ساماندهی نظام فضائی

طرحهای توسعه منابع آب با اهداف گوناگون از طریق احداث سد و شبکه های آبیاری در قالب طرح های عمران و توسعه، از یک سو موجب تغییرات ساختاری- کارکردی مختلفی در نظام فضایی سکونتگاه های انسانی گردیده و از سوی دیگر به عنوان اقدامی مداخله جویانه در نظام محیطی محسوب می شود که دارای آثار و پیامدهای گوناگونی است، لذا به عنوان موضوع جغرافیائی دارای ابعاد فضائی بوده و می تواند در چارچوب تحلیل فضائی قرار گیرد. این پیامدها، ضمن اینکه در تمام عناصر و پدیده هایی که بعنوان بخشی از فضاهای جغرافیایی محسوب می شوند، قابل ردیابی هستند، در فرایند تحول فضایی و "تولید فضا" نقشی مهم بر عهده دارد. از این رو، با بررسی ابعاد ساختاری و کارکردی نظامهای فضایی نواحی متاثر از احداث سد و شبکه آبیاری، می توان دامنه تحول و توسعه و درجه توازن توسعه پذیری آنها را مورد ارزیابی قرار داد. این تحقیق به روش اثباتی و با تلفیقی از شیوه های کمی و کیفی، بهره گیری از مطالعات اسنادی و میدانی و تجزیه و تحلیل های آماری، به تحلیل فضائی تغییرات ساختاری- کارکردی سکونتگاههای انسانی متاثر از اجرای سد و شبکه آبیاری علویان(در استان آذربایجان شرقی) با رویکرد برنامه ریزی فضائی می پردازد. نتایج تحقیق نشان داد که به لحاظ نبود نگرش جامع و نظام وار مبتنی بر اصول برنامه ریزی فضائی در مراحل مطالعه، اجرا و بهره برداری از سد و شبکه آبیاری علویان، اجرای طرح، موجب ساماندهی مطلوب و رشد متوازن نظام فضائی سکونتگاههای روستائی متاثر از اجرای طرح نگردیده است.

از مهمترین اقدامات توسعهای برای پاسخگوئی به تقاضای روز افزون نیازهای آب شرب، کشاورزی و صنعت، احداث سد است. اثرات و پیامدهای (مثبت و منفی) سد میتواند به طور مستقیم در تمام عناصر و پدیدههایی که به عنوان بخشی از فضای جغرافیایی در نظر گرفته میشوند، ردیابی و شناسایی شود. بر این اساس، احداث سد دارای ابعاد فضایی و ساخت و بهربرداری از آن در چارچوب برنامه ریزی فضایی جای میگیرد. با توجه به اینکه در نظامهای مکانی- فضائی، انواع ساختارها  و کارکردها مطرح هستند، بررسی تغییرات ساختاری- کارکردی ناشی از احداث سد و شبکه های آبیاری، از این جهت که میتواند موجب ساماندهی نظام فضائی و یا آشفتگی و درهمریختگی آن گردد، ضرورت پیدا میکند.هدف این تحقیق، بررسی نقش اجرا و بهرهبرداری از سد و شبکه آبیاری علویان(با سپری شدن بیش از 23 سال از زمان بهرهبرداری از آن) در ساماندهی نظام فضائی سکونتگاههای روستائی است. روش تحقیق بصورت اثباتی بوده و با تلفیقی از روشهای کمی و کیفی، اطلاعات مورد نیاز تحقیق، گردآوری شده است. در این راستا، تعداد 370 خانوار نمونه نیز مورد تحقیق قرار گرفتهاند. برای تجزیه و استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان میدهد که تغییرات SPSS تحلیل دادهها، از آمار توصیفی و استنباطی در نرم افزار ساختاری - کارکردی ناشی از اجرای طرح، عمدتا به لحاظ بخشینگری و اتخاذ رویکرد بالا به پایین، آنطور که انتظار میرفت، موجب ساماندهی نظام فضائی سکونتگاههای روستائی در گستره جغرافیائی طرح نشده است. افزون بر اینً، بین موقعیت استقرار سکونتگاهها نسبت به مکان سد، تقسیمات اداری- سیاسی نواحی و ساماندهی نظام فضائی، رابطه معنادار وجود دارد، بطوریکه احداث سد موجب توسعه نامتوازن و آشفتگی نظام فضائی در سکونتگاههای انسانی واقع در بالادست سد (محدوده مخزن) و پایین دست سد (محدوده شبکه آبیاری) و در نتیجه تفاوت بین نواحی مراغه و بناب، بلحاظ توسعه شده است.