ایرانگرایی

از متون جغرافیای انسانی اطلاعات و آگاهی های ارزشمندی در زمینه های اجتماعی، فرهنگی و تاریخی به دست می آید. در این متون، جغرافی نگاران مسلمان به وصف اوضاع اجتماعی، خُلق و خو، آداب و رسوم، اوضاع دینی و سیاسی اقوام و ساکنان مناطق گوناگون جهان اسلام پرداخته اند. وصف اصطخری و مقدسی دو جغرافی نگار برجسته ایرانی و عرب قرن چهارم، علاوه بر بیان امور واقع جغرافیایی تاریخی، تحت تأثیر گرایشهای قومی، دینی و سیاسی آنان نیز قرار داشته است. در این مقاله، به روش توصیفی تحلیلی نمونه هایی از انعکاس گرایشهای مذکور در آثار دو دانشمند جغرافی نگار بررسی خواهد شد. نتیجه نشان می دهد که در بهره گیری از متون جغرافیایی و نیز تاریخی، همواره باید جانب احتیاط را نگاه داشت و ارزیابی، تهذیب و نقد محتویات در استناد به آنها می باید در نظر گرفته شود.

بهرام یکی از ایزدان محبوب و مهم آریایی است که ریشه در باورهای پیش زرتشتی دارد. از زمانی که دو قوم بزرگ آریایی هندو- ایرانی در کنار هم زندگی می کردند. ایندره (ورثرغنه) خدای جنگ و پیروزی متعلق به دسته خدایان دئوه ها بود که بعدها توسط زرتشت مطرود گردید؛ اما با پالایشی که در مورد شخصیت این ایزد در دین زرتشتی صورت گرفت، ایندره در هیئت ورثرغنه، (= بهرام) به عنوان خدای جنگ و پیروزی قوم ایرانی مقام خویش را بازیافت.در این پژوهش چگونگیِ ایفای نقش ایزد بهرام در تدوین حماسه ملی ایران موردبررسی و تدقیق قرار می گیرد. با ذکر دلایل و نشانه های تاریخی سعی شده است این موضوع مورد بحث قرار گیرد که، تدوین حماسه ملی در دوره ساسانی با تأکید بر نمادهای این ایزد در جلوه های مختلف آیینی، فرهنگی، هنری، معماری، دیوانی و نظامی صورت گرفته است.