسب وکارهای خانگی می شوند. دراین بین یکی از ابزارهای تعاملی توسعه کسب وکارهای خانگی تمرکز بر نوآوری و به خصوص نوآوری باز است که بر خرید فناوری و ثبت اختراع، اخذ مجوز و سرمایه گذاری مشترک، اعطای مجوز و خرید لیسانس و خلق شرکت های مشترک و زایشی تمرکز دارد. دراین بین، سرمایه اجتماعی نیز در ظرفیت سازی و توسعه کسب وکارهای خانگی نقش مهمی دارد. سرمایه اجتماعی با ایجاد روابط تعاملی و مستمر همراه با اعتماد بر مبنای دید مشترک، باعث نوعی فرهنگ سازی در عرصه تبادل و تسهیم دانش شده و علاوه بر انعطاف پذیر نمودن مرزهای بنگاه ها، موجب تسهیل جریان ورود و خروج دانش می گردد. در این خصوص با توسعه عدالت اجتماعی، ایجاد دید و بصیرت مشترک و همچنین ایجاد روابط شبکه ای بین کسب وکارهای خانگی می توان زمینه بازتولید سرمایه اجتماعی در این نوع کسب وکارها و درنتیجه توسعه کسب وکارهای خانگی را فراهم نمود.

کسب وکارهای خانگی از بخش های مهم اقتصاد کشورها برای مقابله با فقر و محرومیت محسوب می شود. در این راستا نهادهای مردمی نیز با حمایت های خود سعی می کنند نقش آفرینی مؤثری در توسعه این بخش داشته باشند. یکی از نهادهای مردمی گسترده در ایران، سازمان بسیج سازندگی است که در این خصوص بنا بر وظیفه ذاتی خود، تلاش می کند به ارزش آفرینی در این حوزه بپردازد. تحقیق حاضر با هدف شناسایی پیشایندهای ارزش آفرینی سازمان بسیج سازندگی در توسعه کسب و کارهای خانگی انجام شده است. رویکرد تحقیق حاضر کیفی، ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر ماهیت داده ها و روش، توصیفی تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق شامل فعالان، متخصصان و خبرگان کسب وکارهای تحت پوشش و همچنین، مدیران سازمان بسیج سازندگی در حوزه ساماندهی و توسعه کسب وکارهای خانگی در شهر قم است که مصاحبه با استفاده از روش نمونه گیری گلوله برفی و طبق قاعده اشباع نظری داده ها با 12 خبره انجام شد. داده های حاصل با تکنیک تحلیل مضمون مفهوم سازی و درنتیجه، 178 گزاره در 66 مضمون پایه، 11 مضمون سازمان دهنده و در 5 مضمون فراگیر برچسب گذاری شدند. نتایج تحقیق نشان می دهند پیشایندهای اصلی ارزش آفرینی سازمان بسیج سازندگی در توسعه کسب وکارهای خانگی شامل مضامین فراگیر توسعه چندجانبه، توانمندسازی زیرساختی، توسعه خودباوری و خوداتکایی، ظرفیت سازی اجتماع محور و توسعه زیست بوم اشتغال هستند؛ بنابراین، به منظور رفع فقر و فراهم آوردن بسترهای لازم برای توسعه کسب وکارهای خانگی، پیشنهاد می شود سازمان بسیج سازندگی به ارتقای فرهنگ کار خانگی، آموزش روش های نوین بازاریابی، تشویق کسب وکارهای خانگی موفق، تشویق دستگاه های دولتی به خرید محصولات این کسب وکارها، ایجاد شبکه های عرضه محصولات آنها، حمایت های مالی، ایجاد مراکز رشد و مشاوره کسب وکارهای خانگی، حمایت از تشکیل تعاونی ها توسط خانوارهای صاحب این کسب وکارها، برگزاری دوره های آموزشی، فراهم کردن نمایشگاه های دائمی بپردازد.

با توجه به اهمیت موضوع کارآفرینی و اشتغال، پژوهش حاضر بر آن است تا با کنکاشی نوپردازانه و ایجاد همگرایی بین دو حوزه بازاریابی و کارآفرینی به شناسایی و تبیین پیامدهای فرهنگی- اجتماعی توسعه فرایند بازاریابی در کسب وکارهای خانگی در بخش صنایع دستی استان خراسان شمالی  بپردازد. روش پژوهش از نوع کیفی (روش گراندد تئوری) بوده و گردآوری داده ها با استفاده از مصاحبه های عمیق نیمه ساختاریافته و بررسی پیشینه های تحقیق صورت پذیرفت. جامعه آماری تحقیق شامل اعضای هیئت علمی دانشگاه های کشور با تخصص بازاریابی و کارآفرینی، اعضای کارگروه اشتغال و کارآفرینی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و کارآفرینان منتخب در بخش کسب و کارهای کارآفرینانه خانگی حوزه صنایع دستی در استان خراسان شمالی است که با استفاده از روش نمونه گیری نظری (هدفمند) و رسیدن به نقطه اشباع نظری در نهایت پس از 21 مصاحبه به عنوان نمونه انتخاب شدند. لازم به ذکر است تجزیه و تحلیل داده ها نیز طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی صورت گرفت. بر اساس نتایج حاصل از پژوهش، پیامدهای فرهنگی - اجتماعی توسعه فرایند در بازاریابی کسب وکارهای کارآفرین خانگی شامل پنج مؤلفه تحت عناوین بهبود کیفیت زندگی، اشتغال زایی پایدار، بهبود زیرساخت ها، نهادینه سازی کارآفرینی، افزایش گرایش به مشاغل خانگی شناسایی و استخراج شد. همگرایی بین دو حوزه بازاریابی و کارآفرینی موجب ایجاد مزیت رقابتی و خلق ثروت می شود و منافع اجتماعی و فرهنگی فراوانی برای کارآفرینان بخش خانگی در استان خراسان شمالی و همچنین در سطح جامعه به همراه خواهد داشت.