روش شناسی پژوهش علم طراحی

زنجیره تأمین محصولات کشاورزی شامل سه بخش اصلی تأمین، تولید و توزیع است. عوامل فعال در این زنجیره تولیدکنندگان (کشاورزان)، خرده فروشان، توزیع کنندگان و مصرف کنندگان هستند. در کشور ما زنجیره توزیع محصولات کشاورزی به ویژه میوه، سبزی و صیفی جات با مشکلاتی همچون عدم وجود ساختار مناسب، وجود واسطه های زیاد و گران فروشی به مصرف کننده مواجه است. بنابراین، مسئله اصلی عدم وجود یک مدل کسب وکار توزیع جامع در حوزه محصولات کشاورزی است. هدف از این پژوهش طراحی مدل کسب وکار توزیع با استفاده از استراتژی آمیخته متوالی اکتشافی است. در مرحله اول و کیفی از استراتژی آمیخته با استفاده از تحلیل مضمون، مصاحبه های نیمه ساختار یافته که از 16 نفر از خبرگان کشاورزی بدست آمده است تحلیل شدند. سپس در مرحله دوم، به منظور تصمیم گیری بهینه با استفاده از رویکرد تحلیل اهمیت- عملکرد (IPA)  در تحقیق در عملیات نرم ، 45 مضمون مورد نظر اولویت بندی و سرانجام برای طراحی مدل نهایی بر اساس روش پژوهش علم طراحی مضامین اولویت بندی شده در آن جایگذاری شد. نتایج حاصل از این پژوهش، طراحی مدل کسب وکار توزیع در زمینه محصولات کشاورزی است که هر یک از مضامین اولویت بندی شده در  6 مرحله، مسئله و انگیزه، هدف و راه حل، طراحی و توسعه، بکاری مصنوع در بستر مورد نظر، ارزیابی و ارتباطات قرار داده شدند تا علاوه بر شناخت مضامین به اولویت بندی آنها در هر یک از مراحل پژوهش توجه شود.

پیچیدگی روزافزون مسائل امروزی، طراحی و بکارگیری فرآیندهایی کارآمد جهت فائق آمدن بر این پیچیدگی را اجتناب ناپذیر ساخته است. علم طراحی نیز با طراحی مصنوعات نوآورانه و هدف محور جهت پاسخگویی به یکسری مسائل سروکار دارد. بر این اساس پژوهش پیش رو با دو هدف عمده توسعه مدل فرآیند پژوهش علم طراحی و دستیابی به یک شناخت نسبتا جامع از مبانی آن تدوین شد. مدل توسعه یافته، به صورت یک چرخه تکرارشونده شامل فعالیت های «شناسایی و تبیین مسئله»، «تعیین اهداف و الزامات راه حل»، «گردآوری و تحلیل داده و دانش»، «طراحی و توسعه مصنوع»، «ارزیابی» و «نتیجه گیری و ارتباطات» ارائه شد. چرخه ای بودن این فرآیند و در نظر گرفتن سه چرخه داخلی شامل چرخه های «تدقیق مسئله»، «ساخت» و «بهبود»، به جای پیگیری یک فرآیند خطی، یک مدل پویا برای حل مسائل علم طراحی پدید می آورد. همچنین در پژوهش حاضر، تلاش شده است جمع بندی خوبی از مبانی و مباحث کاربردی این حوزه از جمله پارادایم، اصول، حیطه پژوهش، قواعد، رویه ها، دستورالعمل ها، ابزار و روش های پژوهش علم طراحی ارائه گردد. در نهایت نیز گزارش مختصری از ابزارها و روش های مورد استفاده در یک نمونه واقعی طراحی مدل ارائه شده است.

روش شناسی علم طراحی، رهیافتی راه حل محور برای تعقیب پژوهش هایی است که فراتر از فهم وضع موجود، به دنبال خلق وضع مطلوب از طریق ارائه مصنوعات نوآورانه و بدیع است. با وجود کاربرد گسترده این روش شناسی در دیگر رشته های فنی و مدیریتی و البته گذشت بیش از دو دهه از نخستین پژوهش علم طراحی در حسابداری، ظرفیت آن به قدر مقتضی شناخته نشد، مگر در چند سال اخیر که با استقبال بی سابقه پژوهشگران حسابداری مواجه گردید. باهدف واکاوی روندهای موضوعی، شناسایی کنشگران اثرگذار و نیز نگاشت ساختار فکری و مفهومی پژوهش های حسابداری مرتبط با روش شناسی علم طراحی، در این پژوهش برای نخستین بار، با استفاده از فنون هم واژگانی، هم نویسندگی، مصورسازی نقشه علمی و ابرواژگان، به تحلیل کتاب شناختی 51 مقاله منتشره تا سال 2023 در مجلات نمایه شده در آخرین فهرست شورای رؤسای دانشکده های علوم مالی استرالیا در نرم افزارهای ووس ویور، مایکروسافت اکسل و زبان پایتون پرداخته شد. طبق یافته های این مطالعه، بیش از نیمی از تولیدات پژوهشی مربوط به سال های 2020 تا 2023 است که دلالت بر اقبال نوظهور پژوهشگران حسابداری به این روش شناسی دارد. غالب ترین حوزه های موضوعی در مقالات علم طراحی، حسابرسی و کنترل است که با کاربرد فناوری های نوین و تکنیک های تحلیل شناسی داده ها همراه بوده است. پراستنادترین اثر، مقاله «روش شناسی پژوهش علم طراحی و کاربرد آن در پژوهش سیستم های اطلاعاتی حسابداری» اثر گویدو گیرتس (2011) که تاکنون 140 استناد صرفاً در پایگاه داده اسکوپس دریافت کرده است. پرکارترین نویسنده میکلوس وسارهلی با 6 مقاله است که هم زمان بیشترین ارتباطات علمی را با سایر نویسندگان این حوزه داشته و دانشگاه محل فعالیت وی، یعنی دانشگاه ایالتی نیوجرسی امریکا، با 8 مقاله، پرکارترین دانشگاه شناخته شد. گویدو گیرتس با دریافت 177 ارجاع از دو مقاله خود، پراستنادترین نویسنده در حوزه علم طراحی در پژوهش حسابداری شناخته می شود که به این واسطه، دانشگاه متبوع وی یعنی دانشگاه دلور امریکا نیز پر استنادترین دانشگاه به حساب می آید. کشور امریکا مجموعاً با 33 مقاله و 555 ارجاع پرکارترین و پرارجاع ترین مقالات را به خود اختصاص داده است. مجله بین المللی سیستم های اطلاعاتی حسابداری با انتشار 20 مقاله و دریافت 464 ارجاع، بیشترین تعداد نشر و ارجاع را دارد. یافته های پژوهش حاضر، با آشکارسازی عوامل و روابط کتابشناختی و جهت گیری موضوعی پژوهش های علم طراحی در حسابداری، ضمن آگاهی بخشی به پژوهشگران و سیاست گذاران علمی از وضعیت و روند این روش شناسی، مبنایی برای توسعه و تعقیب پژوهش های راه حل محور و کاربردی در قلمرو حسابداری فراهم می نماید.