غافل گیری راهبردی

غافل گیری راهبردی زمانی رخ می دهد که نظام امنیت ملی قادر به پیشگیری کامل از بحران یا مدیریت پیشینی شرایط برای کاهش آسیب های ناشی از بحران نباشد. حکمرانی امنیت ملی نیز به معنای کنشگری نهادهای خاصی از ساختار سیاسی کشور است که ماموریت مشخصی در قانون در حوزه امنیت ملی دارند. بر این اساس، پرسش اساسی این است که غافل گیری راهبردی چه تأثیری بر حکمرانی امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران دارد؟ نتایج این مقاله نشان می دهد که وقوع غافل گیری، فرایند تصمیم گیری امنیت ملی را دچار تأخیر زمانی می کند و هزینه تأمین امنیت را افزایش می دهد. ضمن اینکه افزایش سوگیری شناختی، ابهام در نقش بازیگران تهدیدساز، مشغول نگه داشتن مقام های امنیت ملی، کاهش پایداری و نفوذ حاکمیت ملی، تردید در اولویت های امنیتی، افزایش سیگنال های کم اهمیت و افزایش بی اعتمادی عمومی نسبت به نظام امنیت ملی از دیگر موارد تأثیر غافل گیری در حکمرانی امنیت ملی هستند. در این مقاله، راه هایی برای کاهش غافل گیری پیشنهاد شده است.

نشانه های ضعیف، ابتدایی ترین اطلاعاتی هستند که شناسایی و تحلیل آن ها لازمه ی پیش نگری بهنگام تغییرات آینده و پیش گیری از غافل گیری راهبردی است. نشانه های ضعیف اولین بار توسط آنسوف و در ادبیات نظری مدیریت راهبردی مطرح شد اما دیری نپایید که وارد حوزه ی آینده پژوهی شد و مورد توجه آینده پژوهان قرار گرفت. لذا این سوال پیش می آید که مفهوم نشانه های ضعیف در حوزه های دیگر و بطور خاص در حوزه ی فناوری از چه جایگاه مفهومی و روش شناسی برخوردار است؟ باتوجه به نقش بی بدیل فناوری در تغییرات پرشتاب و همه جانبه؛ در این پژوهش ابعاد مفهومی و روش شناسی نشانه های ضعیف در حوزه ی فناوری و آینده پژوهی براساس رویکرد مطالعه ی مقایسه ای بررسی شد. این پژوهش از حیث روش شناسی، داده ها و نتایج، یک پژوهش کیفی و از حیث هدف یک پژوهش توسعه ای است. داده های پژوهش مشتمل بر مقالات علمی معتبر بر اساس چهارچوب روشی مرور سیستماتیک از پایگاه علمی ساینس دایرکت استخراج گردید. مقالات با رویکرد روشی تحلیل مضمون بررسی و مقوله های فنی کلیدی استخراج و بر اساس مضامین بدست آمده ابزار «جعبه ی نشانه های ضعیف فناوری» در حوزه ی آینده نگاری فناوری تولید و معرفی شده است. بررسی تعاریف و مفاهیم مرتبط با نشانه های ضعیف در هر دو حوزه ی آینده پژوهی و فناوری نشان می دهد که مفهوم نشانه های ضعیف از حیث مفهومی و روش شناسی در ادبیات علمی حوزه ی فناوری از تعریف و روش شناسی مشخصی برخوردار نیست. نتایج کیفی برآمده از بررسی مقالات حوزه ی فناوری های نوپدید و نشانه های ضعیف نشان می دهد توسعه ی روش شناسی نشانه های ضعیف در حوزه ی فناوری مستلزم انطباق الگوهای چرخه ی حیات فناوری بر اساس ساختار زمانی مناسب با ساختار و کارکرد مفهوم نشانه های ضعیف در حوزه ی آینده پژهی است. با توجه به ارتباط وثیق بین پیش گیری از غافل گیری راهبردی و شناسایی و تفسیر نشانه های ضعیف تغییر بویژه در حوزه ی حیاتی فناوری، مفهوم نشانه های ضعیف باید بر اساس مفاهیم حوزه ی فناوری، بازتعریف شده و روش شناسی یکپارچه و بهینه ای برای آن ارائه شود.

منطق بازدارندگی به عنوان یکی از راهکارها و سیستم های کنترل برای جلوگیری از جنگ به واسطه اشاعه جنگ افزارهای هسته ای تاکتیکی با چالش مواجه شده است. از سوی دیگر اجبار به معنای تلاش برای تأثیرگذاری بر رفتار دیگری با استفاده از زور و یا تهدید به زور است. پرسشی که مطرح می شود این است که آیا جنگ افزارهای هسته ای تاکتیکی به عنوان ابزار کنش اجبار راهبردی، سیستم بین الملل را وارد عصر وادارندگی هسته ای کرده اند؟ هدف اصلی این پژوهش دستیابی به نوعی ایقاع نظری در قالب مدل نظری به منظور تحلیل متغیرها و در نهایت درک نقش مهم جنگ افزارهای هسته ای تاکتیکی در سیاست بین الملل معاصر است. روش پژوهش توصیفی و تحلیلی است و منطبق بر دو گام است؛ در گام اول تلاش می شود که یک مدل نظری با عنوان وضعیت پیچیدگی ساختاری که نوعی ایقاع نظری توسط نگارنده محسوب می شود به منظور مطالعه وضعیت مقطعی از نظم بین المللی (پس از جنگ سرد تا کنون) مورد بررسی قرار بگیرد و در گام دوم مربوط به تحلیل، ارتباط و همبستگی میان متغیرها مورد بررسی قرار بگیرد. مطابق فرضیه پژوهش، آمار ها و روندهای جاری می توان مدعی شد که جنگ افزارهای هسته ای تاکتیکی در شرایط پیچیدگی ساختاری و افزایش احتمال وقوع غافل گیری راهبردی در میان دولت ها به عنوان نوعی ابزار کارآمد برای اعمال اجبار بدون احتمال نابودی قطعی متقابل محسوب می شوند.