سوره شوری

از آنجا که وحی در اسلام از جایگاه خاصی برخوردار است و اساس و محور آموزه های دینی و یکی از منابع مهم معرفت زایی بشر محسوب می گردد از این روی هدف این مقاله، به بررسی دیدگاه امام فخررازی و علامه طباطبایی در زمینه ماهیت وحی، تبیین و خطاناپذیری آن، با محوریت آیه 51 سوره شوری می باشد. به دلیل اهمیت موضوع، این دو مفسر در آثار خویش به تبیین و توضیح وحی پرداخته اند. این بررسی نشان می دهد که دیدگاه آنان در تبیین آیه مذکور متفاوت است. که فخررازی تمام اقسام ارتباط خداوند با بشر را از نوع وحی محسوب می کند در حالی که علامه، وحی را ارتباط بدون واسطه میان خداوند و پیامبر لحاظ کرده است. فخر رازی با توجه به رؤیای حضرت ابراهیم در مورد ذبح فرزندش، مقوله وحی را امری خطاپذیر دانسته است اما علامه، وحی را امری یقینی دانسته و آن را از مبداء صدور تا وصول به مردم، مصون و محفوظ از خطا قلمداد کرده است.

تبیین مفاهیم کلیدی سوره به منظور نشان دادن انسجام معنایی آن یک امر اساسی و در عین حال چالش برانگیز است. غالب مفسرین برای این منظور از روش های کیفی استفاده می کنند که می تواند از گرایش های نظری و ذهنیت فردی متأثر گردد. تحلیل مبتنی بر پیکره با روش های کمّی و آماری می تواند به طور نسبی ادلّه عینیی مصون از تأثیرات مذکور، در جهت پیشبرد  تحلیل کیفی فراهم کند. در این تحقیق با استفاده از تحلیل پیکره، واژه های کلیدی یک سوره را شناسایی کرده و سپس با واکاوی معانی آن ها و مفاهیم کلیدی مرتبط، الگوی منسجمی از آن ها ارائه می دهیم. در این تحقیق با بررسی موردی سوره شوری نشان خواهیم داد؛ علاوه بر مفهوم «وحی و رسالت» که توجه مفسرین را به خود معطوف نموده ، سوره در لایه های بالاتر خود به مفاهیم «قدرت و اختیار مطلق» خداوند و «ولی بودن» وی اشاره دارد و مفهوم «وحی و رسالت» در حقیقت از مصادیق تحقّق مفاهیم فوق می باشد.

عبارت ﴿وَ الَّذینَ یُحَاجُّونَ فِی اللَّهِ مِنْ بَعْدِ ما اسْتُجیبَ لَهُ﴾ در آیه 16 سوره شوری از مواردی است که در تفسیر و ترجمه آن اختلاف نظر وجود دارد. بر اساس این عبارت، احتجاج منکران در مورد خداوند بعد از مستجاب شدن دعوت کسی که با ضمیر «ه» از او یاد شده است، باطل است. اختلاف در تعیین مصداق منکران، تعیین فاعل استجابت و تعیین مرجع ضمیر «ه» سبب اختلاف در تفسیر و در نتیجه ترجمه های آیه شده است. برخی ترجمه ها نیز بدون تاثیر پذیری از آراء تفسیری، منتقل کننده ابهام آیه هستند. امّا با استفاده از کدام قرائن می توان به تفسیر و ترجمه صحیح این عبارت دست یافت؟ در پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی ضمن معرفی تفاسیر و ترجمه های فارسی و انگلیسی آیه، با در نظر گرفتن دلالت سیاق و سایر آیات مرتبط، به دریافت تفسیر و ترجمه صحیح آیه مبادرت شده است. ضرورت این پژوهش روشن نمودن مفهوم آیه ای از آیات قرآن کریم است و به لحاظ نشان دادن گستره وسیعی از بی توجّهی به قرائن، در تفسیر و ترجمه این آیه حائز اهمیّت است. نتیجه بررسی حاکی از آن است که مصداق محاجّه کنندگان مشرکان یا اهل کتاب یا هر دو هستند؛ غرض از مجهول آوردن فعل «اسْتُجِیبَ» تعمیم فاعل آن است که با توجّه به قرائن، بر مصادیقی همچون مسلمین، فطرت و علمای اهل کتاب قابل حمل است و مرجع ضمیر «ه» خداوند است.