التقای واکه ای

بسیاری از آثار موجود در حوزه واج و آواشناسی، ساخت هجای زبان فارسی را به صورت CV(C(C)) در نظر گرفته اند. در نظر گرفتن چنین ساختی برای زبان فارسی، به این معناست که اولاً در زبان فارسی هیچ هجایی با واکه آغاز نمی شود و دوماً در زبان فارسی توالی واکه ها امکان پذیر نیست. این جستار، با هدف بررسی امکان التقای واکه ای در گفتار محاوره ای، سریع و پیوسته و همچنین واکاوی تأثیر عناصر صرفی (به طور خاص واژه بست ها) بر میزان و چگونگی بروز التقای واکه ای انجام شد. به این منظور، ۱۵۰۰ داده گفتاری که دربرگیرنده (۵ واکه (۱)* ۶واکه (۲)* ۵ محیط [۴ محیط پی بستی + e معرفه]* ۱۰ گویشور) بودند، ضبط شدند. سپس این داده ها، با استفاده از نرم افزار پرات ویرایش ۱۹. ۰. ۶ مورد تجزیه و تحلیل صوت شناختی قرار گرفتند. نگارندگان با تکیه بر یافته های به دست آمده از تحلیل های صوت شناختیِ پی بست های واکه ای بر این باورند که از نظر آوایی می توان الگوی VC را نیز برای ساخت هجایی زبان فارسی مفروض دانست. همچنین در مواردی که با التقای واکه ها روبه رو هستیم، در ۷۳/۵۵ درصد موارد هیچ گونه همخوان میانجی ای میان دو واکه درج نشده است. در ۲۷/۴۴ درصد موارد نوع همخوان میانجی درج شده وابسته به شرایط آوایی و صرفی واژه میزبان و پی بست اضافه شده به آن واژه است. علاوه بر این، میزان درج همخوان میانجی در دو پی بست واکه ای o (عطف) و o (کوتاه شده را) که تلفظ یکسانی دارند، نمایانگر تأثیر شرایط صرفی و واجی پی بست های واکه ای بر نوع و میزان رخداد التقای واکه ای است.  

پژوهش حاضر براساس واج شناسی بهینگی، به رفع التقای واکه در ارتباط با کوتاه شدگی واکه ای در زبان کردی و فارسی، پرداخته است. مجموعه فیلم ها، سریال ها و متون نوشتاری، پیکره پژوهش حاضر را تشکیل داده است، براساس تجزیه و تحلیل داده ها، نگارندگان نتیجه گرفته اند که دو زبان فارسی و کردی برای رفع التقای واکه در برخی محیط های آوایی، از غلت سازی به شیوه کوتاه شدگی واکه ای استفاده می کنند. در زبان فارسی برای رفع التقای واکه، دو واکه افراشته /i/ و /u/  براثر غلت سازی ازراه کوتاه شدگی واکه ای به ترتیب به یک واکه کوتاه و یک همخوان غلت /j/ و /w/  تبدیل می شوند. در زبان کردی میانی، فرایند غلت سازی در واکه های افراشته /i: ، u: /  و نیمه افراشته /ē: ، ō: /  رخ می دهد؛ همچنین، غلت سازی در زبان فارسی با تغییر کمّی در واکه کشیده /i:/ و تغییر کمّی و کیفی در واکه کشیده /u:/ همراه است. درمقابل، غلت سازی در زبان کردی میانی تنها با تغییر کمّی در واکه های کشیده همراه است. تحلیل بهینگی نیز مشخّص کرد که عامل اصلی در رفع التقای واکه در هردو زبان فارسی و کردی میانی، الزام به وجود آغازه در ساختار هجایی آن ها است. در بافت هایی که در آن ها غلت سازی ازراه کوتاه شدگی واکه ای رخ می دهد، محدودیت های فعّال مشترک در زبان فارسی و کردی میانی عبارت است از:  .AGREE(place); ONSET; MAX; DEP; IDENT (µ