دلائل النبوه

بررسی شخصیت حضرت محمد(ص) از مهم ترین موضوعات در تاریخنگاری اسلامی بوده است که در مباحث سیره و مغازی مورد توجه مورخان و محدثان اسلامی قرار گرفته است. این موضوع از نیمه دوم قرن دوم هجری، به صورت مستقل و با عنوان «دلائل النبوه» مورد توجه نویسندگان مسلمان قرار گرفت. در نگارش کتاب های «دلائل النبوه» با هدف دفاع از شخصیت پیامبر(ص) در برابر شبهاتی که بروز کرده بود، به معرفی معجزات و نشانه های پیامبری حضرت محمد(ص) پرداخته می شود. سؤال اصلی پژوهش این است که دلائل نگاری چیست و چه مؤلفه هایی دارد؟ پژوهش حاضر ضمن بررسی جایگاه این آثار در تاریخنگاری اسلامی، با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی چگونگی پیدایش آنها و بررسی محتوای کتب دلائل می پردازد. بر این اساس از مهم ترین نشانه های پیامبری حضرت محمد9 که در آثار دلائل نگاری به آنها اشاره شده می توان به بشارات انبیای گذشته به پیامبری حضرت محمد(ص)، ارهاصات و معجزات آن حضرت اشاره کرد.

مورخان و سیره نویسان در برخورد با بیان ارهاصات (رویدادهای غیرعادی هم زمان با ولادت پیامبر(ص) ) رویکردهای متفاوتی داشته اند. گروهی از نویسندگان، فقط به یک مورد از ارهاصات، و تعدادی دیگر به همه آنها اشاره کرده اند و بعضی نیز این امور را مربوط به زمان بعثت ایشان دانسته اند. این مقاله، در پی آن است به نقد و بررسی خبر ارهاصات و علل نگارش و یا عدم نگارش آن در نوشته های تاریخی اسلامی و ایرانی تا سده هفتم هجری قمری بپردازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد، مورخان دارای سوگیری های اعتقادی و نیز پدیدآورندگان کتاب های دلائل النبوه به ذکر ارهاصات پرداخته اند و مورخان دارای اندیشه های خردگرایانه، از ذکر آن خودداری نموده اند.

مکتب حدیثی که عمدتا در بغداد شکل گرفت، در بسیاری از شهرهای ایران ریشه دواند. بخش مهمی در خراسان بود که منجر به تولید برخی از کتب ششگانه اهل سنت شد. در نیشابور و اصفهان و ری هم مکتب حدیثی بروز و ظهور خاص خود را داشت. حدیث، همزمان، منبع فقه، تفسیر، اخلاق و به طور کلی دین شناسی و نیز تاریخ اسلام بود. هر محدثی، می توانست در چند زمینه از علوم دینی فعال باشد. مکتب حدیثی اصفهان، بزرگانی داشت که آثار فراوانی از آنها برجای مانده است. خاندان ابن منده یکی از آنهاست. ابونعیم، یکی از چهره های اصلی مکتب حدیثی این شهر است که البته در مخالفت با بسیاری از همشهرهای اهل حدیثش، شافعی و اشعری مذهب بود. او همزمان صوفی نیز بود. میراث او در حوزه رجال و تاریخ بسیار با ارزش است. هم سیره نبوی با عنوان دلائل النبوه دارد، هم معرفه الصحابه در شرح حال اصحاب، هم تاریخ محلی با عنوان تاریخ اصبهان، و هم حلیه الاولیاء در شرح حال بزرگان و رجال دنیای اسلام. میراث تاریخی او به معنای وسیع کلمه، بسیار با ارزش است، هرچند آمیخته به تصوف و به رنگ آن است. او منابع زیادی را برای ما حفظ کرده است. این مقاله گزارش اجمالی زندگی او و میراث تاریخی وی است.